Açık Deliller

Ö

LÜLERİN İŞİTMEDİĞİ GERÇEĞİ

Bilin ki bu, ölülerin işitmesi veya işitmemesi, asılını Allâh Teâlâ’dan başka kimsenin bilemediği gayb ve berzah âlemi hallerindendir. Bu yüzden kesin delil olmadan, bir takım görüş ve düşüncelerle bu meseleye dalmak doğru olmaz. Senin de göreceğin gibi yazar birinci bölümde, Hanefîler’in ölülerin işitmediğine dair delillerini anlatacak; ikinci bölümde diğer mezheplerden de benzer nakilleri yapacak, bir diğer gruptan ölülerin işittiğini anlatacak. Bunların sayısının az, diğerlerinin çok olması benim için önemli değil. Doğru, sayının azlığı veya çokluğuyla bulunmaz. Ancak Kur'ân ve hadisteki değişmez deliliyle ve onları doğru anlamakla bulunur. Allâh’ın izniyle benim üzerinde bulunduğum anlayış da işte budur. Ve ben derim ki:

Birinci gruptakilerin delil olarak aldıkları âyetler şunlardır:

"Sen kabirdekilere işittiremezsin!" (Fâtır 22)

"Elbette sen ölülere işittiremezsin; arkalarını dönüp giderlerken sağırlara daveti duyuramazsın." (Neml 80; Rûm 52)

Karşı tarafın cevabı bu iki âyetin mecaz mânâda olduğu şeklindedir. Âyetteki "ölüler" ve "kabirdekiler"den kasıt, gerçekten ölüler anlamında değildir. Bundan kasıt, yaşayan kâfirlerdir ve onlar içinde bulundukları halleri ile ölülere benzemektedirler. Yani ileride 93. sayfada Hâfız İbn Hacer’in de dediği gibi:"Onlar ölü halinde gibidirler veya kabre giren insan gibidirler mânâsındadır."

Ben derim ki: Hiç şüphesiz bu iki âyeti öncesiyle beraber düşünen, mânâsının Hâfız İbn Hacer’in dediği gibi olduğunu anlar.¹ Bildiğim kadarıyla bu konuda da tefsir alimleri arasında herhangi bir ayrılık yok ve söz konusu iki âyeti bu şekilde anlamaya da bir mani yok. Çünkü, bilindiği gibi Allâh Teâlâ gerçekten işitmedikleri için ölüleri, yaşayan kâfirlere benzetmektedir. Bu benzerlikten şu anlaşılır: Kendisine benzetilenler -yani kabirdeki ölüler- işitmezler. Aynı "Zeyd cesurlukta aslan gibidir" örneğinde, aslanın kendisinden çok daha cesur olmasına rağmen Zeyd’in ona benzetilmesinde olduğu gibi. Burada cümlenin gelişi, aslanın cesurluğundan değil, Zeyd’den bahsetmektedir ve bu yüzden aslana benzetilmiştir. Yukarıdaki iki âyet de böyledir.

Eğer söz konusu yaşayan kâfirler olsaydı da, kabirdeki ölülere benzetilseydiler, o zaman kabirde yatan ölülerin işitmediği tezi doğru olmazdı. Bu yüzden aklı başında olan her Arap, kabirde yatan ölülerin, hayatta yaşayan ölülere benzetilmesini anlamaz. Çünkü biraz önce Zeyd örneğinde de olduğu gibi yaşayan ölüler, işitme yönünden kabirde yatan ölülere göre daha çok işitirler. Durum böyle olduğuna göre kabirde yatan ölüler işitmezler.

Ölülerin işitmediğini kabul etmekten başka yapacakları bir şey kalmayan bazı karşıt görüş sahipleri, bu sefer "Kendilerine faydalı olan şeyi işitirler!" diye bir şart koydular. Fakat ne yazık ki faydası olmayan bir işitme!¹ Onların getirdikleri bu şart, benzetmedeki benzeyeni, kendisine benzetilen kılarak, benzetmeyi kalbinden yararak ikiye ayırmaktadır. Getirdikleri bu şart, kâfirlerden yaşayan ölüler için geçerlidir. Çünkü onlar gerçekten işitirler fakat işittikleri şeyden fayda görmezler. Bu da zaten herkesin bildiği belli bir şeydir. Öyleyse nasıl oluyor da işittikleri şeyden faydalanamayan yaşayan ölüleri aynı, kesin olarak işitmedikleri bilinen kabirdeki ölüler gibi bir tutmak caiz oluyor? Dolayısıyla âyetlerdeki benzetme en güzel şeklini almakta, ileri sürülen şart da geçersiz kalmaktadır.

Eğer ölülerin işittiğine dair kesin bir delil olsaydı, o zaman buna iman etmek gerekecek, yukarıdaki iki âyet gibi buna zıt gözüken delillerin arası bulunacaktı. Ve böylece gerçekten yukarıda getirilen şartı kabirde yatan ölüler için söylemek mümkün olacaktı.

Fakat böyle bir delil olmadığı gibi, bunun aksine deliller bulunmaktadır. Şimdi size bu delilleri açıklayalım: