«Adabiyot» 5-sinflar uchun 20 yil Mavzu: adabiyot so‘z san’ati

a) individual - tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

Yangi mavzu:

Usmon NOSIR

(1912-1944)

Dunyo adabiyoti tarixida shunday shoirlar o‘tganki, ularning umri va ijodi xuddi qorong‘i osmonni birdan yoritib yuborgan chaqmoqqa o‘xshaydi. Bilsangiz, bir lahzada chaqnab o‘tib ketadigan chaqmoq ko‘plab elektrostansiyalar yillar davomida ishlab chiqaradigan quvvatni o‘zida mujassam etadi. Rus shoiri M. Y. Lermontov, tatar ijodkori Abdulla To‘qay, o‘zbek adabiyotining favqulodda iste’dodli namoyandasi Usmon Nosir mana shunday yorqin siymolardandir. Garchi juda kam umr ko‘rgan bo‘lsalar-da, ular yozib qoldirgan asarlarning ahamiyati asrlarga tatigulikdir.

Usmon Nosir bor-yo‘g‘i 32 yil yashagan bo‘lsa, shuning 6-7 yilidagina erkin ijod qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi.

Bo‘lg‘usi shoir 1912-yilning 13-noyabrida Namangan shahrida dunyoga keldi. Uning hunarmandchilik bilan ro‘zg‘or tebratadigan otasi bu paytda og‘ir xasta yotgan bo‘lib, bola go‘dakligidayoq olamdan o‘tadi. Usmon o‘z otasi mehrini, uning erkalashlarini ko‘rmay o‘sdi. To‘rt yasharligida onasi Xolambibi shu yerlik Nosirhoji degan kishiga turmushga chiqadi va oila Qo‘qonga ko‘chib keladi. Usmonjon shahardagi internatda o‘qiydi, tarbiyalanadi.

1931-yilda Usmon Nosir Samarqanddagi O‘zbekiston dorilfununi (hozirgi Samarqand davlat universiteti)ga o‘qishga kiradi. U tengdoshlari orasida o‘zining izlovchan fikri, fanlarni tez o‘zlashtira olishi, shoirlik iste’dodi va sho‘x-sha’n tabiati bilan yaqqol ajralib turardi. Usmon Nosir nafaqat adabiyotni, balki dunyo tarixi, falsafasi, san’atini ham chanqoqlik bilan o‘zlashtirishga, buyuklarga ergashib ijod qilishga oshiqardi. Bu intilishlar shoirning dastlabki asarlaridayoq o‘zini ko‘rsatar, yoshgina yigit bitiklarida katta g‘oyalar, badiiy tafakkurning erkin parvozlari, fikrning o‘tkir yolqinlari yaqqol aks etardi. Mana, uning Samarqanddan onasiga yozgan she’riy maktubi - «Oq yuvib, oq tarab» she’ridan ayrim lavhalar. Unda shoir bolaligida ko‘rgan sargardonliklarini tabiat manzaralariga uyg‘un holda qayta jonlantiradi, o‘quvchini o‘z xotiralariga oshno etadi:

Esingdami, g‘arib ona,

U qishlarning zahri?

Yuzni momataloq qilgan

U yillarning qahri?

Mehribonim, yodga tushdi,

Bir kuni kuz nahori,

Sarg‘ayib yerga tushgani

Bir ko‘m-ko‘k yaproqning.

Qon, yoshlar-la to‘lganda

Usmon Nosir uchun tabiat manzaralari she’riy asarni qo‘shimcha tashbehlar bilan bezash, go‘zallashtirish vositasi emas edi. U tabiatni go‘yo ona anglab, o‘zini esa shu ona bag‘riga doimiy talpinuvchi farzand hisoblardi. Uning she’rlarida har bir fasl, yer, osmon, quyosh, yulduz va oy, daraxtlar va chechaklar, qushlar va hayvonlar badiiy umumlashma, obraz darajasiga o‘sib chiqadi.

Bu jihatdan uning to‘rt misradan iborat quyidagi she’ri e’tiborga loyiqdir.

Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob.

Uyga vazifa.

Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________

«Adabiyot» 5-sinflar uchun

«________»___________________20___ yil

Mavzu: USMON NOSIR SHE’RIYATI

Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim: USMON NOSIR SHE’RIYATI mavzusi yuzasidan bilim hosil qilinadi. Ko`nikma: adabiyotga hurmat hissini oshirish, erkin firlay olish qobiliyatini shakllantirish, tanish vaziyatlarda qolqy olish. Malaka:Egallagan bilimlarini notanish va notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, ifodali o`qiy oladi, ijodiy failiyatida egallagan bilim ko`nikma va malakalarini kundalik faoliyatda qo`llay oladi.
	Maqsad va vazifalar	a) ta’limiy: Adabiyot fanining nazariy va amaliy asoslarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda estetik did, estetik ong, adabiyotga muhabbat, badiiy tafakkur va tasavvurini kamolga yetkazish va barkamol avlod tarbiyasiga zamin yaratish. b) tarbiyaviy: Adabiyot fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish. Shu bilan bir qatorda milliy va mumtoz adabiyotimizga milliy iftihor, qadriyat sifatida e’tirof etish va uni hurmat qilishga o’rgatish. c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	USMON NOSIR SHE’RIYATI mavzusi o`qituvchi va o`quvchi o`rtasida harakat bajaruvchisi munosabatni taxlil qilish
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Savol-javob test. (Insho, bayon, matn yaratish) Baholash: 5 balli tizim asosida
	Kutiladigan natija	O`qituvchi: Mavzuni qisqa vaqt ichida o`quvchilar tomonidan o`zlashtirishlariga erishaman, o`quvchi faolligini oshiraman, o`quvchilarda fanga nisbatan qiziqish uyg`otaman, o`quvchilarga mustaqil o`rganish va hotirasida saqlash boshqalarga etkaza olish, savol berish va savollarga to`g`ri javoblarga o`rgataman. O`quvchi: O`quvchilar mavzu yuzasidan bilim va ko`nikma hosil qiladilar, mustaqil fikrlay oladilar, nutqi rivojlanadi, qisqa vaqt ichida ma’lumotlarga ega bo`ladilar
	Kelgusi rejalar	O`qituvchi: Pedagogik texnologiyalarni o`zlashtirish va darsga tatbiq etish, takomillashtirish, AKT vositalaridan unumli foydalanish yo`llarini o`rganish, o`z ustida ishash O`quvchi: Mustaqil tadqiqot, izlanishni yo`lga q`oyadi, o`z fikrini savodli ifodalay olish va do`stlarini fikrini hurmat qilishga o`rganish, mavzu asosida qo`shimcha materiallar izlab topishga harakat qilish, ularni o`rganish. Do`stona muhitda hamkorlikda ishlash ko`nikmasini shakllantirish
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Yangi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar

Darsning borishi (reja):

1.Tashkiliy qism:

a)Salomlashish,

b)tozalikni aniqlash,

d)davomatni aniqlash

c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi

O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual - tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

Yangi mavzu:

BOLALIGIMGA

Kapalakning gul emganin ko‘rdim,

Eslab ketdim seni, malagim...

Sen berdingmi, shuncha shirin she’rni,

Ey, barglari ko‘m-ko‘k palagim?

Badiiy obrazlarga to‘la bu mo‘jaz she’rda bolalik yashnoq «gul»ga, «barglari ko‘m-ko‘k palak»ka, go‘zal «malak»ka o‘xshatilsa, shoir o‘zini gul hidini emuvchi, dilbar malak boshi uzra parvona bo‘luvchi kapalakka mengzaydi. (Bir narsaga albatta e’tibor bering: shoir o‘zini gul nektari — shirasini yig‘uvchi asalariga emas, balki aynan gul hidiga oshiq, shundan mast bo‘lguvchi kapalakka o‘xshatadi!)

Shoir tarjimai holi to‘g‘risida gapirganimizda, uning bolalik davri
ancha qiyinchilikda o‘tganini aytgandik. Shunisi qiziqki, har qancha og‘ir, musibatli bo‘lmasin, inson o‘zining beg‘ubor bolaligini boshqacha entikish bilan xotirlaydi. Chunki bolalikning ozorlari, tashvishlari ham vaqt o‘tgan sayin kishiga qadrli bo‘lib, tansiq bo‘lib boradi.

Usmon Nosir talqinidagi lirik qahramon tabiat bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri muloqotga kirishadi, uni erkalaydi, unga erkalanadi, undan arazlaydi, undan kechirim so‘raydi.

Mana qarang, Siz har kecha ko‘radigan oy va uning nurlari, bahor chog‘i gullagan bodomning oydin kechadagi suratini shoir oddiy so‘zlar bilan qanday chizadi:

Oydin kecha— Taqib suv oqar,

Sutdek oppoq Jimirlab

Har yer Oy aksi yotar.

Har bir joy, Oy nurini

Doirayi kamondan Ko‘zga solib

Boqar kumush oy. Ko‘rdim yalangdan -

Oy nurini Bodom gullab qolibdi

Deraza Och pushti rangda...

Endi bu tasvirning o‘zidanoq usta musavvir qanday surat yaratishi mumkin ekanini o‘ylab ko‘ring. Shoir esa Siz bilan bizga oddiy tuyuladigan so‘zlar rangini, ularning ohangini ilg‘aydi, bo‘yoq bilan emas, so‘z bilan go‘zal kartina chizadi.

Modomiki, suhbatimiz shoir tasvirida qayta jonlangan oy to‘g‘risida borar ekan, keling, uning shu mavzudagi bir she’rini o‘qiylik.
Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob.

Uyga vazifa.

Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________
«Adabiyot» 5-sinflar uchun

«________»___________________20___ yil

Mavzu: USMON NOSIR SHE’RIYATI HAQIDA

Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim: USMON NOSIR SHE’RIYATI HAQIDA mavzusi yuzasidan bilim hosil qilinadi. Ko`nikma: adabiyotga hurmat hissini oshirish, erkin firlay olish qobiliyatini shakllantirish, tanish vaziyatlarda qolqy olish. Malaka:Egallagan bilimlarini notanish va notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, ifodali o`qiy oladi, ijodiy failiyatida egallagan bilim ko`nikma va malakalarini kundalik faoliyatda qo`llay oladi.
	Maqsad va vazifalar	a) ta’limiy: Adabiyot fanining nazariy va amaliy asoslarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda estetik did, estetik ong, adabiyotga muhabbat, badiiy tafakkur va tasavvurini kamolga yetkazish va barkamol avlod tarbiyasiga zamin yaratish. b) tarbiyaviy: Adabiyot fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish. Shu bilan bir qatorda milliy va mumtoz adabiyotimizga milliy iftihor, qadriyat sifatida e’tirof etish va uni hurmat qilishga o’rgatish. c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	USMON NOSIR SHE’RIYATI HAQIDA mavzusi o`qituvchi va o`quvchi o`rtasida harakat bajaruvchisi munosabatni taxlil qilish
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Savol-javob test. (Insho, bayon, matn yaratish) Baholash: 5 balli tizim asosida
	Kutiladigan natija	O`qituvchi: Mavzuni qisqa vaqt ichida o`quvchilar tomonidan o`zlashtirishlariga erishaman, o`quvchi faolligini oshiraman, o`quvchilarda fanga nisbatan qiziqish uyg`otaman, o`quvchilarga mustaqil o`rganish va hotirasida saqlash boshqalarga etkaza olish, savol berish va savollarga to`g`ri javoblarga o`rgataman. O`quvchi: O`quvchilar mavzu yuzasidan bilim va ko`nikma hosil qiladilar, mustaqil fikrlay oladilar, nutqi rivojlanadi, qisqa vaqt ichida ma’lumotlarga ega bo`ladilar
	Kelgusi rejalar	O`qituvchi: Pedagogik texnologiyalarni o`zlashtirish va darsga tatbiq etish, takomillashtirish, AKT vositalaridan unumli foydalanish yo`llarini o`rganish, o`z ustida ishash O`quvchi: Mustaqil tadqiqot, izlanishni yo`lga q`oyadi, o`z fikrini savodli ifodalay olish va do`stlarini fikrini hurmat qilishga o`rganish, mavzu asosida qo`shimcha materiallar izlab topishga harakat qilish, ularni o`rganish. Do`stona muhitda hamkorlikda ishlash ko`nikmasini shakllantirish
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Yangi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar

Darsning borishi (reja):

1.Tashkiliy qism:

a)Salomlashish,

b)tozalikni aniqlash,

d)davomatni aniqlash

c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi
O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual - tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

Yangi mavzu:

YO‘LCHI

ZYo‘lchiman, manzilim dengizdan nari,

Lojuvard ufqning tubiga yaqin.

Ko‘nglimda dardlarim daryodek oqin,

Chayqalar ko‘zlarim tikilgan sari.

O, yo‘llar!

Chu, qora toychog‘im! Chu, qora yo‘rg‘am!

Murodga qasd qilib yugurgan yetur.

Bo‘ronni sevmasa, dil nechun tepur?

Tiriklik ne kerak bemehnat, beg‘am?!

Chu, qora yo‘rg‘am!

Mazkur she’rni turli yo‘sinda tushunish va talqin etish mumkin. Uni, yuqorida aytilganidek, yashashga tashna o‘spirinning orzularga to‘la hayot dengizi osha yorug‘ manzillarga talpinishi tarzida talqin etish ham xato bo‘lmaydi. Zero, shoir bu she’rni yozganida endigina 23 yoshga kirgan, demak, hayotga shunday yondashishga u to‘la haqli ham edi. Biroq, she’rning uchinchi misrasi «Ko‘nglimda orzular daryodek oqin» shaklida emas, balki aynan «Ko‘nglimda dardlarim daryodek oqin» tarzida bayon etilgani bizni o‘ylantirmasligi mumkin emas. Shu yoshdagi shoirning ko‘ngli ne dardlarga to‘lganki, bu dardlar daryodek oqsa? U ne manzillarni ko‘zlaganki, tikilganda ko‘zlari chayqalsa? Nega u borar manzil ufqning tubida, demakki, ko‘z ilg‘amas uzoqlarda?

«Yo‘lchi» she’rini o‘qirkan, chinakam muxlis ko‘ngli bir narsani aniq ilg‘aydi. U ham bo‘lsa, lirik qahramon — shoir ko‘pchilik oddiy odamlar singari yetishish mumkin bo‘lgan orzular ko‘yida yurgan odam emas. Uning talpingan manzili «murodga qasd qilib yugurish»ni talab qiladi. Bu manzillarga yetmoq hali ne-ne mehnat va g‘amni, qanchalar shiddatli bo‘ronlarni uning boshiga solajak.

Bu qahramonning bizga ibrati shundaki, u o‘zi tanlagan taqdirning olis yo‘lida duch kelishi muqarrar bo‘lgan qiyinchiliklarga tik boqa oladi. Nafaqat tik boqadi, balki qora yo‘rg‘asini mashaqqatlar sari yanada tezlaydi.

Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob.

Uyga vazifa.

Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________

«Adabiyot» 5-sinflar uchun

«________»___________________20___ yil

IFODALI O’QISH MASHQI (Usmon Nosir ijodidan)

Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim: IFODALI O’QISH MASHQI (Usmon Nosir ijodidan) mavzusi yuzasidan bilim hosil qilinadi. Ko`nikma: adabiyotga hurmat hissini oshirish, erkin firlay olish qobiliyatini shakllantirish, tanish vaziyatlarda qolqy olish. Malaka:Egallagan bilimlarini notanish va notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, ifodali o`qiy oladi, ijodiy failiyatida egallagan bilim ko`nikma va malakalarini kundalik faoliyatda qo`llay oladi.
	Maqsad va vazifalar	a) ta’limiy: Adabiyot fanining nazariy va amaliy asoslarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda estetik did, estetik ong, adabiyotga muhabbat, badiiy tafakkur va tasavvurini kamolga yetkazish va barkamol avlod tarbiyasiga zamin yaratish. b) tarbiyaviy: Adabiyot fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish. Shu bilan bir qatorda milliy va mumtoz adabiyotimizga milliy iftihor, qadriyat sifatida e’tirof etish va uni hurmat qilishga o’rgatish. c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	IFODALI O’QISH MASHQI (Usmon Nosir ijodidan) mavzusi o`qituvchi va o`quvchi o`rtasida harakat bajaruvchisi munosabatni taxlil qilish
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Savol-javob test. (Insho, bayon, matn yaratish) Baholash: 5 balli tizim asosida
	Kutiladigan natija	O`qituvchi: Mavzuni qisqa vaqt ichida o`quvchilar tomonidan o`zlashtirishlariga erishaman, o`quvchi faolligini oshiraman, o`quvchilarda fanga nisbatan qiziqish uyg`otaman, o`quvchilarga mustaqil o`rganish va hotirasida saqlash boshqalarga etkaza olish, savol berish va savollarga to`g`ri javoblarga o`rgataman. O`quvchi: O`quvchilar mavzu yuzasidan bilim va ko`nikma hosil qiladilar, mustaqil fikrlay oladilar, nutqi rivojlanadi, qisqa vaqt ichida ma’lumotlarga ega bo`ladilar
	Kelgusi rejalar	O`qituvchi: Pedagogik texnologiyalarni o`zlashtirish va darsga tatbiq etish, takomillashtirish, AKT vositalaridan unumli foydalanish yo`llarini o`rganish, o`z ustida ishash O`quvchi: Mustaqil tadqiqot, izlanishni yo`lga q`oyadi, o`z fikrini savodli ifodalay olish va do`stlarini fikrini hurmat qilishga o`rganish, mavzu asosida qo`shimcha materiallar izlab topishga harakat qilish, ularni o`rganish. Do`stona muhitda hamkorlikda ishlash ko`nikmasini shakllantirish
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
Yangi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar

Darsning borishi (reja):

1.Tashkiliy qism:

a)Salomlashish,

b)tozalikni aniqlash,

d)davomatni aniqlash

c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi