AleviLİK & bektaşİLİk araştirmalari derleyen: ramazan koç 80. Yil cumhuriyet anadolu lisesi

a) Hariciler, güzel konuşmakla, dili güzel kullanmakla ve söz ile etkilemenin yollarını iyi bilmekle tanınmışlardı.

b) Keskin zekâları, hazırcevap ve atılgan ruhlu olmaları sebebiyle Kitap ve sünnet ilmini, hadis fıkhını ve Arap edebiyatını da öğrenmeye çalışıyorlardı.

c) Tartışma, mücadele, şiir ve Arap deyişlerini okumayı severlerdi.

d) Tartışmalarına tam bir taassup hakim idi. Hariciler hiç bir delil ile hasımlarına teslim olmazlar ve gerçeğe ne kadar yakın olursa olsun veya doğruluğu çok açık bile olsa, hiçbir düşünceyle ikna olmazlardı.

e) Kur’an’ın zahirine sarılırlar ve bu zahir anlamdan(ayetin) asıl hedef ve maksadına, asıl konusuna gitmeye yanaşmazlardı. İlk bakışta onlara görünen(mana) ile yetinirler ve ondan asla şaşmazlardı.”

Çoğunluğu bedevi Arap kabilelerinden oluşan, dini düşüncelerini kabile taassubunun etkisi altında ve genellikle sertlik temayülü içinde nâsların zahirine dayandıran Hariciler, muhalifleri bir yana kendi fırkaları arasında da birlik sağlayamamış ve birbirlerini tekfire yönelmişlerdir.”

Günümüzde başta Güneydoğuda ortaya çıkan ve şiddeti tek argüman olarak kullanan entegrist hareketler çağdaş Harici hareketlerdir. Her ne kadar İslam adına hareket ediyor gözükseler dahi yaptıkları Müslümanlara zarar vermekten başka bir işe yaramamıştır. Bu tip hareketlerin şiddeti Müslüman olmayanlara değil de Müslümanlara karşı göstermeleri de son derece ilginç bir ayrıntıdır. Bu nedenle çağdaş Harici hareketlerin verdiği zarar diğer hiçbir zararla kıyaslanmayacak kadar büyüktür. Tıpkı Hz. Ali döneminde olduğu gibi çok sayıda Müslüman bir hiç yüzünden öldürülmüş ve İslamın iç enerjisi heba olmuştur.

Kendinden başka doğru tanımayan, kibirli, Müslümanlara karşı acımasız, Müslüman olmayanlara karşı hoşgörülü davranan, Kuran’ın tek doğru yorumunu kendisinin yaptığına inanan, İslam’ı yorumlamada sadece Kuran’ı kaynak olarak tanıyıp Hz. Peygamberi devreden çıkarmaya veya en azından rolünü önemsizleştirmeye çalışan her harekette Harici unsurlar fazlasıyla vardır.

Harici düşüncenin politik değişmeyi etkilemesi konusunda Fazlurrahman şunları söylüyor: “ Neredeyse bir iman esası statüsüne yükselerek siyasi alanda uygulama imkânı bulan hoşgörüsüzlük, fanatiklik, kendinden olmayanlara kapıları kapatma ve acımasızca zora başvurarak politik değişmeyi etkileme, en eski İslam fırkası olan Haricilerin en belirgin özelliklerini oluşturmuştur. ‘Harici’ adı itikadi sapıklıkla bir ilgisi olmayıp, sadece ‘İsyancı’ veya ‘ İhtilalci’ anlamına gelir.” Görülüyor ki, İslam dünyasında fanatizmin kökleri harici harekete kadar geri götürülebilir.

Harici tavır, ilim ve irfandan yoksun olan kör ve fanatik taraftarlığın, sevgisizlik ve hoşgörüsüzlükle birleştiğinde nasıl şiddeti mazur gösteren sahte bir dindarlık ürettiğinin tarihteki en açık örneğidir.