Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot
-rasm. Majburiyatni bajarishdan rag„batlanish intensivligi
Yüklə 5,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
12.3.1-rasm. Majburiyatni bajarishdan rag„batlanish intensivligi Muassislar nufuzini va korxonaning tovar belgisini pulda baholash bitimni amalga oshirishda implitsit ishtirok etuvchi garovning navbatdagi shakli hisoblanadi. Bu asosan tijorat doiralarida, shu jumladan imkoniyatli sheriklar hamda o‗zi ishlab chiqaradigan tovarlar va xizmatlarning iste‘molchilari ichida ishtirokchilarning va umuman firmaning nufuziga bog‗liq. Bu Еrda asosiy tushuncha - tovar belgisining kapitallashtirilgan qiymati: firma o‗ziga tegishli tovar belgilarining qiymatini saqlab qolishga intiladi. Shunday qilib, nufuzni ushlab turish faqat ijtimoiy sanksiyalarga bog‗liq bo‗lmay qoladi. Nufuz bozor narxiga ega bo‗ladi, chunki u o‗zida imkoniyatli sherikning ishonchliligi va uning harakati strategiyasi haqida qo‗shimcha axborotni mujassamlashtiradi. Ayni paytda, iqtisodiy sub‘ekt yoki firma ko‗pincha reklama xarajatlari shaklidagi nufuzni barpo etish uchun to‗lashga tayyor. Reklama – imkoniyatli xaridorlarga sotuvchilar haqida bilimlar berish usuli. Tabiiyki, bu vosita bilimlarni berish uchun og‗zaki ma‘ruza o‗rniga kitobdan foydalanish bilan taqqoslanadigan xabardor bo‗lmaslikni tugatish uchun juda muhim. Reklama institutning muvoffaqiyatli evolyutsiyasiga misol bo‗lib, 345 egasizlantirilgan o‗zaro ta‘sir ko‗rsatish tartibida norasmiy institutning ustunligini – nufuzni saqlashga yordam beradi. Ayrim korxonalarning, birinchi galda to‗liq shirkat va ishonchga asoslangan shirkatning tashkiliy-huquqiy shakli ijtimoiy nufuzni bozor tovar belgisiga aylantirish uchun zamin yaratadi. Haqiqatdan ham, to‗liq shirkat va ishonchga asoslangan shirkatning firma nomi barcha to‗liq o‗rtoqlarning yoki «va kompaniya» so‗zlari qo‗shimcha qilingan holda kamida bitta to‗liq o‗rtoqning nomini o‗zida mujassamlantirishi kerak. Shuning uchun xo‗jalik shirkatlari tijorat sohasidagi sheriklar sifatida eng jozibali, chunki bitim tuzishda garov sifatida ular bilan nafaqat muassislarning shaxsiy mol-mulki, balki ularning tovar belgisi shaklidagi ijtimoiy nufuzi ishtirok etadi. Shu munosabat bilan xo‗jalik shirkatlariga soliq imtiyozlari va ro‗yxatga olishdagi imtiyozlarni berish asosli hisoblanadi. Korxonaning tashkiliy-huquqiy shakliga qarab qonunga bo‗ysunish bahosini tabaqalash shartnoma madaniyatining oshishiga va o‗z navbatida, transaksiya xarajatlarining pasayishiga ko‗maklashgan holda iqtisodiyotni davlat tomonidan bilvosita tartibga solishning samarali vositasiga aylanishi mumkin. Mulkning rasmiy va haqiqiy tarkiblarini muvofiqlashtirish shakllari . Tashkiliy-huquqiy shakl mulk huquqlari to‗plamining rasmiy - qonunda qayd etilgan va haqiqiy konfiguryatsiyasini muvofiqlashtirishning ehtimoliy variantlari haqidagi axborotni ham o‗zida mujassam etadi. Ushbu axborot qayta tashkil etilgan mulk asosida faoliyat ko‗rsatuvchi o‗tish xilidagi korxonalar ( O‗ korxonalar)ga nisbatan muhim ahamiyat kasb etadi. Evristik tarzda tashkiliy-huquqiy shakl va mulk huquqlari to‗plamining rasmiy - qonunda qayd etilgan va haqiqiy tarkiblarini muvofiqlashtirish ehtimoli o‗rtasidagi quyidagi bog‗liqliklarni ifodalash mumkin. Birinchidan, qonunda huquqlar qanchalik kam tafsirlangan bo‗lsa (1- mezon), «agentlar» (ijroiya organi) opportunizmi va ular tomonidan firmaning faoliyati ustidan nazorat qilish funksiyalarining o‗zlashtirilishi ehtimoli shunchalik yuqori. Ikkinchidan, korxonaning tashkiliy-huquqiy shakli «prinsipal-agent» muammosini hal etish mexanizmlarining qanchalik kam sonidan foydalanishga yo‗l qo‗ysa (4-mezon), «Agentlar» tomonidan real nazorat qilish ehtimoli 346 shunchalik yuqori. Masalan, YoAJda aksiyadorlarning soni ancha ko‗p, bu ular tomonidan «ovoz berish» mexanizmidan foydalanishda «chiptasiz» muammosining kelib chiqishiga zamin yaratadi, lekin shu bilan birga YoAJ aksiyalari fond bozorida kotirovka qilinmasligi tufayli «chiqish» mexanizmi ham ishlamaydi. Uchinchidan, qonunda qayd etilgan huquqlarni qayta taqsimlash transaksiya xarajatlari qanchalik yuqori bo‗lsa, mulkning rasmiy va haqiqiy tarkiblarini muvofiqlashtirish ehtimoli shunchalik yuqori. Shuni nazarda tutish lozimki, u yoki bu huquqqa egalik qilishdan eng manfaatdor bo‗lgan shaxslar pirovardida uni qo‗lga kiritadi, lekin oshkora emas, balki xufyona usul bilan. Fond bozorida, masalan, OAJ aksiyalari bilan bitimlar tuzilishining faolligini kuzatish unda huquqlarni almashish bilan bog‗liq transaksiya xarajatlarining miqdorini bilvosita baholash imkonini beradi. Shuningdek, huquqlarni almashish bo‗yicha bitimlarning qonuniy cheklanishi natijasida yuzaga keladigan transaksiya xarajatlarini ham hisobga olish lozim (3-mezon). MChJda ishtirokchining ulushini sotib olishning imtiyozli huquqiga boshqa ishtirokchilar ega, ushbu ulushdan uchinchi shaxs hisobiga voz kechish uchun esa, boshqa ishtirokchilar uni sotib olishdan bosh tortganlaridan so‗ng, uch oy o‗tishi kerak. Yuqorida aytilganlar fikrlarni umumlashtirgan holda ta‘kidlash mumkinki, mulkning rasmiy va haqiqiy tarkiblarini muvofiqlashtirish ehtimoli unitar korxonalarining ikkala xilida, YoAJ, MChJ va OAJda eng yuqori. Aynan ana shunday firmalar bilan o‗zaro munosabatlarda rasmiy mulkdorlar tomonidan taqdim etiladigan shartnomalarning bajarilishi kafolatlari Еtarli emas va haqiqiy mulkdorlar bilan «norasmiy» shartnoma tuzish bo‗yicha qo‗shimcha sa‘y-harakalar talab etiladi, bunday mulkdorlar sifatida ko‗pincha «agentlar» - boshqaruvchilar ishtirok etadi. Yüklə 5,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|