Ајәтуллаһ Мисбаһ Јәзди

v) Ayələr arasında uyğunluq, ixtilafın İSƏ olmaması

Qurani-kərim Peyğəmbəri-Əkrəmə (s) iyirmi üç il ərzində, özü də çox böhranlı və ağır şəraitlərdə, həmin dövrdə baş verən acılı-şirinli hadisələrlə yanaşı nazil olmuşdur. Lakin bu qəribə dəyişiklik və şərait Quranın möcüzəli üslubunda və mətləblərinin nizamlı olmasında azacıq belə təsir göstərməmişdir. Onun forma və məzmun baxımından tam uyğunluğu möcüzə olmasının digər göstəricisidir. Əvvəlki iki cəhət kimi Quranın özündə də ona işarə edilərək buyurulur:

“Onlar Quran barəsində düşünməzlərmi? Əgər o, Allahdan başqası tərəfindən olsaydı, əlbəttə, onda çoxlu ziddiyyətlər tapardılar.»¹

İzah: Hər bir insan, heç olmazsa, iki növ dəyişikliyə məruz qalır:

1.Onun məlumat və istedadı artır. Bu onun elmi, bilik və sözlərində inikas olunur. Təbiidir ki, iyirmi illik zaman ərzində onun sözləri arasında nəzərə çarpacaq ixtilaf və fərqlər aşkar olur.

2.Həyatda baş verən müxtəlif hadisələr, o cümlədən, qorxu, ümid, qəm-qüssə, şadlıq, həyəcan, asudəlik və s. insanda müxtəlif psixoloji, mənəvi halətlər, emosional xüsusiyyətlər və ehsasatların yaranmasına səbəb olur. Bu kimi fərqli hallar şəxsin düşüncə, danışıq və əməlində özünəməxsus təsirlər qoyur və təbiidir ki, bu dəyişikliklərin artması ilə onun sözləri arasındakı ixtilaf da artacaqdır. Həqiqətdə danışıqdakı dəyişikliklər ruhi halət və dəyişikliklərin nəticəsidir ki, onlar da öz növbəsində təbii və ictimai şəraitdən asılıdır.

Quranın Peyğəmbərin (s) şəxsən özü tərəfindən yazıldığı fərz edilərsə və o Həzrətin (s) bir insan kimi qeyd olunan dəyişikliklərə məruz qaldığı nəzərə alınsa, islam Peyğəmbərinin (s) həyatında baş verən çoxlu dəyişikliklərə əsasən, gərək Quran forma və məzmununa görə çoxlu ixtilaflara düçar olaydı. Halbuki, onda bu kimi ixtilaflar azacıq belə gözə dəymir.

Nəticə alırıq ki, Quranın möcüzəli bəlağət-fəsahətində və onun məzmununda ixtilafın olmaması bu şərif kitabın Mütəal Allahın sonsuz və sabit elm mənbəyindən qaynaqlandığını göstərir ki, o müxtəlif vəziyyət və hadisələrin qarşısında məhkum olmamış, əksinə təbiətə hakim kəsilmişdir.