Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti

Tizimli shina axborotni uchta yo’nalishda uzatilishini ta’minlaydi: 
1. Mikroprotsessor bilan asosiy xotira orasida.
2. Mikroprotsessor bilan tashqi qurilmalarning kiritish-chiqarish portlari orasida.
3. Asosiy xotira bilan tashqi qurilmalarning kiritish-chiqarish portlari orasida 
(xotiraga bevosita murojaat qilish rejimida).
Barcha bloklar, aniqrosh, ularning kiritish-chiqarish portlari mos ravishda bir xil 
shaklga keltirilgan raz’yomlar (birikish joylari) orqali shinaga bir xil qilib ulanadi: 
bevosita yoki nazoratchilar (adapterlar) orqali. Tizimli shinani boshqarish 
mikroprotsessor bilan bevosita yoki ko’pincha asosiy boshqarish signallarini 
shakllantiruvchi shina nazoratchisining qo’shimcha mikrosxemasi orqali amalga 
oshiriladi. Tashqi qurilmalar bilan tizimli shina orasida axborotni almashish ASCII 
kodlaridan foydalanish bilan bajariladi.

---

=-46-= 
Asosiy xotira
(AX) ma’lumotlarni saqlash va mashinaning boshqa bloklari 
bilan ma’lumotlarni almashish uchun mo’ljallangan. AX ikki xil eslab qoluvchi 
qurilmani o’z ichiga oladi: doimiy eslab qoluvchn qurilma (DEQQ) va tezkor eslab 
qoluvchi qurilma (TEQQ).
DEQQ, (ROM — Read Only Memory) O’zgarmaydigan (doimiy) dasturli va 
ma’lumotnoma axborotlarini saqlash uchun mo’ljallangan; O’zida saqlanayotgan 
ma’lumotni faqat tezkor o’qish imkonini beradi (DEQQdagi axborotni o’zgartirish 
mumkin emas). 
TEQQ (RAM — Random Access Memory) SHK joriy vaqt oralig’ida 
bajarayotgan, bevosita axborot-hisoblash jarayonida qatnashayotgan ma’lumotlarni 
(dasturlar va ma’lumotlarni) tez yozish, saqlash va o’qish uchun mo’ljallangan.
Asosiy xotiraning asosiy afzalliklari – uning yuqori tezkorligi va xotiraning har 
bir yacheykasiga aloxida murojaat qilish (yacheykaga bevosita adresli murojaat 
qilish) imkoniyatidir. Asosiy xotiraning kamchiligi sifatida mashina ta’minoti 
uzilgandan keyin undagi ma’lumotlarni saqlash imkoniyati yo’qligini (energiyaga 
borliqligi) ta’kidlash kerak.
Asosiy xotiradan tashqari SHK ning tizimli platasida energiyaga bog’liq 
bo’lmagan CMOS RAM (Complementary Metall-Oxide Semiconductor RAM) xotira 
ham mavjud bo’lib, u doimo o’zining akkumulyatoridan ta’minlanadi; unda SHK 
ning texnikaviyli joylashishi (kompyuterda bor bo’lgan hamma texnikaviyura) 
to’g’risidagi ma’lumot saqlanib, bu joylashish tizim har safar ulanganda tekshiriladi.