Allotropiya anlayişinin ümumiLƏŞDİRİLMƏSİ TƏCRÜBƏSİNDƏn mürşüd Fərəcov pedaqoqika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent İradə Babaxanova
Yüklə 8,98 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Vaqif Əsgərov
|
ALLOTROPİYA ANLAYIŞININ ÜMUMİLƏŞDİRİLMƏSİ TƏCRÜBƏSİNDƏN Mürşüd Fərəcov pedaqoqika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent İradə Babaxanova Xəzər rayonu 156 saylı orta məktəbin kimya müəllimi Vaqif Əsgərov Lənkəran Dövlət Universitetinin baş müəllimi Allotropiya haqqında ilkin və qısa məlumatı “İlk kimyəvi anlayışlar”a aid bəsit və mürəkkəb maddələrlə bağlı dərsdə vermək olar.Burada qeyd edilir ki,eyni növ atomlardan əmələ gələn maddələrə bəsit maddələr deyilir. Şagirdlər artıq bilirlər ki, atomların müəyyən növü element adlanır. Məlum elementlərin sayı110-dur, lakin bəsit maddələrin sayının 400-ə yaxın olduğu bildirilir. Belə sual ortaya çıxır kı, bəsit maddələrin sayının çox olmasına səbəb nədir? Qısa da olsa cavab verilə bilər ki, hər bir element növündən bir neçə bəsit maddə əmələ gələ bilər. Buna da “allotropiya” deyilir. Məsələn, oksigen, ozon bəsit maddələrdir. Hər ikisinin molekulu oksigen atomundan təşkil olunmuşdur.Bu qayda ilə başqa elementlərin də müxtəlif xassəli bəsit maddələr əmələ gətirməsi, bunlara nəyə görə allotropik maddələr deyildiyi sonrakı dərslərdə öyrəniləcəkdir.. “Oksigen”mövzusunu keçdikdə belə bir sual qoyulur:oksigen elementi bəsit maddə olaraq yalnız oksigen qazı əmələ gətirir? Müəllim əlavə olaraq qeyd edir ki, atmosferin yuxarı qatlarında ozon təbəqəsi olduğunu bilirsiniz. Onun da tərkibi oksigen atomlarından ibarətdir. Allotropiya bir elementin bir neçə bəsit maddə əmələ gətirməsi hadisəsidir.Oksigen elementinin əmələ gətirdiyi allotropik şəkildəyişmələr sxem-modeli şagirdlərə çəkdirilir, fərqlər yaddaşda möhkəmləndirilir. O2 və O3 qazlarının fiziki xassələrindəki əsas fərqləri bilmək üçün şagirdlərin dərslikdəki cədvələ baxmağı təklif olunur. “Fosfor, alınması, xassələri”ni öyrəndikdə allotropiyaya aid keçmiş biliklər aktuallaşdırılır. Cavablar alındıqdan sonra bu elementin allotropik modifikasiyaları (şəkildəyişmələri) varmı? Əgər varsa, onların quruluşu necə olmalıdır? Sualları aydınlaşdırmaq üçün müəllim şagirdlərə belə bir sualla müraciət edir: Bəsit maddələrdə hansı rabitə növü olur? Fosforun hər atomu neçə belə rabitə əmələ gətirməlidir? Fosforun allotropik şəkildəyişmələrinin quruluş sxemləri göstərilir və soruşulur: bir-biri ilə birləşmiş bu atomlarda sərf edilmiş neçə valentlik vahidi qalır? Cavablar alındıqdan sonra fosforla bağlı xassələrin nəzəri mülahizələrə uyğun gəldiyini təcrübədə sübuta yerinə yetirmək qalır. Kristal qəfəsin quruluşuna və fiziki xassələrinə görə fosforun allotropik modifikasiyalarını cədvəl üzrə müqayisə edin.
Qeyd edək ki, fosforun allotropik şəkildəyişmələrinə səbəb həmin maddələrin kristal qəfəsini təşkil edən fosfor atomları arasındakı ölçünün müxtəlif olmasıdır. “Kükürd, təbiətdə tapılması və allotropik şəkildəyişmələri” dərs mövzusunda onun atomunun elektron quruluşu və allotropik şəkildəyişmələrində elektronların paylanması haqqında məlumat verilir. Kükürdün əriməsi onun molekul tərkibinin və eləcə də xassələrinin dəyişməsi ilə müşayət olunur. S8 S6 S4 S2 S Narncı qırmızı sarı rəngsiz Kimya fənn kurikulumunun tələbləri əsasında allotropiya anlayışının öyrənilməsinə aid bir dərs nümunəsini nəzərdən keçirək. Yüklə 8,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|