Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

1.2 Rasmiy uslub va uning asosiy xususiyatlari .

Hukumatimiz tomonidan chiqarilgan, qarorlar, qonunlar, ustavlar, xalqaro hujjatlar rasmiy uslubda yoziladi. Ariza, tilxat, ma’lumotnoma, taklifnoma, shartnoma, tarjimai hol, e’lon, adres, tavsifnoma, hisobot kabi hujjatlar ham rasmiy uslubda bo‘ladi. Bunday uslubdagi hujjatlar qisqa, aniq va barcha uchun tushunarli qilib tuzuladi. Rasmiy uslubning ham o‘ziga xos leksik va grammatik xususiyatlari mavjud : so‘zlar o‘z ma’nosida qo‘llaniladi, ko‘pchillikka ma’lum bo‘lgan ayrim qisqartma so‘zlar ishlatiladi, har bir sohaning o‘ziga xos atamalaridan foydalaniladi. Rasmiy uslubda ko‘pincha darak gaplardan ; qaror, buyruq, ko‘rsatma kabilarda esa buyruq gaplardan ham foydalaniladi. Shuningdek, bu uslubda gap bo‘laklari odatdagi tartibda bo‘lishiga rioya qiladi. Rasmiy uslub rasmiy ish qog‘ozlari – hujjatlari yuritish yo‘llarini o‘rgatuvchi nutq uslubidir. Hujjatshunoslik davlatchilik bilan bog‘liq bo‘lib, uning ildizi qadimgi davrlarga borib taqaladi. Har bir davlatning hujjatlari uning davlat tilida yoziladi. Hujjatlarni to‘g‘ri va benuqson yozishish insonning yozma nutq madaniyati va savodxonligining ko‘rsatkichidir. Har qanday hujjat o‘z yozilish shakli va zaruriy qismlariga ega. Umumta’lim maktablarini tugatgan o‘quvchilar ish qog‘ozlarini to‘g‘ri yozish va rasmiylashtirishni bilishlari kerak.

Adabiy tilning yozma rasmiy shakliga xos bo‘lib, muayyan nutqiy qolip, qat’iy odat tusiga kirib qolgan shakllarga ega bo‘lgan nutq uslubi rasmiy uslub sanaladi.

Bu uslub davlat arboblari o‘rtasidagi diplomatik munosabatlarda, idora, korxona, muassasalarning rasmiy ish yurutish jarayonlarida, shaxslarning ariza, tilxat, ishonch qog‘ozi singari ish yuritish qog‘ozlarida qo‘llaniladi.

Rasmiy uslubning asosiy belgisi: jumlalarning bir qolipda, bir xil shaklda ixcham bo‘lishi. Bu uslubda ham so‘zlar o‘z ma’nosida qo‘llaniladi, ko‘pchilikka ma’lum, ayrim qisqartma so‘zlar ishlatiladi, har bir sohaning o‘ziga xos atamalaridan foydalaniladi.
Rasmiy uslub deyarli yozma shaklda ro‘yobga chiqadi. U har qanday tasviriy vositalardan, obrozlilikdan xoli bo‘ladi. Bunday uslubda tilning ikki vazifasi – axborot uzatish va da’vat etish buyurish vazifasi amalga oshadi. Masalan, ma’lumotnomada axborot berilsa, buyruqda da’vat etish, axborot o‘z aksini topgan bo‘ladi. Rasmiy uslubga mansub har qaysi turning o‘ziga xos leksik, grammatik xususiyatlari mavjud. Masalan, qaror, farmonlarning o‘ziga xos tomoni shundaki, bunday matnlardagi gaplarning kesimi III shaxs majhul nisbatidagi fe’llar orqali ifodalanadi. Ma’lumotnomada esa birinchi gapning kesimi gap boshida keladi.
Rasmiy-idoraviy uslubda ko‘pincha darak gaplardan, qaror, buyruq, ko‘rsatma kabilarda esa buyruq gaplardan ham foydalaniladi. Bu uslubda gap bo‘laklarining odatdagi tartibda bo‘lishiga rioya qiladi. Gaplar ixcham va aniq bo‘ladi.
Rasmiy ish qog‘ozlarining sintaktik tuzilishi qat’iy qoliplarga bo‘ysunadi. Masalan, “ushbu ma’lumotnomani ko‘rsatuvchi G‘.Mo‘minov haqiqatdan ham O‘zbekiston Milliy universtitetining matematika fakultetida dekan o‘rinbosari lavozimida ishlaydi”⁴.