Aniq faoliyat turiga ko’ra psixologiyaning quyidagi turlari mavjud: mehnat psixologiyasi


Psixika va uning namoyon bo’lish shakllari



Yüklə 223,5 Kb.
səhifə18/20
tarix01.01.2022
ölçüsü223,5 Kb.
#107220
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   20
PSIXOLOGIYA 2

35.Psixika va uning namoyon bo’lish shakllari

T.I. ongli va ongsiz aks ettirish, namoyon bo’lish shakllari.



Psixika to‘g‘risida dastlabki tasawiirga ega bo'lish uchun dastavval psixik hodisalar mohiyati bilan tanishish lozim.Odatda psixik hodisalar deganda ichki, subyektiv tajribafaktlar (voqelik) namoyon bo‘lishi tushuniladi, boshqacha aytganda psixika hayotning sezgi. idrok, xotira, tafakkur, xayol kabi har biri alohida olingan yaqqol shakllarda namoyon bo'ladi.

Ko’pincha  biz  psixika  bilan  ongni  bir  ma’noda  ishlatamiz.  Bu  to’g’ri. 
Chunki  psixikaning  yuksak  shakli  ong  bo’lib  hisoblanadi.    Lekin  psixika 
insonlarga  ham,    hayvonlarga  ham  xosdir,    ong  esa  faqat  insonlarga  xos 
xususiyatdir.   
Obyektiv  borliq  inson  miyasida  turli  xil  darajada  aks  etadi.    Ong 
psixikaning  eng  yuksak  darajasi  bo’lib,    u  faqat  insongagina  xosdir.    Ong 
ijtimoiy-tarixiy  sharoitda,    mehnat  faoliyatida  boshqa  odamlar  bilan  til 
yordamida munosabatda bo’lishi natijasida shakllangan. Ontogenetik taraqqiyot 
jarayonida ham ong ijtimoiy muhit ta’siri ostida faoliyat va muloqot jarayonida 
shakllanadi.   
Psixologiya fanida "ong" tushunchasi bilan bir qatorda "ongsizlik",  "ong 
osti"  tushunchalari  ham  o’rganiladi  va  tahlil  qilinadi.    Ongsizlik  psixikaning 
quyi darajasi bo’lib, bunda qilinayotgan ishlarga hisobat berilmaydi,  xulq-atvor 
va hatti-harakatlar ongli ravishda boshqarilmaydi.  Ongsizlik sohasiga quyidagi 
psixik  xodisalarni  kiritish  mumkin:  uyqu  holatidagi  xodisalar  (tush  ko’rish); 
ilgari ongli bajarilgan,  ammo ko’p takrorlanishi natijasida avtomatlashib ketgan 
hatti-harakatlar;  faoliyatga  undovchi,    ammo  anglanmaydigan  mayllar  va  h.  k.  
Kasal odam psixikasida yuzaga keladigan ba’zi patologik holatlar ham ongsizlik 
xodisalari jumlasiga kiradi: alahlash,  gallyusinasiya va shu kabilar.  
 Hayvon  psixikasi  bilan  inson  ongini  bir-biridan  farq  qila  bilmoq  kerak.  
Inson  ongining  hayvon  psixikasidan  asosiy  farqini  quyidagilarda  ko’rish 
mumkin: 
1.    Inson  hayvonlardan  farq  qilib  o’z  faoliyatining bo’lajak  natijasini oldindan 
ko’ra olishi mumkin.  Bundan tashqari,  kishi o’z ishini oldindan rejalashtiradi,  
uni bajarish uchun eng oson yo’l,  usullarni tanlaydi.  
Agar  hayvonlar  atrofdagi  muhitga  ongsiz  ravishda  moslashsalar,    inson 
esa  o’z  ehtiyojini  ko’prok  darajada  qondirish  uchun  muhitga  ongli,    rejali 
ravishda moslashadi.  Bu moslashish mehnat jarayoni orqali bo’ladi.  
2.  Inson shuning uchun o’z faoliyatini rejalashtiradiki,  oldindan ko’ra biladiki,  
chunki  u  nutqqa  egadir.    Uning  nutqqa  ega  bo’lishi  hayvonlardan  ajratib 
turuvchi ikkinchi muhim farqidir.  Doimo boshqalar bilan munosabatda bo’lish,  
kitob  o’qish,    ishlab  chiqarish  madaniyati  bilan  tanishish,    texnikani  egallash 
tufayli inson o’z ongini boyitib,  o’stirib boradi.  
3.    Insonning  hayvonlardan  yana  bir  muhim  farqi  shuki,    u  jamiyat  ichida,  
jamoa  ichida  yashaydi.  Jamiyatda  yashamasdan,    jamoa  a’zolari  bilan 
munosabatda bo’lmasdan turib inson shaxsi shakllanmaydi.  
Insonning ongi mehnat jarayonida,  yangi-yangi mehnat qurollarini yasash 
prosessida o’sib boradi.  
Xulosa qilganimizda,  psixologiya inson va hayvonga  xos bo’lgan psixik 
jarayonlarni,    ularning  paydo  bo’lish  yo’llarini  va  rivojlanish  xususiyatlarini 
o’rganadigan  fandir.   Psixika  esa  bosh  miya  va  nerv  sistemasining  mahsulidir.  
U doim o’sib,  rivojlanib boradi.  Psixikaning eng yuksak shakli ong bo’lib,  u 
faqat insonlarga xosdir.  Ong shaxsiy va ijtimoiy shaklda bo’ladi.  
Inson  psixikasining  taraqqiyoti  filogenez  va  ontogenezni  boshidan 
kechiradi.  Filogenez shuki,  odamzod paydo bo’lgandan toki hozirgi davrgacha 
avloddan-avlodga  psixika  takomillashgan  holda  o’tgan.    Masalan,    dastlabki 
odaminson  maymunlar  yoki  ibtidoiy  jamoa  tuzumi  davridagi  odamlar  bilan 
hozirgi insonlar psixikasi o’rtasida beqiyos darajada katta farq bor.  Ontogenez 
esa bola tug’ilgan kundan toki umrining oxirigacha yoshining ortib borishi bilan 
psixikasining ham o’sib,  rivojlanib borishidir.  
 Psixik  xodisalarning  qanday    ro’y  berishini  bilish  uchun  uning  moddiy 
asosi  –  nerv  sistemasiga  bog’langan  holda  o’rganish  kerak.    Chunki  insondagi 
barcha  psixik  jarayonlar  bosh  miya  va  nerv  sistemasi  faoliyatining  natijasidir. 
XIX  asrning  ikkinchi  yarmida rus  olimi I. M. Sechenov (1829-1905) “Bosh 
miya  reflekslari”  (1863)  asarida  ongli  va  ongsiz  hayotning  barcha  harakatlari
ro’y berish usuliga ko’ra reflekslardan iboratdir,  degan xulosaga kelgan edi.  I. 
M.  Sechenov  psixikaning  reflektorligi  va  faoliyatning    psixik    jihatdan  
boshqarilishi    g’oyasini  ilgari  surdi.    Bu  muhim  nazariy  qoidalar  I.  P.  Pavlov 
(1849-1936)  tomonidan  tajriba  yo’li  bilan  tasdiqlandi    va  konkretlashtirildi.    U 
hayvonlarning  va  odamlarning  tashqi  muhit  bilan  o’zaro  harakati  miya 
tomonidan boshqarilishi qonuniyatlarini kashf etgan edi.  I. P. Pavlovning ushbu 
qonuniyatlarga nisbatan jami qarashlari odatda ikki xil signal sistemasi  haqidagi  
ta’limot  deb  ataladi.  
Psixika  miyaning  xususiyatidir.    Sezgi,    fikr,    ong  maxsus  tarzda  tashkil 
topgan  materiyaning  oliy  mahsulidir.  Organizmning  psixik  faoliyati  tananing 
ko’p sonli maxsus a’zolari vositasida amalga oshiriladi.  
Organik dunyoning  amyobalardan tortib  to  odamga qadar uzoq davom 
etgan  evolyutsiyasi  davomida    xulq-atvor  va  hatti-harakatlarning  fiziologik 
mexanizmlari  to’xtovsiz  murakkablashib,    tabaqalashib  va  shular    tufayli 
organizm  muhit  o’zgarishlariga  tez  reaksiya  qila  oladigan  va    moslashuvchan  
bo’la  oladi.  

Yüklə 223,5 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin