Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

Savollar: 
a)
amortizatsiya mablag‗lari hajmi, b) milliy daromad (MHTning 
eski talqiniga ko‗ra), v) davlat budjeti holatini. 
Javoblar, 
a)xarajatlarga ko‗ra YaIMni hisoblash formulasiga asoslanib yalpi 
investitsiyalar hajmini topamiz: 
I = YaIM - C - G - N
x
. Bunda, T = 600 - 320 - 90 - 30 = 160.
A = I
- I
cof
= 160 - 110 = 50. 
b)
milliy daromad quyidagicha aniqlanadi: 
MD = YaIM - A – T
n
, Bu Еrda, T
n
– biznesga bilvosita soliqlar.
Bunda MD = 600 - 50 - 30 = 520. 
v)
davlat budjeti holatini aniqlash uchun davlat daromad va xarajatlarini 
qiyoslash zarur. 
T = 40 + 30 = 70. Bunda T - G = 70 - 90 = - 20, ya‘ni budjet defitsiti mavjud. 
3-misol.
A va V mamlakatlarning iqtisodiyoti quyidagi ma‘lumotlar bilan 
yoritib berilgan: 
Ko‗rsatkichlar 
A mamlakat 
V mamlakat 
1. Moliyaviy yil boshida davlat qarzi qiymati 
( mln. dol.da)
2000 
2000 
2. Moliyaviy yil davomidagi nominal davlat 
xarajatlari(mln.dol.da) 
200 
200 
3. Narx darajasi (yil boshida) 
1,0 
1,0 
4. Inflyatsiyaning yillik sur‘ati 
0,0 
0,1 
5. Davlat qarzi bo‗yicha nominal foiz stavkasi 
0,03 
0,13 
6. Davlat budjetiga nominal soliq tushumlari 260 
260 

---

397 
(mln.dol.da) 
Savollar:
a) Mamlakatda davlat qarzlariga xizmat ko‗rsatish bo‗yicha foiz 
to‗lovlarining nominal miqdori qanday? 
b) Har bir mamlakatda budjet defitsitining rasmiy bahosi qanday? 
v) Har qaysi mamlakatda davlat qarzining nominal va real qiymati qanday 
(yil oxirida)? 
Javoblar 
a)
A mamlakat uchun statistik ma‘lumotlardan foydalangan holda, nominal 
foiz stavkasi va davlat qarzi miqdorini ko‗paytirish orqali davlat qarziga xizmat 
ko‗rsatish bo‗yicha foiz to‗lovlarining nominal miqdoriga ega bo‗lamiz: 
0,03 x 2000 = 60 (mln.dol.) 
Mamlakat uchun ham xuddi shu tarzda hisoblab chiqamiz: 0,13 x 2000 = 260 
(mln.dol.). 
b)
Har qaysi mamlakatda davlat budjeti defitsitini rasmiy (ya‘ni nominal) 
bahosi milliy davlat xarajatlari hamda qarzga xizmat ko‗rsatish bo‗yicha nominal 
foiz to‗lovlari bilan birga budjetga nominal soliq tushumlari o‗rtasidagi farq 
sifatida yuzaga keladi: 
A 
mamlakat 
uchun 
quyidagiga 
egamiz: 
.)
.
(
0
260
260
260
)
2000
03
,
0
(
200
дол
млн






. 
V mamlakat uchun bunga: 
.)
.
(
200
260
460
260
)
2000
13
,
0
(
200
дол
млн






. 
v)
Yil oxirida davlat qarzining nominal qiymati yil boshidagi qarz miqdori 
hamda yil davomida hosil bo‗lgan davlat budjetining nominal defitsitiga teng. 
A mamlakat uchun quyidagiga egamiz: 2000 + 0 = 2000 (mln.dol.). 
B mamlakat uchun shunga o‗xshash: 2000 + 200 = 2200(mln.dol.). 
Ikki mamlakatda davlat qarzining real qiymatini baholash uchun ularning har 
qaysisida yil oxiridagi narx darajasini hisoblab chiqish zarur. Dastlabki ikki 
mamlakatda narx darajasi bir xil va 1,0 teng, lekin yillik inflyatsiya sur‘ati 
boshqacha: A mamlakatda 0,0 va B mamlakatda 0,10. 

---

398 
Binobarin, yil oxirida narx darajasi A va B mamlakatlar uchun 1,0 va 1,1 
tashkil etdi (muvofiq tarzda). 
Yil oxirida davlat qarzining real qiymati yil oxiridagi narxlar darajasiga 
bo‗lingan uning yil oxiridagi nominal qiymatiga teng. Muvofiq tarzda quyidagiga 
egamiz: 
A mamlakat uchun: 2000 : 1,0 = 2000 (mln.dol); 
B mamlakat uchun: 2200 : 1,1 = 2000 (mln.dol.); 
ya‘ni ikkala mamlakatda real qarzdorlik bir xil.