Ahmed Cevdet Paşa Tarih-İ Cevdet Cilt1
Yüklə 3,27 Mb.
|
|
geçen oğlu Mehmet Giray Kırım Hanı olunca kardeşi Ba- hadır Giray Sultanı yeni ortaya çıkan kalgaylıkla sevin- *dirmişdir. SAADET GİRAY HAN'IN HAL TERCÜMESİ Adı geçen Mehmet Giray 10 sene kadar Kırımda yer- liği geçerli Han olup vefatında yerine kardeşi Saadet Gi- ray Han Krım Hanı nasbolundu. O da 9 sene kadar Han- lık ettikden sonra Hanlıkdan çekilip İstanbul'da oturmuş- udur.
Hayatını anlatacak olursak şöyle geçer: Şehzade Yavuz Sultan Han Hazretleri Trabzon valisi iken bazı nedenlerle Kefe kalesine teşriflerinde Mengili Gi- ray Han'ın sarayına iner oradan da Rumeli taraflarına gi- dişlerinde Mengili Giray Han'ın oğlu Saadet Giray Hanı da yanma alır. Bu ilişki ile Saadet Giray Han epiyce zaman sefer ve hazerde Şehzade Selim Hanın hizmetinde bulun- duğundan büyüklük veren yüksek Osmanlı tahtına geçin- ce Saadet Giray'ı maaş ve kâfi tayinat ile refaha kavuş- durup sevindirmişlerdi. 930 Muharreminde Mehmet Giray'ın vefatı haberi is- tanbul'a gelince o senenin Recep ayında Kırım Hanlığı F. 23
AHMED CEVDET PAŞA Saadet Giray'a tevcih buyrulmuş ve donanma-yı hümâyûn ile Kırım'a varınca Hanlık mesnedine geçip kendi kendine? Hanlık iddiasında bulunan Mehmed Girayın oğlu Gazi Gi- ray sultanı Kalgay nasbeyledi. Lâkin bir müddet sonra. kardeş çocukları ayaklanıp harekete geçince beş sene ka- dar aralarında savaş sürmüş ve sonunda Hanlıkdan 938 Şevvalinde İstanbul'a gelip Ebu Eyyüb-ü Ensarı civarın- da altı sene kadar oturdukdan sonra akibet yerine göç edince Hazret-i Halid «radıyallahü anh» civarında, defnolunmuşdur. SAHİB GİRAYIN HANLIĞI Mengili Giray Han zade Sahib Giray Mehmed Han'ın: kardeşi Mehmet Giray Hanın Hanlığı zamanında bazı ne- denlere dayanarak ölünceye kadar hapis edilmişken o ta- rihde Kazan Hanı İçim Han çocuğu olmadan ölünce yeri- ne Cengiz sultanlarından birinin nasbolunmasmı vilâyet halkı arz ve istida ettiği için Sahib Giray Han o vakit Ka- zan Hanı nasbolunmuşdu. Beş sene kadar geliri olmayan bu mansabda vakit geçirdikten sonra Beyt-ül Haram'i tavaf etmek bahanesiyle Kazan hükümetine kardeşi Mah- mut Giray'ın oğlu Safa Giray Sultanı kaymakam nasbe- dip kendisi memleketine dönüp İstanbul'a geldiği zaman Kanunî Sultan Süleyman Han Hazretlerinin sayesinde Sal- yane, tayinat, ve zeamet ile sıkıntıyı atıp ihtiyaçlarını gi- derince refaha kavuşduğu sırada Saadet Giray Hanın fe- ragatinden sonra beş ay kadar kendi kendine hükümet makamına geçen İslâm Giray Sultan sonunu düşünerek tığı suç olan işden vaz geçerek İstanbul'a ariza yazmakla 939 rebi'-ül evvelinde Hanlık menşuru Sahib Giray Hanın adına yazılıp Padişah'a bağlı kalacağına yemin ettiği için semmur kalpak üe iki sorguç ve mücevher tirkeş ve gönül alan pek güzel yörük bir at ile Devlet büyüklerine mah- TARİH-İ CEVDET 355 yaptığı suç olan işden vazgeçrek İstanbula ariza yazmakla kü, beyaz semmur, çok kıymetli taşlarla donanmış kılıç ihsan üe değerini artırıp ağırlama ve ikram kılmdıkdan başka ulufe ve vezaif-i halife kesesinden olmak üzere alt- mış nefer topçu ve 300 nefer cebeci ve bin nefer sekban ve kırk nefer müteferrika ve otuz nefer çavuş ve altmış nefer şerhli tabiri üe erbab-ı tımar ve zeamet mayetine tayin yapılarak Kırım topraklarına gönderilmişdi. Kırım toprakları Rusların eline girinceye dek Kırım hanlarına Osmanlı Devleti tarafından Sekban akçası adıy- la verile gelen para zikrolunan neferlerin ulufeleri olarak Sultan Süleyman merhumun güzel eserlerindendir. Sultan Süleyman hazretleri ordusu ile Buğdan'a var- dıklarında Sahib Giray Han da sayısız Tatar askeriyle beraber Padişaha hizmette bulunmak şerefine ermiş ve sonra nemce seferlerinde oğlu Kalgay Emin Giray Sultan iftihar edeceği bu hizmette bulunmuşdur. DEVLET GİRAYIN HAN OLDUĞU VE RUSLARI HARACA BAĞLADIĞI Devlet Giray Han Mengili Giray Hanzade mübarek Giray Sultanın oğlu olup babası mübarek Giray Sultan, Yavuz Sultan Selim zamanında Mısır'ın ele geçirilmesi sı- rasında savaş yerinde ölünce amcaları Mehmet Giray Han ve Saadet Giray Hanın ellerinde terbiye görmüş ve yetiş- miş ve Saadet Giray'ın Hanlığında kalgaylık rütbesine erişmiş iken İslâm Giray olayında Saadet Giray ile bera- ber İstanbul'a gelerek zamanın Kanunî Sultan Süleyman'ı- na yoldaş olmuşlardı. Bu ilişki ile seferde ve hazerde Sü- leyman Han'a hizmetle şeref uyar ve ondan güler yüz gö- rürdü. Kırım Hanı bulunan Sahib Giray Han bunları kıs- kanarak Süleyman'ın çevresinden ayırıp uzaklaştırmak için bir bahane arardı. (Beyt) (Eza Tümme emr-i Beda'-i
AHMED CEVDET PAŞA nakse. Terekküp zevalâ muta kıyl Temme) Halbuki Sahib Giray Hanın bahtı açık işi yolunda iken yukarıdaki beyit deyimince (yani bir insanın işinde eksiklik başladı mı so- nu yaklaşıp Tamam biter) deyimince sonu yaklaşıp ken- dine bildirilen bazı maddelerden ötürü Sultan Süleyman'ın Teveccühü azalmışdı. Bu sırada Kazan Hanı Safa Giray Han ölünce Sahib Giray Han Devlet Giray'm Kazan Hanı nasbolunmasmı İstanbul'a arz ve imha ederek tasarladı- ğı gibi bu bahane ile Devlet Girayı saltanat çevresinden uzaklaşdırma dâvasına düşünce bu küstah davranışı Pa- dişahı gücendirince kendisine işden elçektirilip yerine Dev- let Giray Han nasbolundu. Devlet Giray Kırım'a varınca Sahib Giray'ı ve evladlarmı öldürüp bağımsız Han oldu.. İşte bu Devlet Giray Han savaş meydanlarında at oy- natma ehli olup daima gaza ve cihaddan geri kalmazdı. Hatta Rusların o zamanki hükümet merkezi olan Mosko- va şehrini 40 gün kuşattıkdan sonra kılıç kuvvetiyle ele geçirdikden sonra hazinelerinde mevcut sayısız para al- dıkdan başka tatar diliyle Dış denilen cizye bedelini her sene Han hazinesine getirmelerini şart koşup sulh and- laşması yapmış olduğu Kırım tarihlerinde açıkça yazılı- dır. Bundan başka sair tabiatli olup bu beyit onun yazdık- larındandır. (Beyit) (Yakesin sadçak eden her bir gülün. Gülsen içre nalesidir bülbülün) yirmi sene süre hükme- tinden sonra 985 tarihinde yaralanarak ölünce yerine oğ- lu semiz Mehmed Giray Han nasbolunmuşdur. NUREDDtN'LİK RÜTBESİNİN ORTAYA ÇIKIŞI Yazıldığı gibi semiz Mehmed Giray Han babası Dev- let Giray Han yerine Kırım Hanı olunca oğlu Adil Girayı Kalgay nasbetti. O sırada dodğu seferinde Adil Giray'ın esir olup da düşman elinde Ölürülüğü duyulunca, oğlu Sa- adet Giray'ı Kalgay nasbetmeği tasarlamışsa da kardeş- TARİH-İ CEVDET 357 lerinden Alp Giray Sultan, yaşça büyük olduğundan bu- na uyularak Kalgaylık için istekli olunca Kalgaylığl Alp Giray Sultan'a tevcih edip Saadet Giray Hanı teselli olsun diye kendi eliyle yetiştirdiği ve gelişdirdiği Nureddin Mirza'ya nispetle kendisine Nureddin Sultan unvanı veri-. lerek yeni ortaya konan ve ica olunan bu mansab için hanların kendi özel gelirlerinden yetecek kadar belli irad çıkarılıp padişah arafıdan ikinci veliahd olmak üzere eli- ne Berat-ı Âlişan verilmesiyle kutlandı. Ondan sonra bu rütbeye yükselenlere Nureddin Sultan denmekle yakınla-ı rından üstün tutuldular. HUTBELERDE PADİŞAH ADININ ÖNE ALINMASI VE KIRIM HAN ADLARININ GERİ BIRAKILMASI İslâm Giray Han babası Devlet Giray Hanın hanlığı zamanında rehinlik mansabiyle İstanbul'a gönderilmişdi. Gerek Sultan Süleyman Han Hazretlerinin ve gerek İkin- ci Sultan Selim Hazretlerinin saltanatları zamanında gü- ler yüzle karşılanırken Üçüncü Murad tahta geçtiği sıra- da eski itibarından düşerek Konya'da oturmağı ön görmüş- dü. Adı geçen semiz Mehmed Giray Han yedi sene hanlık ettikden sonra bazı nedenlerle gereği görülünce işden el çektirilip kardeşi İslâm Giray Han Konya'dan getirilerek Kırım Han'ı nasbolunca 992 senesi Kırım'a varıp eski kal- gay Alp Girayı mansabmda bırakıp oğlu Mübarek Giray Sultanı Nureddinlik yeni mansabiyle sevindirdi. Lâkin çok geçmeden Mehmed Giray'm oğlu Saadet Giray Nogay ümerasından Eseni bey ve sairenin yardı- mıyle tertip ve teçhiz ettiği Tatar askeriyle Kırım'a girip Bahçe Saray'a taarruz edince İslâm Giray zorlukla Kefe kalesine firar ederek asker teçhizine başlar ve durumu İstanbul'a bildirmekle Kefe mirmiranı kendi emrine veri-
AHMED CEVDET PAŞA lip Andal adlı yerde savaşa başlayınca galibiyet görüntü- leri İslâm Giray tarafında belirince Saadet Giray kaçma- ğa mecbur olduğu olaya (İslâmı bi avnillâhi. Kavi Sul- tan-ı Rum.) mısraı olay tarihi olmuşdur. Bu suretle îslâm Giray Han bağımsız mesnedinde iken Bucak dolaylarında oturan Nogaylar Buğdan reaya- sının mallarını ve sürülerini ele geçirip zarar verdikleri duyulunca çalman malları geri alması için Hat-tı Hümâ- yûn sadır olunca bu emri yerine getirmek İslâm Giray Han Bucak yöresine yola koyulup bu işi tamamladıkdan son- ra Kırımda ve diğer adı görünen ve geçen yerlerde bulu- nan cami ve mescidlerin minber ve mahfellerinde Padişa- hın Devletine Padişah adı öne alınarak söylenmesini Kı- rım Hanlarının sonra okunması için emir verip uyarmak- la Kırım'da bile Kırım Halarmin adları Padişahlar ile hut- belere süs ve aydınlık verilmesi İslâm Giray Hanın hayır- lı eserlerindendir. Üç seneden fazla Hanlık ettikden sonra 966 cumdel - ûlâsmda vefat eyledi. Akıllı, ileriyi görür üstün bilgi sa- hibi yetişmiş kimse idi. Çoğu vakti İstanbul'da geçmekle üç dane şanı büyük Padişahın kendine iyi gözle bakma- larına erişmiş bir mutluluk değeri zat idi. HAN AĞALIĞI HİZMETİNİN ORTAYA ÇIKIŞI Adı geçen bu hizmet Bora Gazi Giray Han zamanın- da ihdas olunmakla Hanın hal tercümesinden başlamak uygun olur. Şöyleki: Bora Gazi Giray Han evvelce adı ge- çen Devlet Girayın oğludur. Yüksek yaradılışlı kardeşi Semiz Mehmed Giray maiyetiyle doğu seferinde iken Acem* lerin eline esir düşerek Kahkaha kalesinde yedi yıl süre ile esir kalmışdı. Korkusuz kahramanlığına Acem büyük- lerinin de tanık oldukları kendisine bazı kurallara ve ka- yıtlara bağlanarak serbest bırakılması teklif edilip söy- TARİH-İ CEVDET 359
lenince bir rubai yazarak ard düşüncesini açıklar hapis köşelerinde kalmağı seçtiğini Şah Abbasın kitapçısı Sa- dıkî'nin tezkere - tuş şüarasmda yazılıdır. Adı geçen ru- bainin bir benzeri aşağıda yazılıdır. Nabud-u Gam ve Sadi Hırnıan bude Zenigüna güzeşte taki Devran bude Ma tecrübekerdim ki der melek Şema Rahat heme der kale ve Zindan bude Kısaca Mehmed Giray yedi yıl hapisde kaldıkdan •sonra bin türlü eziyet ve güçlükle kalenin hapis olduğu yerinden yolunu bulup kaçarak kalender durumu ile Erzu- rum valisi dairesine gelerek orada kalmışdı. Bir süre son- ra yeniden Devlet başına geçmesi İslâm Giray Hanın ve- fatı günlerine denk gelmekle 996 yılı kendisine Kırım Hanlığı tevcih buyuruldu. Kırım'a gelince kardeşi Fetih Giray'a kalgaylık ve diğer kardeşi Adil Girayın oğlu Baht Giray Sultan'a nu- reddinlik tevcihiyle beraber emekdarlarmdan Ahmed Ağa- yı kethüda ve vekil manasına Baş Ağalık unvanı ile se- vindirdi. Zaman geçince Baş Ağalık hizmetinde kullanılanlar Han Ağası unvanı ile adlandırıldılar. Han Ağası İhtisap Nazırı makamında olup narh işlerine ve bazı belediye za- bıtası işlerine yeteri kadar bakardı. Sultan Mehmed Han Eğri seferine geçince Fetih Gi- ray Sultan Tatar askeri ile Padişahın yanında ve hizme- tinde idi. Bora Gazi Giray Han gayet yiğit ve bahadır oldduğu halde bütün fenlerde mahir ve uç dilde sür ve yazı yazma- ya güçlü kılıcına ve kalemine sahip muhterem bir vezir olup Padişahın Hocası Saadettin efendiye manzum mek- tupları ve sadarette Ganizade Nadir efendiye düzgün ve 360 AHMED CEVDET PAŞA san'atla yazdığı yazıları vardır. İşte bu gazeli ölçülerin; dışında ve her kesin yazamayacağı eşsiz eserlrindndir»- GAZEL Rayete meylederiz kamet-i dilcû yerine Tuğa dil bağlamışız kâkûl-ü Hoşbu yerine Heves-i tir-ü keman çıkmadı dilden asla Navek-i Gamze-i dilduz ile ebru yerine Süreriz tığımızın zevk-ü sarasın her dem Simtenlerle olan lezzeti Pehlu yerine Gerden-i tüsün zabada katas-ı dümendi Bağladı gönlümüzü zülf ile geysu yerine Süreriz Esb-i hümermend-i Saba reftarı Bir peri şekl-i Sanem bir gözü ahu yerine Gönlümüz Şahidi zibi-yı cihada verdik Dilber-i mah-ı reh ve yar-ı peri su yerine Seferin çevri çok ümid-i vefa ile veli Olduk aşüftesi bir şuhu cefacu yerine Olmuşuz can ile billâh Gazayı Teşne Kanını düşmen-i deynin içeriz su yerine
bu yönden de adınm kalmasını sağlayan Bora Gazi Gi- ray 1016 senesi Şabanında tacından vefat etti. Bahçe Sarayda defnolunmuşdur. SONRA GELEN KIRIM HANLARININ TOPLUCA HAL TERCÜMELERİ Adı geçen Kırım Hanları eski Cengiz Han soyundan" olup herbiri Hanlık mesnedlerini renklendirmiş ve her birinin adı İlhanlılar soyuna güzelliğini artıran yüksek: yaradılışlı üstün zevattır. Onların devri geçdikden sonra çoğunlukla Kırım Hanı olanlar rahatını sevip, süse, zevke, ve eğlenceye düş- TARİH-İ CEVDET 361
düklerinden, bazen de rica ve kayırma ile Cengiz Sultan- larından yetersiz olanı Kırım Hanı nasbolunduğundan Cengiz Hanlarının eski adı ve şanı eksilmeye ve tatarla- rın tabiatlarına durgunluk ve gevşeklik bulaşmakla ön- celeri görülen güçlü atılımlarında düşüş ve azalma gö- rülmeğe başladı. Bundan başka Tatarlar içine ayrılık, gayrdık girip bölünüp parçalanma başlayınca birlik ve beraberlik bo- zulmuş, düşmana galibiyet şöyle dursun, kendi memle- ketlerini idare ve muhafazaya güçleri kalmadı. Ruslar bu halleri fırsat bilerek Kırım Hanlarına an- laşma ile vermeğe mecbur oldukları cizye bedelini ver- mekden çekinerek ayrıca İdil nehri dolaylarındaki Ka- zan ve Ejderhan eyaletlerini gereği gibi avucunun içine alarak sonunda Kırımı dda sıkışdırmaya başladılar. Hat- ta Rusya önceleri aralarında ilişki olunca Kırım,a Hanla- rına başvururlarken 1088 senesinde Kırım nasbolunan Murad Giray Han düşüncesiz ve sürekli serhoş olduğun- dan Rus Elçisine yersiz ve gereksiz hakaret ettiğinden; artık Rus elçileri Kırım'a gelmeyip Rus Devleti dönecek işlerini Bender valileri aracılığı ile görmeğe başladı ve yavaş yavaş İstanbul'a elçi göndermeğe gücü yeter ol- du. 1148 senesi arasında Rus ordusu Kırım'a taarruz eder Or gapısmdan Kırım'a girerek hükümet idare yeri olan Bahçe Saray'ı kasabaları köylere yakıp gitti. Gerçekde bu zaman sırasında Remzi Bahadır Giray Han, İkinci İslâm Giray Han, Hacı Selim Giray Han, ve İkinci Devlet Giray Han ortaya çıkarak yeteri kadar gaybedil enleri geri almağa çalışmışlarsa da onla?-m ve- fatları ile yine eski haller ve önceki karışıklıklara dönül- dü. İşte bu dört Han Cengiz Han soyunu kahramanlık gudden sonuncu dört bağımsızlık ve egemenlik örneği olup bu şan ve büyüklüklerine yüz sürülse değer anlatıl- dığı gibi Bora Gazi Giray Han ile 1185 senesinde Kırım 362 AHMED CEVDET PAŞA Hanı olan Sahib Giray Han arasında geçen yirmi sekiz kadar Kırım Hanı içinde büyük şöhrete ermiş ve yetiş- miş olduklarından her birinin topluca hal tercümelerine aşağıda olduğu gibi başlanılmış oluyor. REZMt BAHADIR GİRAY HANIN HAL TERCÜMESİ Dördüncü Sultan Murad Hazretlerinin hükümdarlığı zamanında Tatarlar içinde türlü ihtilâl olayları, adam öldürmeler, ırz ve namusa tecavüz gibi bir çok kötülükler duyulduğu sırada 1047 yılı Muharreminde dördüncü Sul- tan Murad'm nasb etmiş olduğu Kırım Hanı Rezmi Ba- hadır Giray Han adına yaraşır durumu ve hareketleriyle dördüncü Murad'm tutumuna uygun bir Han olduğundan Kırım'a varınca eşkiyayı ortadan kaldırıp Kırım'ı temiz- ledikden sonra cizye beddelini ödeyip göndermekde tu- tukluk gösteren Ruslara sert yazılar yazıp gönderince Ruslar bu Han'ın şiddetli saldırısından ürküp korkarak bazı hediyeler ekleyerek cizye göndermeye mecbur oldu- lar. Lâkin ömrü sürmedi dört buçuk sene Hanlık ettik- den sonra 1050 yılı ortasında vefat etti. Bu yetişkin ve büyük Hanın temiz ve eşsiz şir ve yazıları olup aşağıdaki gazel onun kaleminin eseridir. GAZEL Hat-tı ser-i sebzinin üstünde eder yer zülfün Çemen üstünde biten sünbüle benzer zülfün Ebr-i Seyrab sıfat perdefigen hurşide Afitab-ı Rahne saye salar ter-i zülfün Baş kaldırdı yüze çıkdı sipah hattır Fitne vehmiyle düşüp ra'şeye titrer zülfün Sakınır ol gül-ü ruhsarı esen yellerden Sanma tahrik-i sabadan yüzün örter zülfün Nice mümkün gire Rezmî-i gedanın eline Genç hüsnün seni ejder gibi bekler zülfün TARİH-İ CEVDET 363 ÎKtNCÎ İSLÂM GİRAY HANIN HAL TERCÜMESİ Adı geçen Bahadır Giray Han'ın vefatından sonra Rus devleti haraç verdiği cizye bedelinden kurtulup çok geçmeden vermemiş ise de 1054 senesi ortasında Kırım Hanı nasbolunan İslâm Giray önce isyan yoluna girmiş bazı kabileleri basdırıp cezalandırdıkdan sonra Nured- din'i olan Adil Giray Sultanı cizye bedelini tahsil için Ta- tar askeri ile Rusların o vakit idare merkezi olan Mos- kova şehrine kadar Rus topraklarını talan edip yakıp yıkdıkdan sonra Ruslar sulh bedeli olmak üzere altmış bin altın değerinde kürk ve envai tuhaf şeylerle kırk bin altın para takdim ettikden sonra her sene ödeye gel- ddikleri cizye bedelini gönderip teslim etmek şartıyle sulh andlaşması yaptıları. Bundan başka ikinci İslâm Giray ile Lehliler ara- sında şiddedtli savaşlar olmuş sonunda Lehliler yenil- giye uğrayıp beş kıt'a top, 200 bin altm ve seksen bin guruşluk Riyal verdikden sonra her sene cizye bedeli gön- dermek üzere sulh andlaşması yapmış oldukları bazı kurum tarihlerinde yazılıdır. İkinci İslâm Giray Han cesaret gösteren gayet ba- yet bahadır ve tedbirli bir han olup kimi kendisi gide- rek, kimi Kalgay Sultanı, yahud Nureddin Sultanı gön- dererek gazadan geri kalmamakla Kırım içine türlü ga- nimetlerle doldurduğu meşhurdur. İlk günlerinde İstanbul'a gelerek Boğaz içinde otu- rurken kendinden önce Han olan dördüncü Mehmet Gi- ray'm çekemeyişi ile Rodos'a sürülmesi isteğine uyula- rak oraya sürülmüşddü. Sonra bazı büyüklerin araya gir- meleriyle Rodos'dan İstanbul'a getirilmişdi. Çok geçme- den Kırım Hanı nasbolunup on sene kadar hanlığın bü- yüklüğüne yaraşır dedğerli hizmetlerde bulunddukdan sonra 1064 yılında vefat etti.
AHMED CEVDET PAŞA HACI SELİM GİRAY HANIN HAL TERCÜMESİ Hacı Selim Giray Han; Dördüncü Sultan Mehmed,. İkinci Sultan Süleyman, İkinci Sultan Ahmed, İkinci Sultan Mustafa ve Üçüncü Sultan Ahmed gibi padişah- ların zamanında devlet işlerinde sırdaş olarak kendi gö- rüşlerine dadnışılmış akıllı güvenilir unvanı kadar bü- yük bir handır. Dört defa Kırım Hanı olup her defa de- ğerli büyük hizmetlerde bulunmuşdur. Özellikle ikinci hanlığında Kırım'a taarruz eden Rus ordusu ile üç gün süre ile savaşdan sonra tamamen galibiyete erişdikden sonra otuz kıt'a top ve binden faz- la esir aldıkdan başka Rus askerini sınırlarına kadar kovaladıkdan sonra 1100 Şevvalinde Nemçe seferine me- mur olup orada da Üsküp dolaylarında olan güzel savaş- ları tarihimizi süsler. Hatta bu hizmetleri padişah önün- de makbul olduğundan gelecek senenin ilk baharına ka- dar kışlamak ve dinlenmek üzere Edirne'yi çağırılmış ve davet olunmuşdu. İşte Şair Sabit efendinin Hacı Selim Giray Han'ın gelmiş geçmiş savaşlarını anlatır manzum medhiyeler kendileri Edirne'de bulunduğu sırada ip uç- ları elde edilip açıklanarak yazılmışdır. Dördüncü kez Kırım hanı iken 1116 yılı Şabanında vefat etmişdir. Ka- pudan ve kaymakam olan küçük Osman Paşa Hacı Se- lim Giray'm kölelerinden olup bunun çırak ettiği bir çok köleleri, bunun işlediği değerle yüksek mevkilerde kullanılmışlardır. Kırım'da ve İstanbul civarında ve bir çok yerlerde olan iyilikleri ve eserleri ve güzellikleri de güzelliklerini artıran bir araya gelmiş eserleridir. İKİNCİ DEVLET GİRAY'IN HAL TERCÜMESİ VE KIRIMIN SON AHVALİ İkinci Devlet Giray dostunu okşayan, düşmanını hır- palayan aşırı derecede cesur ve kahraman, akranın üs- TARİH-İ CEVDET 365 tün değerde baş edilmez bir vezir olup, iki kez Kırım Ha- ni olmuşdur. ikinci kez de memuriyeti gereği üzere kış ortasında Rus topraklarına İlgar edip bir kaç adet Pa- lankalarını ele geçirip nice bin nüfusunu esir ettikden sonra 1123 senesi Prut nehri yakınında Deli Petro ile Baltacı arasındaki savaşda Devlet Girayın öğünülecek değerde hizmeti zamanının sahifelerini süsler. Ondan sonra Kırım'ın düzeni ve ddurumu günden güne bozulma- ğa ve Tatarların saldırı ve direnişleri bütün bütün kesil- meğe başlayıp, düşman ise günden güne büyüyüp, kuv- vetlenmekde idi. Nihayet 1185 senesinde Ruslar Kırımı bütün bütün istilâ etti. Gerçekde Kaynarca sulh andlaşmasmdan kurtul- muşsa da andlaşma şartları gereğince Kırım ve dolayla- rı yine Rusların ezici ve üstün manevî baskısı ve etkisi altında kalmışdır. Ondan sonra ne yüze geldiği yerinde genişçe açıklanmak gerekir. Kırım hanlığının bir bölümü sayılan Çerkezistan Kafkas dağlarının önemli bir bölgesi olduğundan bu du- rumda Kafkas dağlarının coğrafi durumundan ileride bir az açıklama yapmak uygun görülmüşür. KAFKAS TOPRAKLARININ BÖLGELERİ Kaf dağı da denilen Kafkas dağı Karadeniz kıyı- sında bulunan Anapa kalesinden başlayıp Kuzey batıdan Güney doğuya doğru uzanıp Hazer denizi kıyısında bulu- nan Baku kalesinde son bulan büyük sıra dağlardan iba- rettir. Bir ucundan öbür ucuna dek ikiyüz doksan saat- lik mesafe olup düpe düze ölçülse iki yüz on iki saatlik uzunluğu görülür. Buralarda yerleşen türlü milletten bazısı Çerkeş, Lezgi, Gürcü gibileri bu dağların asıl yerlileri olup bunları Yunan cumhuriyeti ile başlayıp sonra gelen yazarların bildikleri görülür. Bazısı da Peygamberimizin «aleyhissa- lâhi vesselam» hicretinden iki üç yüz yıl önce Büyük
AHMED CEVDET PAŞA Asya'dan Güney ve Batı yönünden taarruz eden Got,, Hun, Alan, Hazer, Çeçen Komuk, ve Avar milletlerinin artıkları ve diğer yönden Kuzeye ve Batıya geçen Sel- Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|