Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

2–misol.Fermerlarning yaylovlaran foydalanish imkoniyatlari 
 
Ko„rsatkichlar 
2-fermer 
Birinchi yaylovda 
o‗tlatish -R
2
Ikkinchi yaylovda 
o‗tlatish-1- R
2
1-fermer 
Birinchi yaylovda 
o‗tlatish - R
1
2; 2 
8; 4 [N
2
R
2
R St
1
] 
Ikkinchi yaylovda 
o‗tlatish -1- R
1
4; 8 [N
1
R
1
St
2
] 
1; 1 
 

---

95 
Еchish:
Ushbu holatda Pareto bo‗yicha optimallik nuqtai nazaridan ikkita 
bir xil yakun (4; 8) yoki (8; 4) mavjud. Yakunlardan birini qayd etuvchi 
institutsional qarorlar bir nechta bo‗lishi mumkin. Ulardan eng oddiysi yaylovdan 
foydalanishdagi ustuvorlikni unga birinchi bo‗lib o‗z podasini olib kelgan 
fermerga beruvchi qoidani qo‗llashdan iborat. Kelish tartibi bo‗yicha noyob resurs 
(yaylov)ni taqsimlash – navbatinstituti faoliyat ko‗rsatishining asosida yotuvchi 
tamoyillardan birini aks ettiradi. Biroq navbat institutidan foydalanish podani qaysi 
yaylovga olib borish to‗g‗risida qaror qabul qilish vaqtida fermerlarning 
ikkilanishini kamaytirmaydi, balki oshiradi. Bundan tashqari, ikkilanish undan 
keyin ham har safar yaylovni tanlashda takrorlanadi. 
Yaylovda mulkchilik huquqlarining o‗rnatilishigina masalani hal etishning 
muqobil varianti bo‗ladi. Masalan, 1-fermer birinchi yaylovning, 2-fermer esa 
ikkinchi yaylovning mulkdori hisoblansin. Hatto fermerlarning nafliligi nuqtai 
nazaridan bunday qarorning nomutanosibligini hisobga olgan holda, 
ikkalasining
ham manfaatlari yo‗lida mulkchilik huquqlarini tan olish va hurmat qilish lozim. 
Kam hosilli yaylovni oluvchi ikkinchi fermerning mulkchilik huquqlari joriy 
etilgunga qadar va undan keyingi nafliligini taqqoslaylik. 
Mulkchilik huquqlari o‗rnatilgunga qadar ikkinchi fermer, agar u podasini 
birinchi yaylovga olib borsa, 2 R
1 
+ 8 (1- R
1
) = 8-6R
1 
ga, agar u podasini ikkinchi 
yaylovga olib borsa, 4 R
1 
+ 1 (1- R
1
) = 3R
1 
+ 1 ga ega bo‗ladi. So‗ngra, ikkinchi 
fermer tomonidan birinchi yaylovning tanlanishi ehtimolini hisobga olgan holda, 
R
1
, EU = R
2
(8-6R
2
) (3R
1
+1)ga, oddiy holatda R
1 
= R
2 
=1/2 ga ega bo‗lamiz, bu 
EU = 3,75 ni beradi. Mulkchilik huquqlari o‗rnatilganidan keyin esa ikkinchi 
fermerga 4; ya‘ni, 4 >3,75 ga teng bo‗lgan yutuq kafolatlangan. 
3-misol.
OO‗Yuga o‗qishga kirishda ota-onalar o‗zining farzandlarini 
abituriЕnt sifatida ―sug‗urta qilish‖ uchun o‗z vaqtida abituriЕntning otasi 
bilan bir maktabda o‗qigan dekan o‗rinbosari bilan uzoq vaqtdan buyon 
saqlanib kelayotgan aloqadan foydalanishga qaror qilishadi. Bunday xatti-
harakat ko‗proq uy xo‗jaligining qaysi xiliga xos? 
a) bozor; 

---

96 
b) o‗tish;