Ali nar bey'E : hazirlamiş olduğU «akaid risaleleri» hakkmdaki 3

Ehl-i Sünnet Ve'l-Cemaat :

a) Selef Yolu Veya Selef-i Salihin :

Kelam ve Akaid kitaplarında öteden beri âdet edilmiştir. Ameli meselelerde, dört büyük mezhebin adı sayılır ve konusunda bir imama ve mezhebe uymanm zarureti beyan edilir. İtikadi meselelerde ise; «Ehl-i Sünnet ve'1-Cemaat» tabiri kullanılır. Belli bir imam ve mez­hep genellikle söylenmez. Ancak detaya girince; «Ehl~i Sünneti Has­sa», «Ehl-i Sünneti Amme» terimleri ile anlatılır. Ehl-i Sünnet Hassa'­dan Selef-i Salihin'in yol ve anlayışı kasdedilirken : Ehl-i Sünneti Am­me ile ise : Eş'ari ve Maturidi birlikte anlatılır. Ve sonunda : İtikad yönünden İslam Ümmetinin Ehl-i Sünnet ve Ehl-i Bid'at diye ayrılışı yanında; Sünnilerin de üç mezhepten birinde olduğu yakın tarihlerde tekrar edilir olmuş : «Selefiyye», «Eş'ariye, Maturidiye...»

Selef : Geçmiş, öncekiler demektir. Bununla Sahabe ve Tabiin kasdedilir. «Selefiye» veya «Selef Mezhebi» terimiyle ise; Sahabe, Tabiin ve onlara uyanlarm; din anlayışı, yorumu ve yaşayışmı kasdederler.

Yani Sahabe-i Kiram : Dini doğrudan, Kaynağından aldıklarından ne duyarlarsa, ona inanır; yorum yapmadan, te'vile kaçmadan ve altında mânalar aramadan itimad edip, kendilerine ilk anda zahir olan; bir bakıma «Bedihi» bilgiye uyar, böylece de amel ederlerdi. Çünkü onlar, Rasulullah (s.a.s.)'a tam itimad ve inkiyad halindeydiler. On­lardan sonrakiler ise; Sahabenin tavrını benimsediler. Çünkü örnek onlardı. Ancak bu ikinci üçüncü batındakiler, ilmi esas Kaynağından alamadıklarına göre; Sahabenin nakline, Resulullah (s.a.s.)'m eseri­ne bağlıydılar. Onun için bunlara «Eseriye» ismi de verildi. Daha son­ra da «Ehl-i Hadis» vb. tanımlamalar kullanıldı... İşte böylece bir müd­det İslam Uleması; «Te'vilsiz ve Yorumsuz»; nassları zahiriyle anla­ma» şeklinde ifade edebileceğimiz «Selef-i Salih'in» usulüne bağlı kaldı.

Ama daha sonra; Felsefenin etkisi ve o etkiyle ortaya çıkan ehl-i bid’at’ın «Kelam Metodu» işi zorladı. Akıl ve gözlemlerle icadedilen sorular, şüpheler çoğaldı...»

Ehl-i Sünnet Uleması da bunlara cevap vermek, zararlarını ber­taraf edip, onları ilzam ile, mü'minlerin temiz inancını şüphelerden korumak için «Akideyi» anlatım usulünde yenilik yapma " zorunda kaldı.

Şerh, izah, tefsir, te'vil, aklî isbat... yollarına başvuruldu. Böyle­ce Selef devri (Ehl-i Sünneti Hassa) kapanmış, «Halef» devri diyece­ğimiz devir açılmıştı. Ama Ahmed bin Hanbel gibi meşhur Ulemadan bazısının Selefin metodunda İsrar ettiği nakledilir.

Bu anlayış ve metodun dayanakları şöyle özetlenebilir :

Selefin Özellikleri:

1 - Nazar yolu : Aklı, müşahede için kullanmak; Kitap ve Sün­nette eşya ve olaylara dikkat çekilmiştir. Onlara bakarak, Allah’ın aza­met ve kudretini anlamak. Müteşabih olmayan âyetlerin mânasmı açıklamakta aklı bir âlet olarak kullanmak caizdir. Yani, Akıl nassla-ra tabidir. Akıl anlamadığı yerde nassm zahirine uyacak. Hiç kavra­madığı hususlarda ise susacak...

2 - İrade : Nasslar (Kitap ve Sünnetteki muhkem âyet ve hadis­ler) insan iradesini yönlendirir. Nereye nasıl sarf edileceğini tâyin ve tesbit eder. Allah’ın razı olduğu, Peygamberin memnun olduğu gibi sarf etmek...

3 - Zahiri Anlamak : Yine nasslardaki zahir mânalar esastır. Yani ilk bakılmca normal akim ve bilgili kişinin anladığı mânalar... Tefekkür ve te'vile hacet yoktur. Çünkü zaten «Te'vilini ancak Allah bilir..» mealindeki âyet bunu sınırlar. ²⁴

4 -Vacip Tealayı İsbat: Kur'an'da geçen; Hikmet, Gaye, Hu-dûs... delilleri esastır. Nizamdan Nâzımın varlığınına intikal tarzı caiz­dir. Onun dışında deliller icad ve serdetmek caiz olmaz. Kelamcıların uzun ve dolaşık isbat metodları makbul değildir.

5 - Sıfatlar Meselesi: Allah’ın Sıfatlan, Kitap ve Sünnette nasıl geçtiyse öylece kabuledilir. Te'vil ve keyfiyeti arama caiz değildir : «Allah’ın; ilim irade, kudret ve sıfatlan vardır. Ama mahlukatınkine benzemez» demek yeter. Aynı zamanda bu zati sıfatlarla birlikte Kur'­an'da geçen; «Yed», «Vech», «Ayn»... de zati sıfatlardandır... Sıfatlan önce isbat, sonra zıtlarmı nefyetmek esastır.

«İstiva», «Nüzul...» de fiili sıfatlardandır... Ancak bunlar insanınkine asla benzemez, demek yeter. İzah caiz değil, bilmiyenin sor­ması dabid'attır...

Selefin temel görüşü bu iken; daha sonra gelenler bunları umdeleştirmişlerdir; Tutum ve tavır şu olmalı demişler

1 - Takdis: Allah'ı bütün noksan sıfatlardan tenzih, tecsim ve teşbihe gitmeden onun kemal sıfatlarını isbat...

2 - Tasdik : Kur'an'da, müteşabih sayıların hepsini zahiriyle kabul edip tasdik etmek : İstiva :²⁵ «Fevk», «Yed...» gibi kelimeler­le Allah’ın yücelik ve celâletine işaret edilmiş diye inanmak gerek. Bunların keyfiyeti meçhul olduğu için işitilince, «inandım ve tasdik ettim» demek en salim yoldu...

3 - Sükût: Bir zaruret olmadıkça, müteşabih ve müşkil nasslar üzerinde asla konuşmamak, sual de sormamak esastır. Çünkü çok sual tereddüde sebep olacağından , Hadisi Şerifte men edilmiştir.

4 - İmsak: Yine Âyet ve Hadislerin üzerinde tasarrufta bulun­mamak. Kendini bunlardan korumak. Te'vil ve Tefsirden sakınmak.

5- Keff: Bu tür nasslar üstünde düşünmekten bile sakınmak.

6 - Aczi itiraf ve Teslimiyet: Kişinin, Nasslarda tasarrufa gü­cünün yetmiyeceğini bilmesi ve ehl-i ilme teslim olmasıdır. Yani Resulullah ve Sahabeler bunları bildiğine göre, yorum yapmadığma göre onlar gibi davranmak, onların dediği gibi inanmak en salim yol­dur ²⁶.

b) Sonrası: «Yeni Selefçi» diyebileceğimiz kimseler ise bu saf yolun adını kullansalar da; eser ve fikirleri tamamen incelenince gö­rülüyor ki; Mu'tezile akılcılığı' esas alınmıştır. «Dini aslına irca»" adı altında Akılcı (Rasyonalist) bir reform peşindedirler. Bu bakımdan hük­mü koyalım. Artık Selef Mezhebi diye bir şey yoktur. O Selef (Sahabe Tabiin ve Müctehid imamlar) dönemine ait bir metoddu. Bugün is­tense de Selefin saf tavrı izlenemez. Ancak bu tür iddialar, İslâm İlimleri üzerine şüphe ve tartışma açmış ve müslümanîarı tefrikaya düşürmüştür.

Halbuki yukarda işaret ettiğimiz Vehhabilik ve Bilimsel Vehhabi-lik : İslâhat iddiasıyla çıkmışlardı. Dini ve din hayatmı islâh ederken; yeni hizip ve mezhepler icadı, sözle-işin tezadı olmuştur...

Geçen fıkralarda söylenen üzre : Ehl-i Sünnet-i Amme veya «Ha­lef» döneminde iki büyük çığır vardır. Eş'ari ve Maturidi çığırı. İmam Hasen el-Eş'ari, Akaid ve Kelamda yeni bir düzenleme yaparak, dev­rindeki ulemaya önder olmuş. Ondan sonra da Selefe çok daha yakın, İmam Ebu Mansur Maturidinin çalışmaları, Ehl-i Sünneti toparlamıştır. Aralarında çok az izah farkı bulunan bu iki çığır²⁷ aslmda se lef yolunun devamı ve gerçek temsilcisidir. Kitap ve Sünnetin doğr anlaşılmasmı sağlamıştır. Bu bakımdan hepsi birden «Ehl-i Sürme ve'1-Cemaat» çatısı altında İmam-ı Azam'm çizdiği hatlarda yürürler