Afse a fəLSƏFƏ və sosial-siyasi elmlər elmi-nəzəri jurnal

İdeya vakuumları və qeyri-adekvat “ideya-iradə” mərkəzləri

İdeya-iradə subyekti cəmiyyəti müəyyən bir istiqamətə yönəldə bilib­sə, artıq cəmiyyət təşkilatlanıbsa, struktur formalaşıbsa, (hüquqi dövlət, kons­titusiya, qanunlar sistemi, hüquqa çevrilmiş ideologiya) – ideya – ideo­lo­giya, o da ictimai şüurlara (ictimai ideologiya – ictimai psixologiya) ke­çib­sə, hüquqi müstəvidə və adekvat dövlət quruculuğu sistemində qərar­la­şıb­sa – daha ilkin səbəbə, ideyaya, hətta hərəkətverici qüvvəyə-ideya – iradə sub­yektinə ehtiyac “götürülübsə”... onda tədricən sistemin başlı-başına bu­ra­xılması, azadlığa daha çox meydana verilməsi, zərurətin tədricən yaddan çı­xarılması, və, nəhayət, cəmiyyət ideyasızlaşır (ideya ilə yüklənmiş cəmiy­yət yükünü itirir.

Bu, cəmiyyətin təhlükəli dövrüdür. Çünki ideya boşluğu öz işini gö­rür. Yaşayan ideyalar, daha doğrusu, çox vaxt ideyaçılar ortaya çıxar və asan­lıqla yayılır. İnsanlar ideyaya olan tələbatını, iradəyə olan tələbatını ide­yaçılar və kiçik ideya – iradə mərkəzləri hesabına ödəyirlər.

Bəzən çox güclü ideya – iradələr ortaya çıxır, lakin bəşəriyyətin in­ki­şa­fına yabançı istiqamətlərdə, xeyli fərqli istiqamətlərə (Kommunizm, Le­nin, Hitler, Stalin, Səddam, Ben-Laden) – Amerika prezidentləri əslində bö­yük güc olan, lakin adekvat ideya ilə istiqamətləndirilməyən sistemlər.

Dində çox vaxt missioner təşkilatlarının fəaliyyətindən narahat olurlar. Çox vaxt mollalar dini ideyadan çox uzaq, aşağı olan adamlar boşluğu doldururlar.