Ahmed hasib efendi

AHYAR

Tasavvufta, dünyanın düzenini sağladıklarına inanılan ricâlü'1-gayb zümrelerinden birine verilen ad.

Ahyârın sayısı ve görevleri çeşitli kay­naklara göre farklılıklar gösterir. Bu ko­nuyla ilgili olarak nakledilen, fakat sıh­hat derecesi şüpheli olan hadislerde ah­yârın sayısının yedi veya üç yüz olduğu rivayet edilmiştir. Bu hadislere göre ab­dal Şam'da, nücebâ Yemen'de, ahyâr ise İrak'tadır. Her asırda mutlaka mev­cut olan ahyâr yeryüzünde durmadan seyahat eder. Ahyârı memnun etmek veya kızdırmak. Allah'ın rızâsına veya gazabına sebep olacağı için onlara hiz­met etmekten geri durmamak lâzımdır. Hücvufye göre sayıları 300 olan ahyâr, yeryüzündeki bütün meseleleri halledip karara bağlama yetkisine sahiptir. Hücvîrî'nin ahyâr konusunda verdiği bu bil­giler Câmî tarafından aynen tekrarlan­mıştır. Ahyâr bazı kaynaklarda ricâlü'l-gayb'ın başka bir zümresi olan ebrâr ile bir tutulmuş ve ahyâr ile ebrârın sa­yıları genellikle yedi olarak kabul edil­miştir. Bu yedi sayısından hareket edi­lerek bunların halk kültüründe ve ta­savvuf çevrelerinde “Heft-ten” (yediler) olarak tanınan grupla da aynı oldukları ileri sürülmüştür. Bundan başka "yedi-ler'in Ashâb-ı Kehf olduğu söylenmişse de ahyâr her yerde bulunabilme özelli­ği dolayısıyla onlardan ayrılır. Ahyârdan olan velîlerin her birine Hasan ismi veri­lir. Kuzey Afrika halkı arasındaki tasav­vuf anlayışına göre 300 velîden meyda­na gelen ahyâr. ricâlü'l-gaybın başka bir zümresi olan nükabâ ile aynıdır.

İbnü'l-Arabî riçâlü'l-gaybı sınıflandı­rırken ahyârın sayısının tesbit edileme­yeceğini söyler. Ona göre ahyârın sayı­sı değişse de yeryüzünde daima varlı­ğı devam eder. İbnü'l-Arabî bu konuda Kur'ân-ı Kerim'in Sâd süresindeki âyeti (38/47) delil olarak gösterir. Ancak bu âyetteki “Ahyâr” kelimesinden ricâlü'l-gaybın bir zümresini anlamaya imkân yoktur. Zira buradaki ahyâr, 45. âyette adları anılan İbrahim, İshak ve Ya'küb'un da dahil olduğu peygamberleri tavsif için kullanılmıştır.

Ahyâr, Necmeddîn-i Kübrâ'nın Uşûl-i 'Aşere adlı eserinde bir tasavvuf cere­yanı olarak ele alınmış ve tarikatlar ta-rik-i ahyâr, tarîk-i ebrâr, tarîk-i şüttâr olmak üzere üçe ayrılmıştır. Bunlardan ahyâr tariki, çok ve devamlı ibadet etmek suretiyle Allah rızâsına ulaşacağı­na inanır, amel ve ibadet üzerinde has­sasiyet gösterir. İlk zâhidlerin tuttukları yol, ahyâr tarikidir.⁹⁰⁷

Bibliyografya

1) Tehânevî. Keşşaf, “Hıyar”, “Tasavvuf” madleri; Sülemi, Tabakât, s. 32, 243;

2) Hücvirî. Keşful-mahcûb ⁹⁰⁸, London 1911, s. 214;

3) a. e. ⁹⁰⁹, İs­tanbul 1982, s. 330;

4) İbnü'l-Arabî, el-Fütûhât, II, 7, 31;

5) Lâmiî, tiefehât Tercümesi, s. 24;

6) Aclûnî. Keşful-hafâ I, 25;

7) İsmail Hakkı Bursevî. Rûhu'l-beyân, İstanbul 1970. VllI, 70;

8) H. Algar, “Akyâr”, Elr., I, 740-741. ⁹¹⁰

AHZ

Tasavvuf ve hadis ilimlerinde farklı anlamlarda kullanılan bîr terim.

Tasavvufi Açıdan Ahz

Arapça'da “Almak” mâ­nasına gelen ahz kelimesi bir tasavvuf terimi olarak çeşitli devirlerde farklı an­lamlarda kullanılmıştır. İlk sûffler benli­ğinden koparılıp alınmış ve bir cezbeyle kendinden geçerek Allah'a ermiş mec­zuplara me'hûz veya müsteleb, bu hale de ahz diyorlardı. Görünüş itiba­riyle deliye benzeyen bu meczuplar, ilâhi celâl ve azamet karşısında varlıklarından uzaklaşmış ve dünyadan habersiz hale gelmiş velîlerdir. Ahz, cezbe makamının sonudur. Kalbe gelen vecd nuru onu latifleştirir; bu halin verdiği haz. sâliki tef­rika halinden alır. Sûffler, “Kul mecnun sayılmadıkça imanın hakikatine eremez” hadisiyle me'hûzun kastedildiğini söy­lerler. ⁹¹¹

Ahz. Hakk'ın. kulunu kendine çek­mesi (cezb) ve âşıkın varlığını ezelî var­lığa (ayn) atmasıdır. Onun için bu hal­deki kimse “Gâib”dir; halkı ve kendini göremez; aldığını Hak'tan alır, verdiğini Hakk'a verir. Meczubun bu haline ahz u atâ denir. İstikamet ve temkin makamı olan bu makama ulaşan sûfî, Allah'ın ah­lâkı ile ahlâklanmış olur. Murakabe ehli, îhlâs makamında ve şevk halindeyken kalbine Allah'tan başka şeylerin (mâsivâ) gelmesi tehlikesiyle karşı karşıya bulun­duklarından, kalblerine gelen kötü hâtı­raları himmetleriyle uzaklaştırmadıkları takdirde muaheze edilirler. ⁹¹², Buna da ahz (kınama) adı verilir.

Son dönem mutasavvıfları tarikata gir­meye ahz-ı tarikat, bir şeyhe bağlanma­ya ahz-ı yed (el alma), belli duaları (evrâtf. ahzâb) okuma iznine ahz-ı zikr. bu sayede marifet ve irfan sahibi olmaya da ahz-ı feyz demişlerdir. Gümüşhânevî, bu mâ­nadaki ahzı hadis öğrenme usulü “Ahz”a benzeterek bir kimsenin tasavvuff bilgi­leri bu dört usulden;

1) Musâfaha, zikir telkini ve hırka giyme yoluyla;

2) Kitapları okuyarak rivayet yoluyla;

3) Okunan kitap­ları kavrayarak dirayet yoluyla;

4) Fiilen hiz­met ederek, çile çekerek ve terbiye görerek biri veya birkaçıyla ahzedeceğini söyler. ⁹¹³

Hadis İlmi Açısından Ahz

Hocadan hadis almak. Öğ­renmek mânasında kullanılan bir terim ⁹¹⁴

Bibliyografya

1) Serrâc, el-Lüma', s. 420;

2) Baklî. Şerh-i Şathiy-yât, s. 406, 554;

3) a.mlf.. Meşrebü't-ervâh. s. 113, 216;

4) Heysemî. Mecma'u'z-zevâ'id, Beyrut 1967, X, 75-76;

5) Aclûnî, Keşful-hafa, I, 187;

6) Gümüş­hânevî, Câmicu'l-uşûl, Kahire 1319, s. 61, 65, ⁹¹⁵

AHZAB

Bk. Hizb.⁹¹⁶

AHZÂB GAZVESİ

Bk. Hendek Gazvesi. ⁹¹⁷

AİR

Medine'nin güneyinde yer alan ve Medine hareminin sınırlarından birini teşkil eden dağ.

Mekke gibi Medine'nin de bir harem’i vardır ve bu saha Zülhuleyfe yakınların­daki Âir (Ayr) dağıyla Uhud dağı ve Küçük Sevr dağı arasında kalan bölgedir. Âir. Mescid-i Nebevinin yaklaşık 8 km. güneyinde, Sevr ise 8 km. kuzeyindedir.

Şahîh-i Buhârî'de Hz. Ali'den rivayet edilen bir hadiste Hz. Peygamber. “Me­dine'nin Âir dağından şuraya kadar uza­nan sahası haremdir. Kim Medine'nin bu haremi dahilinde Kitap ve Sünnet'e aykırı bir İş yapar veya ehl-i bid'ata yar­dım ederse Allah'ın azabı, meleklerin la­neti ve bütün halkın nefreti onun üzeri­ne olsun.” ⁹¹⁸ bu­yurmuştur. Şahîh-i Muslim'deki riva­yette, bu hadiste “Şuraya kadar uzanan saha” diye müphem bırakılan sınırın Sevr dağı olduğu ifade edilmektedir. ⁹¹⁹

Bazı müellifler Medine'de Âir ve Sevr adında dağlar bulunmadığını, bunların Mekke civarında yer aldığını iddia eder­lerse de bu yanlıştır. Çünkü Mekke'de olduğu gibi Medine civarında da Sevr ve Âir adlı dağlar vardır. Bazı âlimler Me­dine'nin hareminin Mekke'nin haremi gibi olmayıp harem kelimesinin Medi­ne için tazim ve saygı mânasında kul­lanıldığını, ağaç kesmek, ot yolmak ve avlanmak gibi yasakların hicretten bir müddet sonra kaldırıldığını ve bu tür faaliyetlerin serbest bırakıldığını söy­lerler. ⁹²⁰

Bibliyografya

1) Kamus Tercümesi, “Sevr” md.; Buhârî, “Fezâ'ilü'l-Medîne”, 1-4, “Cizye”, 17, “Ferâ'iz”, 21;

2) Müslim. “Hac”, 467;

3) Yâküt. Mu'cemü'l-büldân, IV, 73, 171, 172;

4) Nevevî. Şerfyu Müs­lim, Kahire 1392/1972, IX, 143;

5) İbn Hacer. Fethul-bân, Kahire 1398/1978, VIII, 208, 216;

6) Tecrid Tercemesi, VI, 226-231 vd.; Mir'âtü'l-Haremeyn, II, 219, 229;

7) Ömer el-Fârûk, el-Medînetü'l-Müneovere, Cidde 1399/1979, s. 52, 57, 58;

8) M. Hamîdullah. Hz. Peygamberin Sa­vaşları oe Sauaş Meydanları ⁹²¹, s. 96, 97, 134;

9) Ali Hafız. Fuşüt min târthi'l-Medlneti'l-Müneülere, Cidde, ts., s. 11, 12;

10) Salih Lem'î Mustafa. el-Medmetü'l-Münevvere, Beyrut 1981, s. 9;

11) Kâmil Miras, “Âir”, İTA, I, 192, 193;

12) G. Rentz. “al-Akik”, El (İng), I, 336;

13) W. M. Watt. “al-Madîna”, El (İng).V, 994. ⁹²²