Jaslig'i ha'm Mediresede oqiwi
A'jiniyaz jasınan ziyrek bolıp, awıllıq
meshit-mektepte oqıp bilim alg'an. Onın'
tuwısqan dayısı Elmurat aqun degen
adam o'z da'wirinin' og'ada sawatlı,
bilimdan adamı bolıp ol Buxaradag'ı Mir
Arab medresesinde oqıp kelgen. Elmurat
axun diniy kitaplar menen birge o'zinin' uy
kitapxanasında
Xoja Axmet Yasawiy
,
Sulayman Baqırg'aniy, Suwpı Allayar,
Rabguziy, Ferdawsiy, Bedil, Nawayı,
Maqtımqulı
, Xafız, Shiyraziy tag'ı da
basqa kitaplardı saqlag'an, olarg'a
…
qızıg'ıp ilim-bilim u'yrengen. A'jiniyazg'a
dayısı ustazlıq etip ilim-bilim u'yreniwge
bag'darlaydı. U'yindegi kitaplarınan
oqıwına basshılıq etedi. Na'tiyjede
A'jiniyazda so'z u'stinde islew – shayırlıq
talantı ha'm ilim uyreniwge qızıg'ıw payda
boladı. Usınday bag'darda ol ustazının'
jolın dawam ettirip Xiywadag'ı Sherg'azı
xan medresesine oqıwg'a baradı. 1840-
1844 jıllarda Xorezm, Xiywada ilim-bilim
uyrenedi. Sherg'azı xan medresesinde
oqıg'an da'wirinde A'jiniyaz pu'tkil Shıg'ıs
du'nyası, arab a'debiyatı, ma'deniyatı, Orta
Aziya ha'm Qazaq dalasına belgili bolg'an
ulama-mashayıqlar, pu'tkil Turan-
Turkistan miyrasları menen o'zinin' tu'p
nusqasında arab, parsı tillerinde tanısadı.
A'jiniyaz
medresede
ta'lim alg'an
waqıtında a'yyemgi grek ma'deniyatı, arab
a'debiyatı, tariyxı, ma'deniyatı, shıg'ıs
xalıqları tilleri, a'debiyatı, filosofiyası
boyınsha jeterli, tıyanaqlı bilim aldı. Din
İslam qag'ıydaların uyretetug'ın sabaqlar
menen birge du'nya sırların ashqan
alımlardın' ha'm zulımlıq, a'dilsizlik
sebeplerin ashkaralawshı shayır,
oyshılardın' shıg'armaların terennen
o'zlestiredi. Atap aytqanda Xoja Axmet
Yassauiy Xikmetlerinen baslap, Sulayman
Baqırg'aniy, Suwpı Allayar - XVII a'sirde
jasag'an Orta Aziyalı shayır – oyshıl. Onın'
"Sufı Allayar" yamasa "Subatil-ajiyn"-
"A'jizlerdin' ku'sheyiwi" dep atalg'an
miyneti ekinshi ret tu'rki tilinde jazılıp XIX
a'sirde Baku, Kazan Tashkent, Xiywa bir
neshe ma'rtebe basılıp xalıq arasına
"Suwfı Allayar" degen at penen kennen
taralg'an. Rabg'uziydin' "Qıssasul-enbiya"-
Payg'ambarlardın' o'mir bayanları
haqqında jazılg'an kitap, Ferdawsiydin'
"Shaxnama", Quran kitapları: "Xaftiyek",
"Muxtaser", "Fikx Kaydaniy", Xa'dislerden:
"Qırıq xa'dis", "Misbahil a'nwar" - Nurlardın'
shırag'ı, "Muftaxil janan"- Ja'nnetlerdin'
gilti kitapların, Abulg'azı Baxadurxannın'
"Tu'rkler shejiresi" t.b. miynetlerdi tu'p
nusqada arab parsı tillerinde oqıp
o'zlestirgen. Bulardan basqa A'jiniyaz
Qorqıt Ata jırlarınan baslap Yusup Xas
Xa'jibtin' "Kutadgu bilik", Maxmud
Qashqariydin' "Tu'rk so'zligi", Axmet
Yugnakiydin' "Xibbat ul hikayıq"-
Xaqıyqatlar sıylıg'ı, Xorezmiydin'
"Muxabbatnama", Abulg'azı biy Arab
Muxamed xannın' "Og'uznama", bulardan
basqa "Qıpshaqlar so'zligi", Saadiydin'
"Gulistan", Xafız, Bedil Nawayı,
Maqtımqulı shıg'armalarında teren'
o'zlestiredi. A'jiniyaz usı jıllarda Orta
Aziyalıq tu'rki a'debiy tilinde jazılg'an ha'm
tas baspa usılında basılıp shıqqan
"Yusup-Zliyxa", "G'a'rip Shaxsa'nem",
"Farxad-Shiyrin", "Zuxra-Tayır" ha'm tag'ı
basqada shıg'ıs xalıq
da'stanların
teren'
o'zlestirgen. Bulardı uyrenip alıp
qıssaxanlıq etip xalıq aldında aytıp berip
ju'rgen. A'jiniyaz usınday bag'darda u'sh
tildi teren' mengeriw menen pu'tkil shıg'ıs
du'nyası da'stu'rlerin teren' o'zlestiriw
negizinde pu'tkil ja'hang'a ma'lim klassik
shayır ha'm axun bolıp jetilsken.
Dostları ilə paylaş: |