Amaliy mashg'ulot yuzasidan savollar

Rasm 8.1. Turmahsulotning asosiy elementlari bo‘yicha turistlik harajatlar tarkibi
Turistlik harajatlar tarkibida ko‘rsatilganidek turist sayohat uchun qiladigan umumiy harajatlarining o‘rtacha 50% -tur (turpaket) harajatlari, 30% - qo‘shimcha turistlik xizmatlar, 20% - tovar (sotib olish: suvenir va boshqalar) harajatlarini tashkil etadi. Bundan ko‘rinib turibdiki asosiy xizmatlar turist harajatlarining asosini tashkil etsada, qo‘shimcha xizmatlar uchun turist qolgan bor pulining aksariyat qismini sarflay olar ekan.


8.3. Jozibador turistlik mahsulot yaratish.
Turoperator faoliyatning asosiy vazifasi tegishli xizmat ko‘rsatish dasturi bilan mustahkamlangan tur yaratish hisoblanadi. Aynan shu mahsulot turoperator tomonidan yaratilgan bo‘lib, bozorga chiqariladigan asosiy turistlik mahsulotdir. Sotishni tashkil etish usuli va turist talabnoma-sining turiga qarab turlar individual va guruhli bo‘lishi mumkin.

Individual turlar. Turistlarga ko‘proq erkinlik va mustaqil harakatlanish imkonini beradi. Ammo bunday turlar guruhli turlarga nisbatan qimmatroq, chunki individual turlar tarkibiga kiruvchi ichki marshrutdagi transport, gid xizmatlari va ba’zi boshqa xizmatlar uchun to‘lov to‘lig‘icha turist zimmasiga tushadi. Guruhli turlarda esa to‘lov guruhdagi a’zolari o‘rtasida taqsimlanadi. Aynan shuning uchun individual turlar ko‘pchilik turistlar orasida unchalik talabgor emas. Undan tashqari individual turlarni tashkil etish sermehnat jarayon bo‘lib, u bron qilish uchun kompyuter texnikasidan foydalanish, aloqa vositalarini tartibga solish, hisob va boshqa operatsiyalarni amalga oshirishni talab qiladi. Boshqa tomondan turistlik firmalar guruhli turizmdan ko‘ra individual turizmdan ko‘proq foyda oladilar. Bu albatta iqtisod nuqtai nazaridan, shu sababdan turfirma strategiyasida ham individual ham guruhli turizm uchun ma’lum o‘rinlar topilishi lozim.

Guruhli turizm. Nisbatan arzon, ko‘p sonli turistlar uchun hamyonbop, ammo guruhli turizmda guruhning barcha a’zolari o‘rnatilgan tartibga bo‘ysu-nishlari lozim.
Jozibador turistlik mahsulot yaratish turoperatorlarning eng muhim va eng birinchi vazifasidir. Turistlik tashkilotlar faoliyatining ushbu sohasi ishlab chiqarish jarayonlari bilan bevosita bog‘liq. Tashkilotning tovar siyosati ishlab chiqarish va sotish o‘rtasidagi kelishilgan, shuningdek turlar assortimenti, xizmat ko‘rsatish dasturi va turmahsulot birligi bilan bog‘liq qarorlar qabul qilishini talab etadi. «Turistlik mahsulot yaratishda turist nima sotib oladi?» degan savolga aniq javob berish lozim. Axir turist mehmonxonadagi joylashtirish uchun emas, yangi hissiyotlar va notanish narsalar bilan tanishish uchun, restorandagi bifshteks yoki go‘shtli qiyma uchun emas, balki e’tibor, qo‘laylik, xizmatlar uchun pul to‘laydi. Shuning uchun turmahsulot yaratish turistning iste’molchilik xususiyati va sifatlarini o‘rganishdan, turistlar uchun eng jozibali tomonlarni ochishdan boshlanadi. Aynan shu ko‘rsatkichlar turistlik mahsulotni ishlab chiqish va sotishdagi eng muhim yo‘naltiruvchilari hisoblanadi.

Mutaxassislar tomonidan turistlik mahsulotning bir nechta iste’mol-chilik xususiyatlari ajratib ko‘rsatiladi:

• asoslanganlik, barcha xizmatlarni takdim etish turist ehtiyojlariga asoslangan, sayohat maqsadi va tegishli sharoitlar bilan moslashgan bo‘lishi lozim;

  
  

• ishonchlilik, axborot, ma’lumot ishonchliligi, mahsulot real tarkibi-ning reklamaga muvofiq kelishi;

  
  

• samaradorlik, turist tomonidan kam harajatlar evaziga ko‘proq samaraga erishilishi;

  
  

• yaxlitlik, mahsulotning yakunlanganligi, uning turist talabini to‘la qondira olish xususiyati;

  
  

• aniqlik, mahsulot iste’moli, uning yo‘naltirilganligi ham turist uchun, ham xizmat ko‘rsatuvchi xodim uchun tushunarli bo‘lishi lozim.

  
  

• qo‘llashdagi oddiylik;

  
  

• egiluvchanlik mahsulot va xizmat ko‘rsatish tizimining iste’molchi-larning turli tiplariga mos kelishi va xizmat ko‘rsatuvchi xodimning o‘zgarishiga nisbatan befarqligi;

  
  

• naflilik, mahsulotning bir yoki bir nechta maqsadga erishish uchun xizmat qilishi (masalan dam olish va o‘rganish) turistning u yoki bu ehtiyojlarini qondira bilish qobiliyati.

  
  

Ushbu xususiyatlar sotilishi ustidan nazorat birinchi navbatda turistning sayohatdan qoniqish darajasini o‘rganish (so‘rov, anketa) hisoblanadi. Ammo turistlik xizmat ustidan nazoratning o‘zi turmahsulotni rejalashtirish bosqichida boshlanadi. Yuqoridagi ta’kidlangan xususiyatlar bilan bir qatorda turmahsulotning mehmondo‘stlik kabi betakror xususiyati ham tan olingan. Ushbu xususiyatsiz har qanday eng mukammal turmahsulot ham o‘z qiyofasini yo‘qotadi va turist o‘zining u yoki bu ehtiyojining qoniqtirili-shining ko‘tilayotgan darajasiga erisha olmaydi. Turistlik industriyada mehmondo‘stlik – bu kasbiy talab, bu turistlarga ularga xizmat qilishdan xursand ekanligini bildirishdir. Mehmondo‘stlikning ajralmas qismlari bo‘lib e’tibor, hurmat, xodimlarning iltifotliligi hisoblanadi. Mehmondo‘stlik serqirra tushuncha bo‘lib, u bir necha tashkil etuvchi omillardan iborat:

• Dam olish imkoniyatlari, bilim olish va vaqtichog‘lik haqidagi mahalliy va hududiy bozorlarning sifatli axboroti.

  
  

• Potensial iste’molchilarga xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlar va turistlik hudud to‘g‘risida ijobiy tasavvur yaratish (reklama, teleko‘rsatuvlarda qatnashish va h.k.)

  
  

• Xizmat ko‘rsatuvchi xodimning turistlarga iltifot ko‘rsatishga intilishi (hammasi mijoz uchun shiori bo‘yicha xizmat ko‘rsatish).

  
  

• Turistlik mahsulotni taqdim etuvchilarning turistlar hajmi va iltimoslariga e’tiborli munosabati. (biz siz uchun nima qila olamiz? tamoyili bo‘yicha).

  
  

• Xizmatlarni olishda turistning moslashuvini yengillashtirish (turfirma ichki axboroti, turistga tushunarli bo‘lgan tilda tayyorlangan bukletlar, sayohatnomalar).

  
  

• Turistlarga marhamatli munosabatda bo‘lish ushbu xususiyat xizmat ko‘rsatish tamoyillaridan biriga aylanish lozim.

  
  

Yuqorida ta’kidlangan tamoyillarning barchasi xizmat ko‘rsatish texnolgiyasiga kiritilishi lozim. Turni tashkillashtirish texnologiyasida turistlar va xizmat ko‘rsatuvchi xodimning o‘zaro ta’sir muhiti ham turistlar tomonidan xizmatlar qabul qilinishining psixologik jihatlari ham birdek muhimdir. Bu shuni anglatadiki, turistning shaxsiy qiziqishlari, unga bo‘lgan samimiy munosabat doimo birinchi o‘ringa qo‘yilishi lozim.

Shu nuqtai nazardan xalqaro turizmda qo‘yidagi e’tibor alomatlarini turistlarga ko‘rsatish allaqachon amaliyotga aylangan:

• har bir turist uchun qutlovchi suvenirlar mehmonxona xizmatidan farqli o‘laroq (mehmonxonada xatto yostiq ustidagi shokolod ham suvenir) turlarda suvenirlar sayohat maqsadidan kelib chiqib beriladi. Masalan: kasbiy sayohat, ya’ni ish yuzasidan sayohatlarda prospektlar yoki turistlarni qiziqtiruvchi mahsulot namunalari, folklor turlarda esa milliy harakterdagi suvenirlar bo‘lishi mumkin.

  
  

• tur yakunida turistlarga bosib o‘tilgan marshrutlar hamda maxsus tayyorlangan diplomlar, yorliqlar, nishonlar taqdim etish.

  
  

• reklama varaqlari, bukletlar, yo‘l ko‘rsatuvchilar va dam olish maskanlari haqidagi ma’lumotlar turistlar uchun doimiy ravishda tarqatilishi lozim.

  
  

• sayohatning ilk kunlarida asosiy va qo‘shimcha xizmatlar bo‘yicha tushuntirish ishlarini olib borish uchun turistlar bilan gidning uchrashuvini tashkil etish.

  
  

Bularning barchasi juda samimiy tus oladi va turistlar uchun joziba kashf etadi. Xizmat ko‘rsatishni tashkil qilishda ozodlik tamoyilini inobatga olish juda muhimdir, ya’ni sayohat chog‘ida barcha ko‘ngilsiz narsalardan ozod bo‘lishi lozim. Masalan, turistlarni transportga biletlar buyurtmasidan, konsert va teatrlarga biletlar buyurtmasidan, har qanday turdagi xizmatlarni kutishidan butunlay xolos qilish lozim.

Xizmat ko‘rsatishning optimalligi mehmondo‘stlikka aloqador bo‘lgan iste’molchi xususiyatlaridan biri. Xizmat ko‘rsatishning optimallashuvi qo‘yidagilarni nazarda tutadi:

• barcha xizmat turlarining yagona klassga mos kelishi;

  
  

• barcha xizmatlarning tur mazmuniga mos kelishi;

  
  

• tur iste’molchilarining ma’lum maqsadli guruhiga yo‘naltirilganligi;

  
  

• xizmat ko‘rsatish dasturini oldindan kelishish;

  
  

• dasturlarning o‘zgaruvchanligi u yoki bu xizmatlarni almashtirish imkoni mavjudligi;

  
  

• taqdim etiladigan xizmatlar soni bo‘yicha xizmatlarning maqsadga muvofiq tarkibi;

  
  

• xizmat ko‘rsatishda majburiylik alomatlarining yo‘qligi;

  
  

Ushbu tamoyillarning barchasini turistlik mahsulotni ishlab chiqarish bosqichidayoq inobatga olish muhimdir. Bunda noto‘g‘ri tayyorlangan mahsulotga nafaqat talab mavjud bo‘lmasligi, balki bunday mahsulot tashkilotdan bo‘lajak potensial mijozlarning ixlosini ham qaytarishi mumkinligini unutmaslik lozim. Bugungi kunda turistlik bozorda hukum surayotgan raqobat sharoitida yuqoridagilar kuchli omillar bo‘lib hisoblanadi.