Aksiologik kontsepsiyalar

Aksiologiya(yunoncha axios — qadriyat va logos — soʻz, tushuncha) — qadriyatlar toʻgʻrisidagi taʼlimot, inson faoliyatining yoʻnalishini, inson harakatlarining motivatsiyasini belgilovchi umumiy amaldagi tamoyillar haqidagi falsafa nazariyasi.
"Qimmat" tushunchasini hodisa sifatida ko'radigan ko'plab nazariyalar mavjud, ammo uning axloqiy amaliy harakatlanish momenti ham qiziq. Faylasuflar muhim qadriyatlar haqidagi ta'limotni ko'rib chiqadilar. Olimlar, o'qituvchilar qadriyatlarni shaxs tarbiyasida tizimni tashkil etuvchi mazmun, axloqiy me'yorlar deb biladilar.
Pedagogikadagi aksiologik yondashuvning mohiyati Pedagogik ilmiy bilimlarning maqsadi ham haqiqatni izlash, ham ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish qobiliyatidir.
Pedagogikada aksiologik yondashuv(yoki qiymat)
Kognitiv va amaliy yondashuvlar o'rtasidagi bog'liqlik bo'lgan mexanizm; qadriyatlar, ijtimoiy va madaniy omillar va shaxs o'rtasidagi munosabatlarni o'rnatish.
Ta'limda aksiologiyaning o'rni
Aksiologik yondashuv insonparvarlik pedagogikasining mohiyatini aks ettiruvchi vositadir: bu yerda inson, shaxs jamiyatning eng oliy qadriyati, ijtimoiy taraqqiyotning o‘z maqsadi sifatida qaraladi. Darhaqiqat, pedagogikadagi aksiologik yondashuvni ta'lim va metodologiyaning yangi falsafasi deb atash mumkin.
Aksiologik yondashuvning asosi dunyoning o'zaro bog'liqligi va o'zaro ta'siri haqidagi bayonotdir. Uning fikricha, butun yashash maydoni yaxlit shaxs dunyosi bo'lib, u bilan bog'liq holda insoniyatni birlashtiradigan, lekin har bir shaxsga xos bo'lgan jamoani ko'rish kerak. Qadriyatlarga insonparvarlik yo'nalishi - bu qadriyatlar tizimining boshqa bo'g'inlarini harakatga keltiradigan o'ziga xos aksiologik vosita.
Insonparvarlik yo'nalishiga ega bo'lgan zamonaviy ta'lim falsafasi ta'lim jarayonining barcha bosqichlarini sifat jihatidan yangilash dasturidir. Ushbu yo'nalishdagi falsafiy tadqiqotlar ta'lim muassasalari faoliyatini, kontseptsiyalarini, pedagogik tajribalarini, yutuqlari yoki muvaffaqiyatsizliklarini baholash tamoyillarini shakllantirish imkonini beradi. Ta'limni insonparvarlashtirish malakali kadrlar tayyorlash tizimini yangilashni ham o'z ichiga oladi: "shaxssizlik" dan jarayonga ongli ravishda ijodiy jalb qilishga o'tish, shaxsning umumiy va kasbiy rivojlanishiga intilish.
Izoh 1
Ta'limni insonparvarlashtirish uning maqsadlari haqidagi an'anaviy odatiy g'oyalarni o'zgartiradi: ma'lumot, ko'nikma va malakalarni tizimlashtirish. Darhaqiqat, bunday maqsadlar ta'lim va tarbiya jarayonlarini ajratishda namoyon bo'lgan ta'limni insoniylashtirishga asos bo'ldi. O'quv dasturlari va o'quv qo'llanmalariga o'ta muhim, deyarli g'oyaviy ahamiyatga ega bo'lgan, shu sababli o'quv jarayoni yashirin yoki umuman yo'q bo'lib qoldi. Dastlab madaniyatni keyingi avlodga etkazishni o'z zimmasiga olgan ta'lim obro'sizlandi. Shuningdek, mehnat tarbiyasi o`zining axloqiy-estetik ahamiyatidan mahrum bo`ldi.
Uzoq vaqt davomida ta'lim tizimi o'z sa'y-harakatlarini yosh avlodni hayot qiyinchiliklariga, deyarli omon qolish vositalariga moslashishga o'rgatish uchun yo'naltirdi. Ta'lim jarayoni hayotning o'zini insonparvarlashtirish, uni go'zallik qonunlariga ko'ra shakllantirish mahoratini bermadi. Bugungi kunga kelib, inson shaxsi yo'nalishining mazmuni va tabiati ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni hal qilish samaradorligini belgilaydi, insoniyat mavjudligi xavfsizligini belgilaydi.
Insonparvarlashtirish g'oyasi ta'limdagi aksiologik yondashuvning natijasi bo'lib, u eng muhim ijtimoiy-siyosiy va falsafiy-antropologik ahamiyatga ega. Ushbu g'oya qanday amalga oshirilishi zamonaviy jamiyatni rivojlantirishning yakuniy strategiyasini belgilaydi: yangi konsepsiya uning harakatini sekinlashtiradimi yoki aksincha, rivojlanishning yangi bosqichini boshlaydi. Zamonaviy ta'lim har bir shaxsning qimmatli dunyoqarashini, axloqiy fazilatlarini shakllantirishning muhim elementiga aylanish qobiliyatiga ega. Ta'limning gumanistik falsafasi dunyomizda ekologik va axloqiy uyg'unlikni yaratish missiyasiga asoslanadi.

Savollar:

1. 
   Aksiologiya so’zining ma’nosi nima?
   
2. 
   Aksiologik tamoyillarga qaysilar kiradi?
   
3. 
   Aksiologik sozlashning o'ziga xos afzalliklarini ajratib bering?