Arxeologiya va etnologiya asoslari” (etnologiya) fanidan O`quv-uslubiy xarita etnologiyaga kirish va tarixi reja

5. MIKRONEZIYA XALQLARI ETNOLOGIYASI
«Mayda orollar» nomi bilan atalgan Mikroneziya asosan, marjon va vulqonlardan paydo bo`lgan juda ko`p kichik orollardan iborat. Bunga Tinch okeanining g`arbiy qismida joylashgan Marshall, Karolin, Marian orollari va Gilbert arxipelagi kiradi. Nihoyatda keng hudud (14 mln. km<sup>2</sup>)da tarqoq joylashgan mazkur orollarning umumiymaydoni 3,5 ming km<sup>2</sup> ga ham yetmaydi. Ammo geografik mavqei nuqtayi nazardan Mikroneziya Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari bilan Polineziya va Melaneziya orolligida joylashganligi juda qulay.
Antropologik jihatdan Mikroneziya aholisi melaneziyalik va polineziyaliklarga yaqin mongoloid va negroid irqining aralashmasidan paydo bo`lgan tipdir. Ular o`rta bo`yli, jigarrang tanli va bir oz jingalak sochli. G`arbiy Mikroneziyada mongoloid qo`shimchasi borligi seziladi.
Mikroneziya xalqlarining tillari kam o`rganilgan, ammo so`nggi - klassifikatsiya ma`lumotlari malayya-polineziya turkumi avstroneziya til oilasiga oid ekanligini tasdiqladi. Mikroneziyaliklarning ko`p qismi mazkur til oilasining sharqiy yoki okeaniya shoxobchasiga kiradi. Shulardan eng kattalari Gilbert arxipelagidagi tungaru (64 ming kishi)dir. Sof okeaniya tilida so`zlashadigan Sharqiy Mikroneziyada 10 ta xalq yashaydi. G`arbiy shoxobchasiga oid belau xalqi (15 ming kishi) G`arbiy Mikroneziyada yashaydi. Bulardan tashqari ko`p sonli metislar va immigrantlar ham mavjud.
Mikroneziyaliklarning xo`jaligida serunum yerlar kam bo`lganligi tufayli faqat kokos palmasi, shakarqamish, non daraxti o`stiriladi. Aholisi asosan, baliqchilik bilan kun ko`radi. Mayda orollarda qisman o`ziga xos madaniyatga ega bo`lgan dengiz ko`chmanchilari deb nom olgan qabilalar ham yashaydi. Baliq ovi ashyolarini tayyorlash ancha rivojlangan: 30-40 metr keladigan yog`och tola-lardan to`qilgan to`rlar, bambukdan po`pak va hinjilardan qarmoqlar, xivichdan yasalgan har xil to`rlar, sanchqi va hokazo. Palau orollarida sholikorlik va kulolchilik bilan shug`ullanganlar. G`arbiy Mikroneziyada sug`orish dehqonchiligi asosiy rolni o`ynasa, sharqiy qismida baliqchilik eng muhim soha hisoblangan.
G`arbning moddiy madaniyati yuksak kulolchilik, tosh ustunlarga uy qurish va boshqa kasb xususiyatlari bilan ham ajralib turadi. Tosh yoki yog`och ustunlariga sinch qilib qurilgan uylari palma yaprog`i bilan yopilgan. Kiyimlari o`simlik tolalaridan to`qilgan har xil belbog` va etaklardan iborat, ayollar asosan, xashak va yaproqlardan tikilgan yubka kiyadilar.
Ayrim orollar ijtimoiy tuzumida va ma`naviy madaniyatida ibtidoiy an`anaviy munosabatlar saqlangan. Ammo sotsial tabaqalanish ham paydo bo`lgan. Harbiylar, dengizchilar va kemasozlar zodagonlar tabaqasiga kirgan, dehqonchilik va baliqchilik bilan shug`ullanuvchilar esa kambag`al hisoblanganlar. Ayrim Palau kabi orollarda urug` va qabilaviy munosabatlar kuchli bo`lgan.
Ayniqsa, ona urug`i tartib qoldiqlari saqlangan, qizlar erkin nikoh huquqiga, umuman ayollar erlar bilan teng huquqqa ega bo`lganlar. Katta oila xo`jalik hujayrasi bo`lib yetishgan. Karolin va Marshall orollarida qabila boshliqlarining hukmronligi va an`anaviy ijtimoiy tartiblari hozirgacha ham saqlangan. Dini qadimiy animistik tasav-vurlar bilan bog`liq o`liklar va ajdodlar ibodatidan iborat. Folbin va kohinlar ham bo`lgan. Hozir ko`p orollarda nasroniy dini ayniqsa, katolitsizm tarqalgan. Ammo «muqaddas homiylar»ga bag`ishlan-gan bayramlar («Fiyesta»)ni nihoyatda tantanali nishonlaganlar. Juda boy va hashamatli nikoh to`ylari ham o`ziga xos xarakterga ega bo`lgan.
Mikroneziya hozirgi davrda butunlay AQSH ta`sirida. Ular orollardagi qulay yerlarining ko`p qismini o`z tasarruflariga olganlar, tub aholiga esa 40 foizgina yer tekkan, xolos. Marian va Marshall orollarining ko`p qismida amerikaliklarning harbiy bazalari joylashgan.
Mikroneziyaning hozirgi iqtisodiyoti asosan, kokos palmasini o`stirish va kokos yong`og`ini ishlab chiqarishdan iborat. Ayrim orollarda shakarqamish, kakao va sabzavot yetishtiriladi. Gilbert orollarida fosforit qazib olinadi. Maorif tizimi nihoyatda past darajada rivojlangan.