Анализ на ролята на жените в икономическия живот, предприемачество и инструменти за стартиране на малък бизнес в България и Бу

V. Bulgaristan’da resmi makamların ve ayrımcılıktan koruma kurumlarının rolü

Bulgaristan’ın tüm kurum ve kuruluşları Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası, İş Kanunu, Ayrımcılıktan Koruma Yasası ve ayrımcılıktan koruma tedbirlerinin öngörüldüğü diğer yasal mevzuata uymak zorundadır.
1. Ayrımcılıktan Koruma Komisyonu.
Yasal mevzuatın doğru uygulandığını takip eden ve kontrol işlevi de olan resmi kurum Ayrımcılıktan Koruma Komisyonudur. Komisyon Ayrımcılıktan Koruma Yasası uyarınca, ayrımcılığı önlemek, ayrımcılıktan koruma, fırsat eşitliği sağlama, adıgeçen yasanın ve muamelede eşitlik konusunu düzenleyen diğer yasaların uygulanması ve bunlara uyulmasını kontrol etmek üzere kurulan bağımsız özel devlet organıdır. Ayrımcılıktan Koruma Komisyonunun bölgesel temsilcilikleri bulunmaktadır. Bu temsilcilikler Ayrımcılıktan Koruma Yasasının uygulanması ile ilgili vatandaşlara yardım ve ücretsiz danışmanlık sağlamakta, yasanın yaygınlaştırılmasına yönelik bilgilendirme kampanyaları düzenlemektedir.
Komisyon tarafından inceleme başlatılması için:

• 
  İlgili taraflar yazılı şikâyette bulunmalı;
  
• 
  Komisyon inisiyatifini kullanmalı;
  
• 
  Geçek ve tüzel kişiler, devlet ve yerel makamlar ihbarda bulunmalı.
  

Komisyona muhatap şikâyet veya ihbar ihlalin gerçekleştiği günden itibaren üç yıla kadar yapılmalıdır. İhlalden şikâyetin yapıldığı güne kadar üç yıldan fazla süre geçtiyse inceleme başlatılmaz, başlatılmış olan inceleme varsa sonuçlandırılır. Aynı konuda mahkeme nezdinde dava başlatıldığı tespit edilirse, Komisyon inceleme BAŞLATMAZ. Başlatılan bir inceleme, şikâyet veya ihbar geri çekildiğinde veya Ayrımcılıktan Koruma Komisyonu tarafından belirlenen süre içerisinde düzeltme yapılmadığı takdirde iptal edilir.
Şikâyet veya ihbar aşağıdakileri içermelidir:

• 
  Şikâyette/ihbarda bulunanın adı;
  
• 
  Adresi veya müracaatta bulunanın adresi ve yönetim merkezi;
  
• 
  Şikâyetin/ihbarın dayandırıldığı olayın açıklaması (kendisine yönelik ayrımcılıkla ilgili olarak ne zaman, nerede, kimden yapıldığı; şikâyette belirtilen kişilerin kişisel olarak hangi harekeleri veya hareketsizlikleri olmuştur; bu kişiler davalı tarafın görevlileri ise, sözleşmeden kaynaklanan hukuki sorumlulukları çerçevesinde hangi hareket veya hareketsizlikleri olmuştur ve bunlar ne ölçüde davalı tarafın sorumluluğunu gerektirir);
  
• 
  Ayrımcılıktan Koruma Komisyonu’nun Ayrımcılıktan Koruma Yasasında belirlenen yetkileri bakımından taleplerin somut olarak belirtilmesi. Elinde bulunan yazılı belgelerin sunulması veya Ayrımcılıktan Koruma Komisyonu tarafından incelenmesinde yarar görülen delillerin belirtilmesi (örneğin şahit olarak dinlenmesini istediği kişilerin belirtilmesi, olaya taraf olmayan üçüncü şahıslarda bulunan yazılı delillerin nerede bulunduklarının belirtilmesi).
  
• 
  Tarih ve şikâyette bulunanın veya temsilcisinin imzası.
  

İnceleme dosyası oluşturulduktan sonra Ayrımcılıktan Koruma Komisyonu Başkanı, şikâyetin türüne göre dosyayı Ayrımcılıktan Koruma Komisyonunun üç veya beş üyesinden oluşan heyetine (beş üyeden oluşan heyetler çoklu ayrımcılık şikâyetlerini inceler) paylaştırır. İnceleme sürecinde tüm kişiler, devlet ve yerel makamlar Ayrımcılıktan Koruma Komisyonu ile işbirliğinde bulunmalıdır. Kendilerinden talep edilen bilgi ve belgeleri sunmak zorundadırlar, yazılı açıklama istenildiğinde yerine getirmelidirler. Komisyonun talep ettiği bilgileri sunmayı reddettiklerinde suçlu kişiler cezalandırır.
Ayrımcılıktan Koruma Komisyonu aşağıdaki zorunlu idari tedbirleri uygulayabilir:

• 
  Ayrımcılığın önlenmesine ilişkin yasal mevzuat ihlallerinin ortadan kaldırılması için işverenlere ve resmi görevlilere zorunlu talimatlar verebilir;
  
• 
  Ayrımcılığa sebep olan veya olma ihtimali bulunan işverenin yasalara aykırı kararları ve talimatlarının uygulanmasını durdurabilir.
  

Tüm kişilerin ayrımcılıktan korunma haklarının etkili bir şekilde uygulanmasını sağlayan önemli bir teminat şikâyette bulunanların Ayrımcılıktan Koruma Komisyonunda yürütülen inceleme sürecinde olduğu gibi, mahkeme sürecinde de harç ve masraf ödememelidir.

2. Bulgaristan Helsinki Komitesi.

Bulgaristan Helsinki Komitesi ayrımcılığa karşı aktif bir şekilde faaliyet gösteren diğer bir örgüttür. Bulgaristan Helsinki Komitesi bağımsız, insanların siyasi, idari, kültürel, sosyal haklarını savunan sivil toplum örgütüdür. 1992 yılında kurulmuştur.
Örgütün çalışmalarında öncelik, azınlıklar, dezavantajlı durumda insanlar, hürriyetleri kısıtlanmış insanlar, çocuklar, kadınlar olmak üzere en savunmasız grupların haklarını savunmaktır.
Bulgaristan Helsinki Komitesinin hedefleri insan haklarına saygı ve bu hakların savunulmasını teşvik etmek, Bulgaristan yasal mevzuatın uluslararası standartlara uygun hale getirilmesine yönelik lobi faaliyetlerinden bulunmak, hakların savunulmasıyla ilgili kamuoyunda tartışmaları teşvik etmek, hak savunma fikrinin geniş kitlelere yaygınlaştırmaktır.
Bulgaristan Helsinki Komitesinin çalışmaları Bulgaristan’daki hakların savunulması durumunun sistematik bir şekilde gözetlenmesine dayanmaktadır. Bulgaristan Helsinki Komitesi faaliyetlerinde kadınların, etnik ve dini azınlıkların, çocukların, psikolojik, entelektüel ve duygusal sorunları olan kişilerin haklarına, tutukevlerinde durum, ayrımcılık, şiddet ve kötü davranışlardan koruma, mülteci ve sığınmacıların hakları, ifade özgürlüğü, bilgi erişimi, cezai adalet sisteminin sorunlarına önem vermektedir.
Bulgaristan Helsinki Komitesi, hakları ihlal edilen kişilere yönelik, danışmanlık hizmeti şeklinde veya ulusal ve uluslararası mahkemelerde davaları üstlenerek hukuki yarımda bulunmaktadır. Komite aynı zamanda insan haklarına ilişkin eğitim alanında faaliyet göstermekte, toplumda hak savunma fikrinin yaygınlaştırılmasına ile ilgili konferans, seminer, sivil etkinlik veya başkaca sivil faaliyetlerde bulunmaktadır.
VІ. Bulgaristan’ın çağdaş ekonomik hayatında kadınların rolü

1. Bulgaristan’da şirketlere ilişkin istatistiki veriler – sayı (işletme, şirket), sektör, faaliyet alanı, şirketin türü (mikro, küçük, orta), ciro, kadınlara ait işletmeler.

Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sayısı 2004 yılında 221.000 imiş. Birçok analizcinin, 2007 yılında Bulgaristan Avrupa Birliği üyesi olduğunda Bulgar şirketleri için bir dizi yeni koşullar getirilmesi sonucu KOBİ’lerin bunları yerine getiremeyeceği ve çoğunun kapatılacağına ilişkin çekincelerine rağmen KOBİ’lerin sayısında % 12,7 oranında büyüme gözlemlenmiştir (2008 yılında 279.180 KOBİ, 2011 yılında 306.367 KOBİ). Bulgaristan Cumhuriyeti’nin Avrupa Birliği üyesi olduğu 2007 yılına göre 2011 yılında KOBİ’lerin sayısı artmış, Bulgar girişimciler Avrupa Birliği ve Birleşik Pazar’ın getirdiği yeni koşullara ve ön görürlüğe uyum sağalabilmişlerdir.
Bulgaristan İstatistik Enstitüsü verilerine göre 2012 yılında KOBİ’lerin sayısı 309.017’e ulaşarak bir önceki yıla göre % 0,9 oranında artış kaydedilmiştir. Mikro ve küçük işletmeler arasındaki dengede değişiklik meydana gelmiştir. Mikro işletmelerin tüm işletmelere göre oranı 2004 yılında % 90 iken, bu oran 2011 yılında % 92’ye yükselmiş ve bu da ilave 81.000 mikro işletme demektir. Bu yıllarda Bulgaristan’daki orta ve büyük işletmelerin sayısı istikrarlı kalmıştır.

2012 yılı verileri, işletmelerin ortadan küçüğe ve küçükten mikroya geçiş eğiliminin devam ettiğini göstermektedir. 2009 yılına göre 2010 yılında orta büyüklükteki işletmelerin sayısı % 8,3 oranında, küçük işletmelerin sayısı % 7,7 oranında, mikro işletmelerin ise % 0,7 oranında azalmıştır. Aynı zamanda 2010 yılında yeni kurulan işletmelerin sayısı 2009 yılı ile kıyaslandığında % 36,2 oranında daha azdır. 2011 yılında kapatılan işletmelerin sayısı 2010 yılına göre % 51,6 daha fazla olmuş, 2012 yılında 2011 yılına göre bu oran % 1 daha düşük kalmıştır. Kapatılan KOBİ’lerin sayısında en büyük azalma madencilik sektöründe gerçekleşmiştir.

2008-2011 döneminde işletmelerin sayısında 27.000’in biraz üzerinde artış söz konusudur (% 10 civarında). Yeni kurulan şirketler genellikle perakende ticaret sektöründe faaliyet göstermekte, imalat sektöründe ise işletmelerin sayısında sadece son yılda net olarak 796 azalma görülmüştür (sanayi işletmelerinin % 2,6’sı kaybolmuştur).
Ekonominin finans dışı sektöründeki işletmelerin sayısı 2011 yılında, gelişim eğiliminde bir önceki yıl yaşanan düşüş devam ederek 351.420’dir. 2010 yılında % 0,9’a karşı 2011 yılında işletmelerin sayısında düşüş % 0,6 olmuş ve ele aldığımız bu göstergenin değişimindeki tempoda azalma görülmüştür. Gözlemlenen bu negatif dinamik ülkede hala düşük olan ekonomik aktivitenin bir yansıması olup, böylece yeni işletmelerin kurulması ve mevcut işletmelerin ayakta kalması kısıtlanmaktadır. Aşağıdaki tabloda Bulgaristan’da ve Avrupa Birliğinde işletmelerin türlerine göre paylaşımı yer almaktadır:
Tablo: Büyüklükleri itibarıyla Bulgaristan’da işletmelerin yapısı ve dinamiği

Bulgaristan	Mikro	Küçük	Orta	Küçük ve Orta	Büyük	Toplam
Pay	92,15%	6,5%	1,2%	99,8%	0,2%	100%
Büyüme	- 0,6%	- 0,8%	- 1,5%	- 0,6%	- 0,4%	-0,6%

Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (KOBİ) ekonomi sektörlere göre dağılımı 2008 Ekonomi Faaliyetleri Sınıflandırılması (EFS) esas alınarak aşağıdaki tabloda görülmektedir:

EFS 2008	Adet			Yapısı			Büyüme
	KOBİ	Büyük	Toplam	KOBİ	Büyük	Toplam	KOBİ	Büyük	Toplam
TOPLAM	365 484	756	366 240
Tarım, ormancılık ve balıkçılık	14 805	15	14 820
Tarım hariç TOPLAM	350 679	741	351 420	100%	100%	100%	-0,6%	-0,4%	-0,6%
Sanayi	53 602	434	54 036	15,3%	58.6%	15.4%	-3.2%	-0.2%	-3.1%
Madencilik ve taş ocakçılığı	390	17	407	0.1%	2.3%	0.1%	1.3%	-5.6%	1.0%
Üretim	30 354	300	30 654	8.7%	40.5%	8.7%	-1.7%	2.0%	-1.7%
Elektrik enerjisi üretimi ve dağıtımı	1 781	19	1 800	0.5%	2.6%	0.5%	28.4%	-5.0%	27.9%
Su tedariki	713	44	757	0.2%	5.9%	0.2%	6.9%	-2.2%	6.3%
İnşaat	20 364	54	20 418	5.8%	7.3%	5.8%	-7.5%	-6.9%	-7.5%
Hizmet	297 077	307	297 384	84.7%	41.4%	84.6%	-0.1%	-0.6%	-0.1%
Ticaret	139 973	67	140 040	39.9%	9.0%	39.8%	-2.4%	-6.9%	-2.4%
Otel ve restoran işletmeciliği	19 303	44	19 347	5.5%	5.9%	5.5%	-0.1%	-2.2%	-0.1%
Ulaşım	26 453	23	26 476	7.5%	3.1%	7.5%	-0.4%	-4.2%	-0,4%
Enformasyon oluşturulması ve dağıtımı	8 892	32	8 924	2.5%	4.3%	2.5%	6.6%	3.2%	6.6%
Emlakçılık	21 061	0	21061	6.0%	0.0%	6.0%	1.9%	-	1.9%
Mesleki faaliyetler ve bilimsel araştırmalar	37 092	8	37100	10.6%	1.1%	10.6%	1.0%	14.3%	1.0%
İdari ve yardımcı faaliyetler	8 566	64	8 630	2.4%	8.6%	2.5%	3.4%	3.2%	3.4%
Diğer	35 737	69	35 806	10.2%	9.3%	10.2%	4.5%	1.8%	4.5%

Kaynak: Ulusal İstatistik Enstitüsü, Yapısal İş İstatistikleri, kendi hesaplamaları
Bölgesel paylaşım konusunda en çok sayıda KOBİ’nin bulunduğu Sofya’yı Plovdiv ve Varna izlemektedir. Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sayısı itibarıyla Burgaz dördüncü sıradadır. Aşağıdaki haritada küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin illere göre dağılımı yer almaktadır:

Kaynak: Ulusal İstatistik Enstitüsü, Bölgesel İstatistikler

2011 yılında yeni kurulan küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sayısı aşağıdaki alanlarda en yüksektir:

• 
  Perakende ticaret - 10 608;
  
• 
  Toptan ticaret – 3 540;
  
• 
  Restoran işletmeciliği – 3 070;
  
• 
  Emlakçılık – 2 537;
  
• 
  Karayolu taşımacılık – 1 893;
  
• 
  Otomobil, motosiklet vb. ile toptan ticaret – 1 228;
  
• 
  Özel inşaat faaliyetleri – 1 073;
  
• 
  Diğer mesleki faaliyetler (tasarım, fotoğrafçılık, tercümanlık) – 1 007;
  
• 
  Hukuk ve muhasebe faaliyetleri – 818;
  
• 
  Bina inşaatı – 792.
  

İşletmelerin mülkiyetine ilişkin olarak istatistiki verilere göre girişimci erkeklerin payı 1991-2011 yılları arasındaki dönemde azalarak % 79’dan % 55’e kadar düşüş yaşanmıştır. Buna karşılık kadın girişimcilerin sayısı artmakta olup 2011 yılında % 45 oranındadır.

Küçük ve orta büyüklükte işletmelerin mülkiyeti ile ilgili hareket dinamiği yüzde olarak aşağıdaki tabloda yer almaktadır: