«Adabiyot» 5-sinflar uchun 20 yil Mavzu: adabiyot so‘z san’ati
a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b)
Yüklə 2,27 Mb.
|
a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) Yangi mavzu: RUBOIYLAR Yod etmas emish kishini g‘urbatda kishi, Shod etmas emish ko‘ngulni mehnatda kishi. Ko‘nglum bu g‘ariblikda shod o‘lmadi, oh, G‘urbatda sevinmas emish albatta kishi. * * *
Ko‘pdin berikim yor-u diyorim yo‘qtur, Bir lahza-u bir nafas qarorim yo‘qtur. Keldim bu sori o‘z ixtiyorim birla, Lekin borurimda ixtiyorim yo‘qtur. * * * Hijron qafasida jon qushi dam qiladur, G‘urbat bu aziz umrni kam qiladur. Ne nav bitay firoq-u g‘urbat sharhin, Kim ko‘z yoshi nomaning yuzin nam qiladur. * * *
Xush ulki, ko‘zum tushti sening ko‘zungga, Bevosita holimni desam o‘zungga, Bermay so‘zuma javob achig‘lanasen, Qilding meni muhtoj chuchuk so‘zungga. * * * Dushmanniki, bu dahr zabardast qilur, Naxvat mayidin bir necha kun mast qilur. G‘am yemaki, yetkursa boshini ko‘kka, Oxir yana yer kibi oni past qilur.
In’om-u vazifa — bori buyrulg‘usidur! Ul g‘alla-yu mahmilki, deb erding, bildim, Mahmilg‘a bo‘yu g‘alladin uy to‘lg‘usidur! * * * Jismimda isitma kunda mahkam bo‘ladur, Ko‘zdin uchadur uyqu chu oqshom bo‘ladur. Har ikkalasi g‘amim bila sabrimdek, Borg‘on sori bu ortadur, ul kam bo‘ladur. * * *
Tuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur, Yuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur! Sarrishtai ayshdin ko‘ngulni zinhor Uz, oh, Zahiriddin Muhammad Bobur! * * * Ey bodi sabo, ayla Xurosong‘a guzar, Mendin degil ul yori parishong‘a xabar. Necha safar o‘z ko‘nglung uchun qilg‘aysen, Emdi bizing uchun ayla bu yong‘a safar. * * *
Ahbob, yig‘ilmoqni farog‘at tutungiz! Jam’iyatingiz borini davlat tutungiz! Chun gardishi charx bu durur, Tangri uchun, Bir-biri necha kun g‘animat tutungiz! Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob. Uyga vazifa. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish. O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________ «Adabiyot» 5-sinflar uchun «________»___________________20___ yil Mavzu: RUBOIY HAQIDA TUSHUNCHA Darsning texnologik haritasi
Darsning texnik chizmasi:
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi O’tgan mavzuni so’rash. a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) Yangi mavzu: Ruboiy arabcha so‘z bo‘lib, to‘rtlik degani. Sharqda keng tarqalgan she’r turi, lirik janr. To‘rt satrdan iborat bo‘ladi. Ko‘pincha birinchi, ikkinchi, to‘rtinchi satrlari qofiyalanib keladi. Harflar bilan ko‘rsatganda a-a-b-a shaklida bo‘ladi. Ba’zan har to‘rt satri o‘zaro qofiyalanishi (a-a-a-a) mumkin. Qofiya misra oxiridagi ohangdosh so‘zdir. Radif misra oxiridagi takrorlanuvchi so‘zdir. Masalan: Har kimki vafo qilsa, vafo topqusidur, Har kimki, jafo qilsa, jafo topqusidur. Yaxshi kishi ko‘rmagay yomonlik hargiz, Har kimki, yomon bo‘lsa, jazo topqusidur. Qofiyadosh so‘zlar: vafo—jafo—jazo: 1, 2, 4-satrlar o‘zaro qofiyalanyapti. Demak, qofiyalanish tizimi a-a-b-a. Radif— topqusidur. Ruboiyda fikr tugallangan bo‘lishi kerak. Yana muhim xususiyatlaridan biri shuki, ruboiy aruz vazni hazaj bahrining axram va axrab degan shakllaridagina yozilgan. Lekin keyingi yuz yilda bunga juda kam rioya qiladilar. Fors-tojik adabiyotida ruboiy janrida Umar Xayyom, Mirzo Abdulqodir Bedil shuhrat qozonganlar. O‘zbek she’riyatida esa Alisher Navoiy va Zahiriddin Bobur ruboiylari juda mashhur bo‘ldi. Bugun ham ruboiylar ko‘plab yozilmoqda. Ishlar bori ko‘nguldagidek bo‘lg‘usidur! In’om-u vazifa — bori buyrulg‘usidur! Ul g‘alla-yu mahmilki, deb erding, bildim, Mahmilg‘a bo‘yu g‘alladin uy to‘lg‘usidur! * * * Jismimda isitma kunda mahkam bo‘ladur, Ko‘zdin uchadur uyqu chu oqshom bo‘ladur. Har ikkalasi g‘amim bila sabrimdek, Borg‘on sori bu ortadur, ul kam bo‘ladur. * * *
Tuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur, Yuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur! Sarrishtai ayshdin ko‘ngulni zinhor Uz, oh, Zahiriddin Muhammad Bobur! * * * Ey bodi sabo, ayla Xurosong‘a guzar, Mendin degil ul yori parishong‘a xabar. Necha safar o‘z ko‘nglung uchun qilg‘aysen, Emdi bizing uchun ayla bu yong‘a safar. * * *
Ahbob, yig‘ilmoqni farog‘at tutungiz! Jam’iyatingiz borini davlat tutungiz! Chun gardishi charx bu durur, Tangri uchun, Bir-biri necha kun g‘animat tutungiz! Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob. Uyga vazifa. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish. O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________ «Adabiyot» 5-sinflar uchun «________»___________________20___ yil Mavzu: Muhammad Aminxo‘ja MUQIMIY (1850—1903) Darsning texnologik haritasi
Darsning texnik chizmasi:
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi O’tgan mavzuni so’rash. a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) Yangi mavzu: O‘n to‘qqizinchi asrning ikkinchi yarmi va yigirmanchi asrning boshlarida, ya’ni ilk mustamlakachilik davrida ravnaq topgan milliy uyg‘onish adabiyotining zabardast vakillaridan biri Muhammad Aminxo‘ja Muqimiydir. Shoir ijodini o‘rganish uning hayotlik chog‘idanoq boshlangan. Shoir hayotligi davrida uning ijodiga bildirilgan turli-tuman munosabatlar, bahslar, maqolalar bunga guvohlik beradi. Muqimiy vafotidan keyin shoirning devoni ilk bor «Devoni Muqimiy» (1907-yil) nomi bilan nashr etildi. Unda she’riy namunalar qatori hassos shoirning qisqacha tarjimai holi va ijodi haqida ma’lumot ham beriladi. 1910-yilda Portsev litografiyasida shoirning hajviy she’rlari «Muqimiy maa hajviyot» nomi bilan nashr etildi, 1912-yilda esa Muqimiyning yana bir she’riy to‘plami chop qilindi. Shoir ijodini jiddiy va samarali o‘rganish o‘tgan asrning 30-yillarida boshlandi. Bu davrda Muqimiy asarlarini to‘plash, o‘rganish, nashr etish qizg‘in va samarali olib borildi. Gazeta va jurnallarda qator maqolalar e’lon qilindi. Bu xayrli ishning boshida otaxon shoirimiz G‘afur G‘ulom turdi. 1938-yilda G‘.G‘ulom tomonidan tuzilib «Muqimiy bayozi» deb nomlangan to‘plam katta ahamiyatga ega bo‘ldi. 1950-yilda Muqimiyning «Лupuкa u сaтupa» nomli ikkinchi to‘plami Moskvada rus tilida nashr etildi. 1953-yil Muqimiy ijodini o‘rganish tarixida yangi davr bo‘ldi. Shu yili shoir vafotining 50 yilligi munosabati bilan Muqimiy hayoti va ijodiga oid maxsus kitoblar chiqarildi, shoirning «Tanlangan asarlar»i o‘zbek va rus tillarida nashr etildi, Muqimiy hayoti va ijodi tadqiqiga bag‘ishlangan bir qancha nomzodlik dissertatsiyalari yoqlandi. Shu tariqa adabiyotshunosligimizda muqimiyshunoslik degan yangi ilmiy yo‘nalish vujudga keldi. Muhammad Aminxo‘ja Mirzaxo‘ja o‘g‘li Muqimiy 1850-yilda Qo‘qon shahrida Bekvachcha mahallasida, novvoy oilasida tug‘ildi. Muqimiy dastlab o‘z mahallasidagi mulla Abduxalil maktabida tahsil oladi. Shoirning ilm o‘rganishi va badiiy ijodga erta qiziqishida uning volidasi, qobiliyatli ayol Oyshabibi aytib bergan ko‘plab ertak va qo‘shiqlarning ta’siri kuchli bo‘ldi. Muqimiy dastlab Qo‘qondagi «Hokim oyim» madrasasida ta’lim oladi. 1872—73-yillarda Buxoroga borib, u yerdagi «Mehtar anbar» madrasasida o‘qishni davom ettiradi. 1876-yilda o‘qishni tamomlab Qo‘qonga qaytadi. Uylanadi. Shoir dastlab yer qurilishi mahkamasida mirzalik, so‘ngra Sirdaryo yoqasida joylashgan Oqjardagi paromda pattachilik qiladi. Moddiy muhtojlik Muqimiy oilasining buzilishiga olib keladi. Xotini o‘g‘lini onasiga tashlab, boshqa kishiga turmushga chiqadi. Shoir o‘z ota hovlisini tark etib, shu mahallada joylashgan Hazrat madrasasidan bir hujra oladi. Shu «hujrai tang va torlikda bekaslik va g‘ariblik chirog‘ini yoqib» muhtojlikda umr o‘tkazadi. Muqimiy hayotini mutolaa va ijod qilishga bag‘ishlaydi. Zamonasining yetuk xattotlaridan bo‘lgan Muhammad Yusuf Xattotdan ta’lim olib, xushxat kotib bo‘lib yetishgan Muqimiyga xattotlik asosiy kasb va tirikchilik manbayi bo‘lib xizmat qiladi. Bu davrga kelib Muqimiy o‘zining jo‘shqin lirikasi va davrning hukmron ijtimoiy guruhlarini achchiq tanqid ostiga oluvchi hajviy asarlari, yumorlari bilan shuhrat qozonadi. O‘z davri adabiy harakatining yetakchilaridan biriga aylanadi. Muqimiy Qo‘qonda Furqat, Zavqiy, Nisbat, Muhayyir, G‘aribiy, Nasimiy, Mavlaviy va boshqa shoirlardan tashkil topgan yirik adabiy guruhga boshchilik qiladi.
Mavzu: Muhammad Aminxo‘ja MUQIMIY “SAYOHATNOMA” ASARI Darsning texnologik haritasi
Darsning texnik chizmasi:
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi O’tgan mavzuni so’rash. Yüklə 2,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|