“Onu her türlü girişimden çekinmeyen bir insan olarak tanırdı.”
Yanlış nerede ?
DOĞRUSU :
“Onu hiçbir girişimden çekinmeyen bir insan olarak tanırdı.”
“Her türlü” olumlu cümleler için kullanılır.
“Hiçbir” olumsuz cümleler için kullanılır.
1 ) Yanlış anlamda kullanılan kelimeler :
Cümlede kelimeler ya yanlış anlamda kullanılmıştır ya da anlatılmak istenen düşünce için en uygun kelime kullanılmamıştır.
ÖRNEK:
“Kişi başına düşen yıllık gelire göre,ülkenin geri kalmışlığını savundu.”
YANLIŞLIK NEREDE?
“Kişi başına düşen yıllık gelire göre,ülkenin geri kalmışlığını ileri sürdü veya öne sürdü.” denmeliydi.Aksi halde anlam bozukluğu oluşur.
2 )Anlatımı bozuk cümle :
Anlatılmak istenen düşüncenin tam olarak anlatılamaması,birçok yanlışın bir arada bulunmasıdır.
ÖRNEK :
“Kaza kurbanları kadın ve beş çocuk öksüz kaldı.”
YANLIŞLIK NEREDE?
DOĞRUSU :
“Kaza kurbanı kadının beş çocuğu öksüz kaldı.”
3 ) Eş anlamlı kelimelerin kullanılması :
Eş ya da yakın anlamlı kelimelerin bir arada kullanılmasıdır.
ÖRNEK :
“Türk milleti güç ve müşkül zamanlarda millî ve dinî kudretini gösterir.”
Bu cümledeki yanlışlığı buldunuz mu?
4 ) Anlamca çelişen kelimeler:
Anlamca çelişen kelimelerin bir arada kullanılmasıdır.
ÖRNEK :
“Bundan aşağı yukarı tam bir asır evvel dedelerimiz Çanakkale’de nice destanlar yazdılar.”
DOĞRUSU NASIL OLMALI ?
1 ) ÖZNE YANLIŞLARI :
Cümlede öznenin bulunmamasıdır veya özne olmaması gereken yerde öznenin kullanılmasıdır.
ÖRNEK :
“Cephanelik nöbetçisinin silahı elinden alındı ve soyuldu.”
Ne eksik ?
DOĞRUSU :
“Cephanelik nöbetçisinin silahı elinden alındı ve nöbetçi soyuldu.”
Cümlenin öznesi yoktu .Soyulan nöbetçi mi, silah mı anlaşılmıyordu;ama şimdi soyulanın nöbetçi olduğu açıkça anlaşılıyor.
2 ) ÖZNE-YÜKLEM UYUŞMAZLIKLARI :
Öznenin tekillik , çoğulluk ve şahıs bakımından yüklemle uyuşmamasıdır.
ÖRNEKLER :
“ Babam ve ben balığa çıkar , balık tutarım.”
Doğrusunu umarım hemen söylersiniz.
“ Kimse bir yere kıpırdamasın ,yere yatsın.”
Doğrusu nasıl olacak ?
“ Hiç kimse ders çalışmıyor, televizyon seyrediyor.”
Doğruyu buldunuz mu ?
3 ) YÜKLEM YANLIŞLARI:
Yüklemin “çatı,kişi,zaman ve yardımcı fiiller” gibi noktalarda cümleye uygunluk göstermemesidir.
ÖRNEK :Annem yemek pişiriyor, biz de ona yardım ediyorduk.”
DOĞRUSU NASIL OLMALI?
DİĞER BİR ÖRNEK:
“Yoksul görünümlü biriydi bu.Boyu kısa,bedeni de pek biçimli değildi.”
Buradaki yanlışlık nerede
DOĞRUSU :
“Yoksul görünümlü biriydi bu.Boyu kısaydı,bedeni de pek biçimli değildi.”
4 ) TÜMLEÇ YANLIŞLARI:
Bir cümlede tümlecin olmaması veya tümleç olması gereken yerde tümlecin kullanılmamasıdır.
ÖRNEK : “ Sizi seviyor, saygı duyuyorum.”
DOĞRUSU :
“ Sizi seviyor, size saygı duyuyorum.”
5)GEREKSİZ SÖZCÜKLER:
Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında daralma yaratmayan kelimeler gereksizdir.
NE GİBİ ?
“ Neşeli , sağlıklı , mutlu biriydi.”
“Herkesi eleştiriptenkit etmek bize hiçbir yarar sağlamaz.”
“İki kardeşten en küçüğü arkadaşımdı.”
SORU
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu vardır?
Sıcaklık sıfırın altında eksi on derece olacakmış.
Havaların böyle gitmesi beni çok düşündürüyor.
Son yılların en kötü hava şartlarıyla karşı karşıyayız.
İlkbaharın böyle geciktiği hiç görülmemiş.
DİĞER AÇIKLAMALAR:
Bazı cümlelerde eklendiği sözcüğe ya da söz öbeğine aynı anlamı kazandıran edatlar anlatım bozukluğuna yol açar.
“Yalnız gitmekten korkmuş, annesiyle birlikte gitmiş.”
Bir cümlenin anlamı içinde olan başka bir sözü kullanmak da gereksizdir.
“Böyle yüksek seslebağırmana gerek yok, sağır değilim.”
6 ) BİRBİRİYLE ÇELİŞEN KELİMELER :
Anlamca çelişen kelimelerin mantıksızlık
yaratmasıdır.
“Eminim bizi de listeden silmiş olsa gerek.”
Kesinlik ve ihtimal bir arada bulunmamalıdır.
DİĞER ÖRNEKLER:
“Sanırım, o, bu işi mutlaka kabul edecektir.” cümlesinde altı çizili sözcükler anlamca birbiriyle çelişmektedir. “Sanırım” ihtimal bildirir, “mutlaka” kesinlik belirtir.
“Gönderdiğim paketi, eminim bugüne kadar almış olmalısın.”
SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki anlatım bozukluğunun nedeni diğerlerinden farklıdır?
Bu meseleyi mutlaka o çözümleyebilir.
Bu olayı sanırım onun da bilmesi gerekir.
İnsan isterse, mükemmel ve kusursuz olabilir.
Şüphesiz, bu saatte eve dönmüş olmalı
SORU :
“Elbette onunla gitmiş olabilirler.” bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
Özne yüklem uyuşmazlığı
Aynı anlama gelen sözcüklerin birlikte kullanılması.
Anlamca çelişen sözcüklerin birlikte kullanılması
Öznenin belirtilmemiş olması
7) MANTIK YANLIŞLARI:
Cümlede mantık hatası bulunması cümlenin anlatımını bozar.
“Bırakın patates doğramayı yemek bile yapamaz o.” cümlesinde sanki patates doğramak yemek yapmaktan daha önemliymiş gibi gösterilmiştir.
DİĞER ÖRNEKLER:
“ Ona buraya gelmeden önce mi sonra mı telefon ettin?
DOĞRUSU NASIL OLMALI?
“ Ona buraya gelmeden önce mi geldikten sonra mı telefon ettin?
“ Emniyet mensupları silah imali yapanları ve
satanları kıskıvrak yakaladı.”
8)BİRBİRİYLE KARIŞTIRILAN KELİMELER:
Cümledeki sözcüklerin anlamına da dikkat edilmelidir. Örnekler:
“Çocukların birbiriyle uygunluk içinde olmaları beni sevindirdi.” ( uyum)
“İşyerinden son öğretim durumuyla ilgili bilgi istediler.” (öğrenim)
“Caddenin kenarlarına değişik türde ağaçlar ekilmiş.” (dikilmiş)
“Bu konuda gençleri azımsamak doğru değil.” (küçümsemek)
“Ülkemizde başarıyla gerçekleştirilen bu tür ameliyatlarda ölüm şansı, Amerika’da yapılanlardan ancak yüzde bir fazladır.” (olasılığı)
9) YANLIŞ YERDE KULLANILAN KELİMELER:
Bazen sözcük doğrudur ancak cümlede bulunduğu yer yanlıştır.Bu durum cümlenin anlatımını bozar.
“Yeni elbisemi giymiştim ki kapı açıldı.” cümlesi “Elbisemi yeni giymiştim ki kapı açıldı.” şeklinde olmalıdır.
DİĞER ÖRNEKLER:
“Eski Ankara valisi” yerine “Ankara eski valisi” demeliyiz.
“Yüksek inşaat mühendisi” yerine “İnşaat yüksek mühendisi” demeliyiz.
10)YAPILARI YANLIŞ OLAN KELİMELER:
Kelimelerin dilbilgisi kurallarına uygun türetilmemesi durumudur.
ÖRNEKLER:
“Niyazi Efendi on senedir bakkalcılık yapıyor.” ( bakkallık olacak)
( Eşki-ekşi ,yalnış-yanlış, sarmısak-sarımsak,yanlız-yalnız)Altı çizili olanlar doğrudur.
11)KELİMELERİN YANLIŞ ANLAMDA KULLANILMASI:
Konuşmada veya yazıda seçilen kelimenin anlatmak istediğimizi anlatmaktan uzak olmasıdır.
ÖRNEK:
“ Tırnakların bir hayli büyümüş.”
“ Giydiğiniz kravat çok güzelmiş.”
“ Deterjandan ellerim tahrip oldu.”
12) GEREKSİZ YARDIMCI EYLEMLER:
Türkçe’de doğrudan kullanılabilecek bir fiil yardımcı eylem almamalıdır.
Umut etmek ( Yanlış ) Ummak ( Doğru )
Kuşku etmek ( Yanlış )Kuşkulanmak ( Doğru)
Etki etmek ( Yanlış ) Etkilemek ( Doğru )
Duyurma yapmak ( Yanlış ) Duyurmak ( D )
13 )DEYİM YANLIŞLARI:
Deyimler kalıplaşmış kelimelerdir.Yerleri değiştirilemez. Cümlede deyimin yanlış yerde kullanılması anlatımı bozar.
“Öğretmenin anlattığı konu tüm öğrencilerin dikkatini
çekmişti. Herkes kulak kabartmış öğretmeni dinliyordu.”
(kulak kesilmek)
ÖRNEK:Etekleri tutuşmak ( D )
Paçaları tutuşmak ( Y )
Midesi zil çalmak ( Y )
Karnı zil çalmak ( D )
14) ATASÖZÜ YANLIŞLARI :
Atasözleri de deyimler gibi kalıplaşmıştır.Bu yüzden yakın anlamlısı dahi olsa değiştirilmez.
Şu atasözleri nasıl olmalı ?
Sakla malını gelir zamanı.
Alma garibin ahını ,çıkar aheste aheste.
Bez alırsan Musul’dan,kız alırsan Bağdat’tan…
15)TAMLAMA YANLIŞLARI :
İsim ve sıfat tamlamalarında tamlayan ve tamlananların yersiz kullanılmaları;almaları gereken tamlayan eklerini almamaları;almamaları gereken tamlayan eklerini almaları durumudur.Ya da tamlama kurulmaya elverişli olmayan bir kelime ile isim yahut sıfat tamlaması kurulması durumudur.
ÖRNEKLER:
“ Sınavı kazandığını duyunca çok sevindim.”
DOĞRUSU:“ Onun sınavı kazandığını duyunca çok sevindim.”
“ Durmadan gazoz ve çekirdek yenen bu yerden uzaklaştım.”
DOĞRUSU: “ Durmadan gazoz içilen ve çekirdek yenen bu yerden uzaklaştım.”
SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?
İçten ve inandırıcı sözleriyle herkesin gönlünde taht kurdu.
B) Benden ödünç aldığı kitapları geri iade etmekte gecikti
C) İbrahim Müteferrika’nın,Türk basın tarihindeki yeri yadsınamaz.
D) O kadar beceriksiz ki, her şeyi yüzüne gözüne bulaştırdı.
E) Karşısına çıkan herkese güvenmesi canımı sıkıyor.
