Afse a fəLSƏFƏ və sosial-siyasi elmlər elmi-nəzəri jurnal

Sosial həyat və sosial ölüm
Sosial həyata qatılma – ictimai proseslərdə iştirak...İnsanın fizioloji ola­­raq öldükdən sonra da onun sosial iyerarxik sistemdə iştirakı qalır; tarixə düşür; tarix – genişləndirilmiş (böyüdülmüş, təfərrüatlı) ictimai proses.

Bu böyük sosial orqanizmin inşasında, əlbəttə, heç də hamı fəal işti­rak etmir. Sosial həyatda kiçik izlər qoyanlar da, burada böyük rol oy­na­yan­lar da var.

Beləliklə də insan öz ömrünü daha böyük miqyaslı prosesə qatılmaqla uzada bilər. Cismən (fizioloji) öldükdən sonra da ictimai prosesin hansı qa­tın­dasa, hansı dərəcədəsə qalmış ola bilər. Və bu sosial proses davam edirsə, in­san da onun bir halqası olaraq yaşayır. Lakin sosial proseslər də qırılır və bu qırılma ilə neçə-neçə sosial ömürlər başa çatır; sosial ölümün fərdi miq­yas­da proyeksiyaları – insan həyatında (ölümündə) hüceyrələrin taleyini xatırladır.

Cismani insan daimi deyil, nə vaxtsa bitir. ...Sosial proses (tarix) də nə vaxtsa qırıla bilər. (Onda tarixin sonrakı mərhələsi sıfırdan başlanır). Qı­rıl­mayan, əbədi olan ruhani dünyadır, mütləq ruhdur, ideyalar aləmidir. An­caq ruhani dünyaya qatıla bilənlər əbədiyyat qazanmış olurlar. Bu isə iki is­ti­qamətdə olur: dini və fəlsəfi.