«Adabiyot» 5-sinflar uchun 20 yil Mavzu: adabiyot so‘z san’ati

a) individual - tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)
Yangi mavzu:

Biz avvalgi darslardan ertaklarning nima ekanligi, ularning qanday turlari borligini bilib olgan edik. Siz «doston» degan so‘zni eshitgan, ularni o‘qigan ham bo‘lsangiz kerak, albatta. Voqealarni ma’lum bir sujet asosida bayon qilib beruvchi yirik she’riy asarlar doston deb ataladi. Dostonlar yaratilishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: xalq dostonlari va adabiy dostonlar. Xalq dostonlarining muallifi aniq bo‘lmaydi. U baxshilar tomonidan kuylanadi va og‘izdan og‘izga, avloddan avlodga o‘tganda ba’zi bir o‘zgarishlarga uchrashi mumkin. Adabiy ertaklarning muallifi aniq bo‘ladi, ya’ni ular shoirlar tomonidan ijod qilinadi.

Badiiy adabiyotda, xususan bolalar adabiyotida ertak-doston degan janrga ham duch kelamiz. Xo‘sh, ertak-doston nima?

Nomidan ham ko‘rinib turibdiki, ertak-doston o‘zida ham ertaklarning, ham dostonlarning xususiyatlarini mujassam etadi. Ertak-dostonlar asosan shoirlar tomonidan yaratiladi. U mazmunan ertakka, shaklan esa dostonga yaqin turadi. Ya’ni voqealar xuddi ertakdagi kabi boshlama, voqealar rivoji, tugallanmadan tashkil topadi. Ammo bu voqealar nasriy usulda emas, balki she’riy usulda bayon etiladi.

Ertak-dostonlar qanday ehtiyojdan kelib chiqib yaratiladi? Shoirlar har qanday ertakni ham she’rga solavermaydilar. Avvalo, bu ertakning sujeti juda qiziqarli, voqealar rivoji tarang bo‘lishi kerak. Shoir uni o‘z iste’dodi, dunyoqarashidan kelib chiqib, o‘z davrining muammolariga moslashtiradi. Shuningdek, ijodkor ertak-doston yaratar ekan, unga asos bo‘lgan ertak voqealarini she’riy usulda aynan bayon etib bermaydi. Ertakdagi voqeaga o‘zidan nimadir qo‘shishi, nimanidir o‘zgartirishi, nimanidir tushirib qoldirishi mumkin.

Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, barcha ertak-dostonlar ham xalq ertak va afsonalari asosida yaratilavermaydi. Bu voqealarni shoirning o‘zi o‘ylab topishi, ya’ni hali xalq og‘zaki ijodi yoki yozma adabiyotda ma’lum bo‘lmagan mutlaqo yangi asar yaratishi ham mumkin. Ertak-dostonlar ba’zan she’riy ertaklar deb ham ataladi.

Jahon adabiyotida Ubayd Zokoniy, Aleksandr Sergeyevich Pushkin, Korney Chukovskiy, Samuil Marshak ertak-dostonlarning ajoyib namunalarini yaratganlar. o‘zbek adabiyotida Abdulla Avloniy, Qudrat Hikmat, Zafar Diyor, Hamid Olimjon, Maqsud Shayxzoda, Quddus Muhammadiy, Po‘lat Mo‘min kabi ijodkorlar ertak-doston janrining rivojiga munosib hissa qo‘shdilar. Bugungi kunda ham ijodkorlar tomonidan diqqatga sazovor ertak-dostonlar yaratilmoqda.

Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob.

Uyga vazifa.

Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________

«Adabiyot» 5-sinflar uchun

«________»___________________20___ yil

IFODALI O’QISH (“Oygul bilan Baxtiyor” dostonidan)

Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim: IFODALI O’QISH (“Oygul bilan Baxtiyor” dostonidan) mavzusi yuzasidan bilim hosil qilinadi. Ko`nikma: adabiyotga hurmat hissini oshirish, erkin firlay olish qobiliyatini shakllantirish, tanish vaziyatlarda qolqy olish. Malaka:Egallagan bilimlarini notanish va notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, ifodali o`qiy oladi, ijodiy failiyatida egallagan bilim ko`nikma va malakalarini kundalik faoliyatda qo`llay oladi.
	Maqsad va vazifalar	a) ta’limiy: Adabiyot fanining nazariy va amaliy asoslarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda estetik did, estetik ong, adabiyotga muhabbat, badiiy tafakkur va tasavvurini kamolga yetkazish va barkamol avlod tarbiyasiga zamin yaratish. b) tarbiyaviy: Adabiyot fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish. Shu bilan bir qatorda milliy va mumtoz adabiyotimizga milliy iftihor, qadriyat sifatida e’tirof etish va uni hurmat qilishga o’rgatish. c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	IFODALI O’QISH (“Oygul bilan Baxtiyor” dostonidan) mavzusi o`qituvchi va o`quvchi o`rtasida harakat bajaruvchisi munosabatni taxlil qilish
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Savol-javob test. (Insho, bayon, matn yaratish) Baholash: 5 balli tizim asosida
	Kutiladigan natija	O`qituvchi: Mavzuni qisqa vaqt ichida o`quvchilar tomonidan o`zlashtirishlariga erishaman, o`quvchi faolligini oshiraman, o`quvchilarda fanga nisbatan qiziqish uyg`otaman, o`quvchilarga mustaqil o`rganish va hotirasida saqlash boshqalarga etkaza olish, savol berish va savollarga to`g`ri javoblarga o`rgataman. O`quvchi: O`quvchilar mavzu yuzasidan bilim va ko`nikma hosil qiladilar, mustaqil fikrlay oladilar, nutqi rivojlanadi, qisqa vaqt ichida ma’lumotlarga ega bo`ladilar
	Kelgusi rejalar	O`qituvchi: Pedagogik texnologiyalarni o`zlashtirish va darsga tatbiq etish, takomillashtirish, AKT vositalaridan unumli foydalanish yo`llarini o`rganish, o`z ustida ishash O`quvchi: Mustaqil tadqiqot, izlanishni yo`lga q`oyadi, o`z fikrini savodli ifodalay olish va do`stlarini fikrini hurmat qilishga o`rganish, mavzu asosida qo`shimcha materiallar izlab topishga harakat qilish, ularni o`rganish. Do`stona muhitda hamkorlikda ishlash ko`nikmasini shakllantirish
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Yangi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar

Darsning borishi (reja):

1.Tashkiliy qism:

a)Salomlashish,

b)tozalikni aniqlash,

d)davomatni aniqlash

c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi


She’rlardan namunalar
Go‘zal yurt Susambilda

Bir podachi bor edi.

U mashhur edi elda,

Nomi Baxtiyor edi.

Go‘zal edi va chinor

Qomatiga edi zor.

Ko‘kraklari butun bir

Oftobni yashirardi.

Tanlarida bir umr

O‘t lovullab turardi.

Qilichday o‘tkir edi,

Rustam kabi zo‘r edi.

Ammo elda xor edi,

Kambag‘al, nochor edi...

Har tomonga qararkan,

Baliq ovlab daryoda

Yurganlarga yo‘liqdi.

Shu chog‘da uning sodda

Ko‘ngli juda toliqdi:

«Jinday non bormi?» dedi.

Baliqchi tanti edi:

«Yo‘qdir berar nonimiz,

Lekin kuyar jonimiz.

Mayli shu safar to‘rga

Chiqqanin ol o‘zingga.
Uzun umring bor bo‘lsin,

Bola, baxting yor bo‘lsin».

Rozi bo‘ldi Baxtiyor

Va toleiga shu bor

Jayhun ilinib qoldi,

Ulkan baliqni oldi.

Ikki ho‘kizga ortib,

Oldindan o‘zi tortib,

Uyga tomon yo‘l soldi,

Baliqchi kulib qoldi.

Hovliqib tolib keldi,

Uyiga olib keldi.

XII

«Ota», dedi u, darhol –

Hozir bo‘ldi qari chol

Va ota-bola ikkov

Baliqqa soldilar do

Otasi pichoq soldi,

o‘g‘li oybolta soldi.

Baliq qornin yorganda,

Pichoq belga borganda,

Chol birdan cho‘chib qochdi,

Baxtiyor g‘azab sochdi.

Baliq qornida shu on

Tebranib u yon-bu yon,

Oygul ko‘zini ochdi

Va Baxtiyorni ko‘rdi.

Boshiga qon yugurdi.

Qora ko‘zlari yonib

Uyga vazifa She’rlardan yod olish

Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

Ilmiy bo’lim mudiri: ________________
«Adabiyot» 5-sinflar uchun

«________»___________________20___ yil

Mavzu: Maqsud SHAYXZODA (1908-1967)

Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim: Maqsud SHAYXZODA (1908-1967) mavzusi yuzasidan bilim hosil qilinadi. Ko`nikma: adabiyotga hurmat hissini oshirish, erkin firlay olish qobiliyatini shakllantirish, tanish vaziyatlarda qolqy olish. Malaka:Egallagan bilimlarini notanish va notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, ifodali o`qiy oladi, ijodiy failiyatida egallagan bilim ko`nikma va malakalarini kundalik faoliyatda qo`llay oladi.
	Maqsad va vazifalar	a) ta’limiy: Adabiyot fanining nazariy va amaliy asoslarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda estetik did, estetik ong, adabiyotga muhabbat, badiiy tafakkur va tasavvurini kamolga yetkazish va barkamol avlod tarbiyasiga zamin yaratish. b) tarbiyaviy: Adabiyot fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish. Shu bilan bir qatorda milliy va mumtoz adabiyotimizga milliy iftihor, qadriyat sifatida e’tirof etish va uni hurmat qilishga o’rgatish. c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	Maqsud SHAYXZODA (1908-1967) mavzusi o`qituvchi va o`quvchi o`rtasida harakat bajaruvchisi munosabatni taxlil qilish
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Savol-javob test. (Insho, bayon, matn yaratish) Baholash: 5 balli tizim asosida
	Kutiladigan natija	O`qituvchi: Mavzuni qisqa vaqt ichida o`quvchilar tomonidan o`zlashtirishlariga erishaman, o`quvchi faolligini oshiraman, o`quvchilarda fanga nisbatan qiziqish uyg`otaman, o`quvchilarga mustaqil o`rganish va hotirasida saqlash boshqalarga etkaza olish, savol berish va savollarga to`g`ri javoblarga o`rgataman. O`quvchi: O`quvchilar mavzu yuzasidan bilim va ko`nikma hosil qiladilar, mustaqil fikrlay oladilar, nutqi rivojlanadi, qisqa vaqt ichida ma’lumotlarga ega bo`ladilar
	Kelgusi rejalar	O`qituvchi: Pedagogik texnologiyalarni o`zlashtirish va darsga tatbiq etish, takomillashtirish, AKT vositalaridan unumli foydalanish yo`llarini o`rganish, o`z ustida ishash O`quvchi: Mustaqil tadqiqot, izlanishni yo`lga q`oyadi, o`z fikrini savodli ifodalay olish va do`stlarini fikrini hurmat qilishga o`rganish, mavzu asosida qo`shimcha materiallar izlab topishga harakat qilish, ularni o`rganish. Do`stona muhitda hamkorlikda ishlash ko`nikmasini shakllantirish
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Yangi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar

Darsning borishi (reja):

1.Tashkiliy qism:

a)Salomlashish,

b)tozalikni aniqlash,

d)davomatni aniqlash

c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi

O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual - tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

Yangi mavzu:

O‘zbek adabiyotining XX asrdagi ulkan vakillaridan biri Maqsud Mas’um o‘g‘li Shayxzodadir. U 1908-yili Ozarbayjonning Agdash (Oqtosh) shahrida ziyoli oilada tug‘ilgan. Otasining kasbi shifokorlik bo‘lib, she’riyatni nihoyatda sevgan, farzandlariga ham adabiyotga muhabbat tuyg‘usini singdirgan inson edi. Shayxzoda tug‘ilgan shahrida maktab ta’limini olgach, Ozarbayjon poytaxti Bokudagi Oliy pedago-gika institutiga sirtdan o‘qishga kiradi. 1925-yildan muallimlik qila boshlaydi. 1928-yili u hurfikrliligi, ya’ni Ozarbayjonni mustaqil davlatga aylantirish haqidagi erkin fikrlari uchun ayblanib, Toshkentga badarg‘a qilinadi. Ayni shu davrdan boshlab to umrining so‘ngiga qadar Shayxzodaning butun hayoti o‘zbekiston bilan bog‘lanadi. U avval turli gazeta va jurnallar tahririyatlarida muharrir, 1935-1938-yillarda o‘zbekiston Fanlar komiteti qoshidagi Til va adabiyot institutida ilmiy xodim, 1938-yildan hayoti so‘ngigacha Nizomiy nomli Toshkent davlat pedagogika instituti o‘zbek mumtoz adabiyoti kafedrasi o‘qituvchisi bo‘lib ishladi.

Shayxzodaning dastlabki ijod namunalari 1929-yildan e’lon qilina boshlandi. 30-yillarda shoirning «o‘n she’r», «Undoshlarim», «Uchinchi kitob», «Jumhuriyat» nomli to‘plamlari dunyo yuzini ko‘radi. Ana shu to‘plamlari bilan Shayxzoda o‘zbek adabiyotida o‘ziga xos shoir sifatida tanildi va tan olindi.

Uning ijodi 40-yillarda, Ikkinchi jahon urushi davrlarida ayniqsa avj pardalarga ko‘tarildi. Butun insoniyatga tahdid solayotgan fashizmni yo‘q qilish, hayotni, tiriklikni, shon-u sharafni saqlash, xalqni ruhan yengilmaslikka, matonatga da’vat etish shoirning o‘sha yillari chop etilgan «Kurash nechun», «Jang va qo‘shiq», «Kapitan Gastello», «Ko‘ngil deydiki» kabi to‘plamlarining bosh mavzusi bo‘ldi. Shu yillarda Shayxzoda ijodining yana bir mumtoz namunasi «Jaloliddin Manguberdi» tarixiy dramasi yaratildi.

Siz tariximiz to‘g‘risidagi hikoyalardan yaxshi bilasizki, o‘lkamizni XIII asrlarda Chingizxon qo‘shinlari bosib olmoqchi bo‘lganida, xalqimizning mard o‘g‘lonlaridan Jaloliddin Manguberdi dushmanga qarshi qattiq kurash olib boradi. o‘z vatani mustaqilligini saqlash uchun mardonavor turib jang qiladi. Mana shu tarixiy shaxs siymosi va shonli o‘tmish sahifalarini badiiy haqqoniylik bilan tasvirlash «Jaloliddin Manguberdi» dramasining muvaffaqiyatini ta’minlaydi. Pyesa Hamza nomidagi o‘zbek davlat akademik drama teatrida (hozirgi o‘zbek Milliy akademik drama teatri) sahnalashtiriladi. Botir lashkarboshi Jaloliddin siymosini sahnaga buyuk aktyor Shukur Burhonov olib chiqadi.

Shayxzoda urushdan keyingi yillar tinch hayot va yaratuvchilik zavqini tarannum etgan she’rlardan iborat «o‘n besh yilning daftari», «Olqishlarim», «Zamon torlari», «Shu’la», «Chorak asr devoni» kabi to‘plamlarini nashr ettiradi. 1957-yili qadim poytaxtimiz Toshkent haqida teran falsafiy va nihoyatda ehtirosli tuyg‘ularga boy «Toshkentnoma» dostonini yozadi. Tarixiy mavzulardagi izlanishlarini davom ettirib 1960-yilda «Mirzo Ulug‘bek» tragediyasini yaratadi. Bu asar o‘zbek dramaturgiyasi rivojida juda katta o‘rin tutadigan pyesadir. Buyuk bobokalonimiz, dunyo falakshunos olimlari ichida e’tirof topgan, ulug‘ Amir Temurdan so‘ng temuriylar nasabini olamga tanitgan Mirzo Ulug‘bek siymosi asarda muhabbat va ulug‘vorlik bilan tasvir etiladi. Uning inson va shoh, shoh va olim, ota sifatidagi siymosi falsafiy teranlikda, badiiy baquvvat she’riy satrlarda ochib beriladi. Bu obrazni ham Shukur Burhonov katta mahorat bilan ijro etgan.

Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob.

Uyga vazifa.

Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________
«Adabiyot» 5-sinflar uchun

«________»___________________20___ yil

Mavzu: «ISKANDAR ZULQARNAYN» ERTAK-DOSTONI HAQIDA

Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim: «ISKANDAR ZULQARNAYN» ERTAK-DOSTONI HAQIDA mavzusi yuzasidan bilim hosil qilinadi. Ko`nikma: adabiyotga hurmat hissini oshirish, erkin firlay olish qobiliyatini shakllantirish, tanish vaziyatlarda qolqy olish. Malaka:Egallagan bilimlarini notanish va notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, ifodali o`qiy oladi, ijodiy failiyatida egallagan bilim ko`nikma va malakalarini kundalik faoliyatda qo`llay oladi.
	Maqsad va vazifalar	a) ta’limiy: Adabiyot fanining nazariy va amaliy asoslarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda estetik did, estetik ong, adabiyotga muhabbat, badiiy tafakkur va tasavvurini kamolga yetkazish va barkamol avlod tarbiyasiga zamin yaratish. b) tarbiyaviy: Adabiyot fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish. Shu bilan bir qatorda milliy va mumtoz adabiyotimizga milliy iftihor, qadriyat sifatida e’tirof etish va uni hurmat qilishga o’rgatish. c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	«ISKANDAR ZULQARNAYN» ERTAK-DOSTONI HAQIDA mavzusi o`qituvchi va o`quvchi o`rtasida harakat bajaruvchisi munosabatni taxlil qilish
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Savol-javob test. (Insho, bayon, matn yaratish) Baholash: 5 balli tizim asosida
	Kutiladigan natija	O`qituvchi: Mavzuni qisqa vaqt ichida o`quvchilar tomonidan o`zlashtirishlariga erishaman, o`quvchi faolligini oshiraman, o`quvchilarda fanga nisbatan qiziqish uyg`otaman, o`quvchilarga mustaqil o`rganish va hotirasida saqlash boshqalarga etkaza olish, savol berish va savollarga to`g`ri javoblarga o`rgataman. O`quvchi: O`quvchilar mavzu yuzasidan bilim va ko`nikma hosil qiladilar, mustaqil fikrlay oladilar, nutqi rivojlanadi, qisqa vaqt ichida ma’lumotlarga ega bo`ladilar
	Kelgusi rejalar	O`qituvchi: Pedagogik texnologiyalarni o`zlashtirish va darsga tatbiq etish, takomillashtirish, AKT vositalaridan unumli foydalanish yo`llarini o`rganish, o`z ustida ishash O`quvchi: Mustaqil tadqiqot, izlanishni yo`lga q`oyadi, o`z fikrini savodli ifodalay olish va do`stlarini fikrini hurmat qilishga o`rganish, mavzu asosida qo`shimcha materiallar izlab topishga harakat qilish, ularni o`rganish. Do`stona muhitda hamkorlikda ishlash ko`nikmasini shakllantirish
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Yangi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar

Darsning borishi (reja):

1.Tashkiliy qism:

a)Salomlashish,

b)tozalikni aniqlash,

d)davomatni aniqlash

c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi

O’tgan mavzuni so’rash.