Andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti psihologiya kafedrasi

№ Uddalay olasizmi 
Uddalayman 
Uddalash mumkin, 
biroq 
doimo 
shunday 
qilolmayman 
Uddasidan 
chiqolmaym
an 
1 
Qilayotgan 
ishingizni 
qoldirib 
bola 
bilan 
shug‘ullanasizmi 
A 
B 
V 
2 
Bola bilan biror jiddiy 
sohada 
maslahatlasha 
olasizmi 
A 
B 
V 
3 
Bolangizga 
nisbatan 
nohaqlik qildingiz uni 
oqlay olasizmi 
A 
B 
V 
4 
Yanglishsangiz 
boladan 
uzr so‘raysizmi 
A 
B 
V 
5 
Bola 
qilmishidan 
jaxlingiz 
chiqsa 
o‘zingizni tuta olasizmi 
A 
B 
V 
6 
O‘zingizni bola o‘rniga 
qo‘yib ko‘ring 
A 
B 
V 
7 
O‘zingizni 
bir 
lahza 
mard, ajoyib sehirgar deb 
his eting 
A 
B 
V 
8 
Bolalik davringizda sizni 
noqulay ahvolga solgan 
va endi bolaga o‘rnak 
bo‘ladigan 
voqeani 
so‘zlab berasizmi 
A 
B 
V 
9 
Bolaning 
dilini 
og‘ritadigan 
so‘zlarni 
ishlatishdan 
o‘zingizni 
tiya olasizmi 
A 
B 
V 
10 Yaxshi 
xulqi 
uchun 
bolaning biror istagini 
bajarishga so‘z berasizmi 
A 
B 
V 
11 Bolangizga u hohlagan 
ishni qiladigan, o‘zini 
A 
B 
V 

---

64 
hohlagancha 
tutadigan 
biror kun ajratib bera 
olasizmi 
12 Farzandingiz biror bolani 
urdi, asossiz hafa qildi. 
Siz indamaysiz 
A 
B 
V 
13 Bolaning ko‘z yoshiga, 
agar bu darrov o‘tib 
ketadigan 
injiqlik 
deb 
ishonsangiz 
taqat 
qila 
olasizmi 
A 
B 
V 
Ota-onalarda o‘tkazilgan so‘rov natijalari 
savollar 
javoblar 
1 
2 
3 
jami 
ishtirokch
ilar soni
A 
7 
2 
1 
10 
70% 
20% 
10% 
B 
4 
6 
0 
10 
40% 
60% 
0% 
V 
2 
3 
5 
10 
20% 
30% 
50% 
Olingan natijaga binoan: eng yuqori ball 70 % tekshiruvchilarda aniqlandi. 
Ularning qo‘lga kiritgan natijalariga asosan, mazkur tadqiqotda ishtirok qilgan va 
yuqori ballni qo‘lga kiritgan ota-onalar o‘z bolalarini bilishga intilishlari juda 
kuchli ekan. Bolaga nisbatan hurmat saqlash, tarbiyada ibratli tadbirlarni qo‘llay 
olish xususiyatlariga e’tiborlari yuqori.. Shuningdek bolaga nisbatan oqilona 
munosabatda bo‘la olish ularga xosligi aniqlandi Olingan natijalarga asosan 
tajribalarda qatnashgan ota-onalar ichida past ball olganlari yo‘q. Tajribada 
ishtirokchilarimizni qolgan foizi ya’ni 30 % tekshiruvchilarda ham o‘rta ball 
olindi. Ularning natijalariga asosan, bu ota-onalar ham bola tarbiyasiga 
g‘amho‘rlik qilishlari ular uchun muhim masalaligi aniqlandi. Shuning bilan birga 

---

65 
buota-onalarda tarbiyachilik iste’dodi borligining guvohi bo‘ldik. Lekin. 
Shuningdek, mazkur tajribalarnatijalariga asosan, bu ota-onalar bolalariga nisbatan 
ayrim hollarda o‘z munosabatlarini jiddiyroq, o‘ylab ko‘rish kerakligini 
o‘qtirilgan. Chunki mazkur ball olgan ota-onalar 30 % ni tashkil qildi. O‘z 
tarbiyasida bu ota-onalarda turg‘un bo‘la olmaslik xususiyati xosdir, ular goho 
bolalarga yumshoqlik munosabatda bo‘ladilar, goho xaddan ziyod talabchanlikni 
qo‘llaydilar. 
Tadqiqotimizda ishtirok qilgan ota-onalar o‘z farzandlari tarbiyasida jiddiy 
munosabatda bo‘ladilar. 
Oiladagi odamlar bir-birlarini qanchalik chuqur tushunsalar, bir-birlarining 
yaxshi va yomon tomonlarini anglagan holda muomula munosabatda bo‘lib, inoq 
turmush kurslar,bunday oiladan ajoyib shaxslar yetishib chiqadi: bu o‘z navbatida 
jamiyat rivojiga, insoniyat istiqboliga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Oiladagi sharoit, 
oziq-ovqat va jixozlar ta’minoti, o‘zaro munosabatlar er-xotin, bobo-buvi, 
qaynona-qaynota,aka-uka, opa-singil, tog‘a-amaki hamda boshqa qarindoshlarning 
bir-biriga muomalasi oila a’zolarining birgalikda ishlash, dam olishi, adabiyot, 
san’at, ilm-fan, sport bilan shug‘ullanishi, daromad. Ruxiy-ma’naviy holatlar, 
qo‘ni-qo‘shnichilik aloqalari va x.k. oila muhitni tashkil etadi. 
Bolalarni yoshlik davridan kishilar bilan munosabatga kirishga o‘rgatish, 
o‘zini har qanday nohushlik, xursandchilik xolatlarida ham o‘zini tuta olishga 
o‘rgatish kerak. Kattalar bilan munosabatda bo‘lish, kichiklarga izzatda bo‘lish, 
muomila munosabatlarga o‘rgatishni oila a’zolari ota-onalaridan o‘rganadi. Ota-
ona nima ish qilsa, qanday munosabatda bo‘lsa bola ham xuddi shun 
munosabatlarni o‘rganadi. Boshqalar bilan to‘g‘ri munosabatda bo‘lish kishining 
o‘zi uchun ham, atrofdagilar uchun ham ahamiyatlidir. O‘spirinlik, o‘smirlik, 
yoshlik davridagi muomila munosabatning o‘ziga xosligi oilada-maktabda va 
jomoat joylarida kishi o‘zini qanday tutishi kerakligini, boshqalarga hurmat bilan 
qarash, so‘zlash madaniyati oilidan boshlanishini oilaviy munosabatlar tizimida 
keng yoritish kerak.

---

66 
Tajriba davomida o‘quvchilardagi tarbiyalangankik xususiyatlarni anqlash 
maqsadida ularga muomila madaniyati, inoqlik, iffat, andisha kabi tushunchalarni
qay darajada angkashi va tushunishini o’rnildi.. Tajriba 22 nafar o’quvchilar bilan
suhbat, muunozara, vaziyatlarni tahlil qilish usullari orqali ko‘rib chiqildi.
№ 
Синфлар 
Жинслар 
Soni
Баллар даражаси 
«паст» 
«ўрта» 
«юқори» 
1 
9-синф 
Йигитлар 
қизлар 
12/10 
0-8 
0-9 
9-15 
10-16 
16-21 
17-22 
O‘quvchilardan shaxs, jamiyat, oila xarakterining xolerik sangvinik, 
melanxolik, flegmatik tempramentlari haqida to‘liq ma’lumotlar beriladi. Ular shu 
tempramentdagi kishilarga qarab, mos munosabatda bo‘lishlari kerak. Oilaviy 
hayot jarayonida shu xususiyatlarga e’tibor bilan qaraganda xar bir inson baxtiyor 
hayot kechira olishi mumkin. Chunki xar bir so‘zlarga yarasha munosib javob bera 
olish, so‘zlashish madaniyatini egallash, insonlarni to‘g‘ri tushuna olish, unga 
yarasha munosabatda bo‘lish muomilasini o‘rgangan xar bir o‘smir hayot yo‘lida 
tayyorgarligini puxtaligidan baxtli yashaydi, sevimli bo‘lib qoladi. 
Jamiyatda turli yoshlar, xar hil kasb-xunar egallaydi-yu, turli millatga 
mansub shaxslar yashashadi. Ijtimoiy hayotdagi shaxslararo munosabatlar 
psixologiyasi, xar hil kishilarning bir-biri bilan aloqasidan ijtimoiy mehnatda 
siyosiy-iqtisodiy 
munosabatlar 
muomilalar, 
muammolarni 
xal 
etishda 
qatnashuvidan, moddiy ma’naviy boyliklar yaratish uyda, ko‘cha- kuyda, dam 
olish maskanlarida, ish joyi va ta’lim-tarbiya maskanlarida o‘zini tutishdan, ruxiy 
xolatlari 
hamda 
muomila 
madaniyatlaridan 
kelib 
chiqadi. 
Shaxslararo 
munosabatlar psixologiyasi vujudga kelishida, shubxasio‘ xar bir millatning 
xususiyatlari tabiiy ravishda o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Masalan, o‘zbek yigit-
qizlariga xos bo‘lgan kattalarga hurmat bilan kurash, ularga betgachoparlik 
qilmasdan izzatini joyiga qo‘yish. Xushro‘ylik, mehmondo‘stlik, xayo-ibo, o0ir- 
vazminlik kabi xalq xarkteridan kelib chiqadigan fazilatlar singari kabi, bu 

---

67 
munosabatlar muhitida ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ijtimoiy hayotdagi shaxslararo 
munosabatlarni kishilar ishlab yoki o‘qib turgan kollektiv tartib-qoidalari 
talablaridan kelib chiqadigan, shaxslarning ichki sirlari, do‘stona aloqalari bilan 
bog‘liq munosabatlarga hamda oiladagi munosabatlarga bo‘lish mumkin. 
Ma’lumki, oiladagi munosabatlar shaxs tarbiyasida xal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi. 
Ana shu ta’sir shaxsning do‘stlariga, o‘qiydigan. Ishlaydigan joidagi, atrofidagi 
boshqa shaxslar bilan muloqotidi munosabatida albatta o‘z aksini topadi.

---

68