Ashab-ı ahruf

el-ASMAİYYAT

Asmaî'nin (ö. 216/831) derlediği ve eski Arap şiirlerini ihtiva eden bir antoloji.

Meşhur dil âlimi Asmaî, bu kitabını es­ki Arap şiirini bir araya toplama gaye­siyle Mufaddal ed-Dabbî'nin başlattığı hareketin devamı olarak meydana getir­miş, böylece el-Aşma ciyydi Arap ede­biyatında el'Mufaddaliyyât'la başlayan tarzı devam ettiren ve onu tamamlayan bir antoloji olmuştur. Asmaî'nin, bu ese­rini Halife Hârûnürreşîd (786-809) için tertip ettiği rivayet edilir. el-Mufadda-Hyyât ile el-Aşmaciyyât, eski Arap şiir­lerini intikal eden şekilleriyle koruyan ve bu suretle Câhiliye devrinin edebî an'a-nesini iyi bir şekilde temsil eden güzel birer örnektir. el-Aşma'iyyât'ta divan sahibi eski ve meşhur Arap şairlerinin şiirleri değil, Câhiliye devrinde az fakat güzel şiir söyleyen bedevî şairlerin şiir­lerinden seçilen örnekler bir araya geti­rilmiş, böylece şairleri pek tanınmayan birtakım şiirlerin büsbütün kaybolması önlenmiştir. Asmaî'nin seçtiği şiirlerin bir özelliği, açıklanması gereken nâdir kelimeler ihtiva etmeleri, bir diğer özel­liği de el-Muladdaliyyd'a alınan şiirlere nisbetle daha kısa olmalarıdır.

Uzun kasideleri ihtiva eden bu eser­de, çoğunluğu Câhiliye devrine ait olmak üzere yetmiş bir şairden derlenmiş dok­san iki kaside (veya kasidelerden bölümler) mevcuttur. Eserde şiiri bulunan şairler­den kırk dördü Câhiliye şairi, on dördü muhadramûn. altısı İslâmî devir şairi olup yedi tanesinin de hangi döneme mensup olduğu bilinmemektedir. On do­kuz şiirin kısmen veya tamamen hem Mufaddaliyyât hem de Aşmo 'iyyâfta müştereken rivayet edilmesi her iki der­leyicinin zevkleri arasındaki uygunluğun bir ifadesidir.

Köprülü Kütüphanesi'nde ²⁵⁹ ve Türkiye dışındaki muhtelif kütüphanelerde birkaç yazması bulunan el-Aşma eiyyd('ın tenkitli baskısı ilk defa Alman müsteşrik Wilhelm Ahlvvardt tara­fından Mecmû'u eş’âri'l-Arab adlı kitabın 1. cildi olarak yayımlanmıştır. ²⁶⁰ Ahlıvardi bu baskıda eserin tertibini değiştirerek şiirleri kafiyelerinin alfabetik sırasına göre düzenlemiş, böy­lece de ciddi tenkitlere mâruz kalmıştır. Ayrıca yukarıda işaret edildiği gibi el-Mufaddaliyyât'ta zikredilen on dokuz şiirin on beşini kitabına almamış ve şiir sayısını yetmiş yedi olarak tesbit etmiş­tir. Daha sonra Ahmed Muhammed Şâkir ve Abdüsselâm Hârûn eserin tenkitli metnini orijinal tertibi üzere yeniden ha­zırlayarak kısa açıklamalarla 1958 yılın­da Kahire'de yayımlamışlardır. Antoloji­nin 1967de de ikinci baskısı yapılmıştır.

Bibliyografya

1- el-Asmaciyyât (nşr. W Ahlward, Mecmû'u eş'ân'l'Arab içinde), Leipzig 1902.

2- Sîrâfî. Ahbârü'n-nahviyyine'l-Başriyyin (nşr. F. Krenkow), Beyrut 1936.

3- İbnü'l-Enbârî. Nüzhetü'l-elibbâ Bağdad 1959.

4- İbnü'l-Kıftî, Inbâhü'r-ruvât, II, 197-205.

5- İbn Hallikân, Vefeyât, I, 288-290.

6- Mehmed Fehmi. Târîh-i Edebiyyât-ı Arabiyye, İstanbul 1332.

7- Brockelmann, GAL, I, 104.

8- Suppl, I, 37, 163-164.

9- Ahmed Emîn, Duha'l-İslâm, Kahire 1964.

10- Nihad M. Çetin, Eski Arap Şiiri, İs­tanbul 1973.

11- Sezgin. GAS, II, 55-56.

12- Nâsırüddin el-Esed. Meşâdiruş-şi'ri'l-âhitî, Ka­hire 1978.

13- Ma'a't-Mektebe.

14- J. Barth, “Studien zu den 'Aşma'ilât”, WZKM, XVIII (1904).

15- Mustafa Abdülvâhid, “Menhecü'l-ihtiyârâti'ş-şi'riyye beyne'l-Mufaddaliyyât ve'l-Aşmaciyyât”, Buhüsü Kütliyyeti Luğati'i-Arabiyye, sy. 2, Mekke 1404-1405.

16- B. Lewin, “al-Asmaldı, I, 718.

ASR-I SAADET

Hz. Peygamber'in yaşadığı devir hakkında kullanılan bir terim.

Arapça asr (devir, zaman, çağ) ve saa­det (mutluluk, bahtiyarlık) kelimelerin­den meydana gelen asr-ı saadet terimi “Mutluluk dönemi, insanların en bah­tiyar oldukları çağ” mânasını taşımak­tadır.

Muhtemelen Hz. Peygamber'in, “İnsan­ların en hayırlıları benim asrımda yaşa­yanlardır” mealindeki hadîs-i şerifinden ilham alınarak kullanılan asr-ı saadet tabiri, insanlık için hidayet kaynağı olan Kur'an-ı Kerîm'in nazil olduğu, bütün insanlığa rahmet ve örnek olarak gön­derilen Hz. Peygamber'in yaşadığı, as­habını terbiye edip yetiştirdiği, İslâmi­yet'in tebliğ edildiği ve tam anlamıyla uygulandığı zaman dilimini ifade etmek­tedir. Müslümanların en ideal zaman olarak kabul ettikleri, özlem duydukları ve saygıyla andıkları bu eşsiz devri, bil­hassa Türkler saygı ve hayranlıklarının bir ifadesi olmak üzere “Asr-ı saadet” diye adlandırmışlardır. Aynı mânada fazla yaygın olmamakla beraber “Zamân-ı saadet” ve “Vakt-i saadet” tabir­leri de kullanılmaktadır. Ayrıca bazı müfessirler Cenâb-ı Hakk'in Asr süre­sindeki yemininin (ve'l-asr), çeşitli delâ­letleri yanında hak ile bâtılı birbirinden kesin olarak ayırması sebebiyle Asr-ı sa­adet üzerine olduğunu da söylerler.

Genellikle sadece Hz. Peygamber dö­nemini belirlediği kabul edilen asr-ı sa­adet terimi bazan Hulefâyi Râşidîn dev­ri, hatta tabiin ve tebeli't-tabiîn devir­leri için de kullanılmaktadır. Bu tabirin özellikle Mevlânâ Şiblfnin Sîretü'n-nebî adlı eserinin Ömer Rıza Doğrul tarafın­dan İslâm Tarihi Asr-ı Saadet adıyla Türkçe'ye çevrilip neşredilmesinden son­ra daha fazla yaygınlık kazanmış oldu­ğu söylenebilir.

Bibliyografya

1- Kâmûs-ı Türkî, “Saadet” md.

2- W. Redhouse, A Turkish and English Lexicon, “Saadet” md.

3- Türk Lügati, III, 510.

4- Buhârî. “Şehâdât”, 9, “Fezâ'ilü aşhâbi'n-nebî”, 1, “Rikâk”, 7, “Eymân”, 10, 27.

5- Mevlâna Şiblî - Süleyman Nedvî, İslâm Tarihi Asrı Saadet (trc. Ömer Rıza), İstanbul 1346/1928.

6- Elmalılı. Hak Dini, VIII, 6067.

7- Hasan Basri Çantay. Kur'ân-ı Hakim ve Meâl-i Kerîm, İstanbul 1400/1980.

ASR-I SAADET

Hz. Peygamber ve dönemi hakkında yazılan bazı eserlerin ortak adı.

“Asr-ı saadet” adıyla bilinen eserlerin en meşhuru, Mevlânâ Şiblî (ö. 1914] ile Süleyman Nedvi’nin (ö. 1953) yazdığı ve Ömer Rıza Doğrul'un Türkçe'ye çevirdiği Sîretü'n-nebî'dir. Mevlânâ Şiblî beş cilt olarak planladığı bu eserin ancak iki cil­dini yazabilmiştir. Müellif 1906'da. Uhud Savaşı'na kadar meydana gelen olaylar hakkında bilgi toplamış, fakat daha son­ra çeşitli sebeplerle eseri yazmaktan vazgeçmişti. Ancak halkın ısrarı üzerine çalışmalarına devam ederek kitabının I. cildini tamamladı. Eserin baskı masraf­larını Bhopal Melikesi Sultan Cihan Be­güm karşıladı ve I. cilt Mevlânâ Şiblî'nin kurduğu Dârülmusannifîn adlı müessese tarafından yayımlandı. ²⁶¹ Süleyman Nedvî iki yıl sonra ba­zı ilâveler yaparak 11. cildi de neşretti. ²⁶² Süleyman Nedvî hocasının vasiyeti üzerine eseri tamam­layıcı mahiyette dört cilt daha yazdı ve bunları yine Sîretü'n-nebî adıyla yayım­ladı. ²⁶³ Aslı Urduca olan bu eserin ilk üç cildini Zafer Hasan İngilizce'ye. Ömer Rıza Doğrul da bazı ilâvelerle ingilizce'den Türkçe'ye tercü­me etti. Bu tercüme Âsâr-ı İlmiyye Kü­tüphanesi tarafından İslâm Tarihi Ast-i Saadet serisi içinde dört cilt olarak ya­yımlandı. ²⁶⁴

Ese­rin I. cildi daha sonra M. Tayyib Bahş Bedâûnî tarafından da Sirat-un-Nabî adıyla iki cilt halinde İngilizce'ye çevril­miştir. ²⁶⁵

Eserin I, cildinde Asr-ı saadetin öne­mi ve kaynaklan, Arabistan ve Araplar, Hz. Muhammed'in soyu, doğumu, genç­liği ve peygamber oluşu, ilk müslüman-lar ve mâruz kaldıkları işkenceler, Ku-reyş'in İslâm'a düşmanlığı ve bunun se­bepleri, Habeşistan'a hicret, Evs, Hazrec ve Medine'deki yahudi kabileleri, Akabe biatlan, hicret Hz. Peygamber'in Medi­ne'deki ilk günleri, Mescid-i Nebevî'nin inşası, muhacirlerle ensar arasında ku­rulan kardeşlik bağı, ashâb-ı Suffe. ci­hada izin verilmesi, Hz. Peygamber'in savaşları, yahudiler ve müşriklerle yap­tığı anlaşmalar, hükümdarları İslâm'a davet için gönderdiği mektuplar hak­kında bilgi verilmekte ve Hz. Peygamber'in savaşlarının genel bir değerlendi­rilmesi yapılmaktadır. II. ciltte ise uzun yıllardan beri karışıklıkların hüküm sür­düğü Arabistan'da İslâmiyet sayesinde tesis edilen huzur, sükûn ve emniyet. İslâmiyet'in tebliğinde takip edilen siya­set, Müslümanlığın Yemen, Necran. Bah­reyn ve Uman'a yayılması, Medine'ye gönderilen heyetler, Hz. Peygamberin kurduğu dinî ve idari teşkilât. İslâmi­yet'in inanç, ibadet ve muamelâta dair esasları, Hz. Peygamber'in ölümü, şahsi­yeti, aile hayatı ve çocuklarıyla ilgili hu­suslar ayrıntılı olarak incelenmektedir. Süleyman Nedvî'nin yazdığı III. cilt ha­cimli olduğu için Türkçe tercümesi iki cilt (111-IV) halinde yayımlanmıştır. Bu iki cilt Hz. Peygamber'in mucizelerine ay­rılmıştır. Burada mucize hakkında genel bilgi verildikten sonra filozof, mutasav­vıf ve kelâmcılara göre mucize, Kur'an'da zikredilen mucizeler, Hz. Peygamber'in ümmîliği ve Kur'an mucizesi, nübüvvet müessesesi, Hz. Peygamber'in Ehl-i kitap'ın sorularına verdiği cevaplar ve ge­leceğe dair haberleri gibi konular ele alınmakta ve Resûlullah'ın ruhanî haya­tı derin bir vukufla incelenmektedir.

Her iki müellifin de incelemeye daya­nan, hem İslâm kaynaklarının ciddi tah­lil ve tenkidi, hem de çağdaş müslüman tarihçilerin ve müsteşriklerin eserleri­nin tedkik ve etraflıca mukayesesi so­nunda meydana gelen bu eserleri Tür­kiye'de büyük bir hüsnü kabul görmüş. Mehmed Akif, İzmirli İsmail Hakkı ve Ömer Nasuhi Bilmen gibi meşhur edip ve bilginler tarafından da takdir edil­miştir.

Süleyman Nedvrnin Hz. Âişe hakkın­daki eseri de Hz. Peygamber'in aile ha­yatını aydınlattığı düşüncesiyle Asr-ı Sa­adet serisinin V. cildi olarak yayımlan­mıştır. ²⁶⁶ Halk arasında Asr-ı Saadet serisi içinde ka­bul edilen Hulefâ-yi Râşidîn'in her biri hakkındaki dört cilt ise yine Âsâr-ı İl­miyye Kütüphanesi tarafından İslâm Ta­rihi Sadr-ı İslâm adıyla neşredilmiştir. Asr-ı saadet1 in devamı olarak düşünül­düğü için Hz. Ebû Bekir ²⁶⁷

Hz. Ömer ²⁶⁸ Hz. Osman ²⁶⁹ ve Hz. Ali ²⁷⁰ VI-IX. ciltleri oluşturmaktadır. İslâm Tarihi Sadr-ı İs­lâm, İlk İhtilâflar ve ihtilâller ²⁷¹ adıyla ve yeni harflerle ya­yımlanan X. ciltte ise dört halife devrinde müslümanlar arasında meydana ge­len anlaşmazlıkların ve isyanların mahi­yeti aydınlatılmaya çalışılmakta ve Hu-lefâ-yi Râşidîn'den her birinin şahsiye­ti üzerinde durulmaktadır. Bunlardan sadece VII. cildi teşkil eden Hz. Ömer, Mevlânâ Şiblî tarafından yazılmış ve Ömer Rıza Doğrul tarafından tercüme edilmiştir. Diğerlerini Dârülmusannifîn'in hazırlattığı Hulefâ-yi Râşidîn adlı eser­den de faydalanan Ömer Rıza kaleme al­mıştır. Bu seri daha sonra Osman Ze­ki Mollamehmetoğlu tarafından kısmen sadeleştirilerek beş cilt halinde tekrar yayımlanmıştır. ²⁷²

Halk arasında Asr-ı Saadet adıyla meş­hur olan ikinci eser ise Şah Muînüddin Ahmed Nedvî, Saîd Sâhib Ensârî ve Sü­leyman Nedvrnin yazdığı ve Ali Genceli'-nin Urduca'dan Türkçe'ye çevirdiği on Ciltlik eserdir. ²⁷³

Bu eserin ilk beş cildinde yer alan muhacir sahâbîler bölümü Ahmed Nedvî, ensara mensup sahâbîler bölümü ise Sâhib Ensârî tarafından yazılmıştır. Serinin l-III. ciltlerinde Câhiliye dönemin­deki Araplar'ın dinî ve sosyal hayatla­rı. İslâmiyet'in doğuşu, ilk müslümanlar, Habeşistan'a hicret, Akabe biatları, hic­ret, muhacirlerin faziletleri ve muhacir sahâbîler; IV. cildin bir kısmında yine muhacir sahâbîler, geri kalan kısmıyla V. cildin tamamında ise ensar hakkında bilgi verilmektedir. Diğer beş cilt Süley­man Nedvî'ye aittir. ²⁷⁴ Bu ese­rin I. cildinde peygamberlik müessese­sinin lüzumu, İslâmiyet'in doğuşu sıra­sında dünyanın dinî, ahlâkî ve sosyal durumu, Araplar'ın dinî ve ahlâkî du­rumları ve özellikleri, İslâmiyet'in esas­ları, Hz. Peygamberin İslâmiyet'i tebliğ gayesiyle yaptığı faaliyetler hakkında bilgi verilmektedir. 11-111. ciltlerde iman esasları, IV. ciltte namaz, oruç, hac. ze­kât, cihad. takva, sabır, tevekkül, İslâm ahlâkının esasları ve İslâmiyet'in ahlâk felsefesi üzerinde durulmaktadır. V. cilt ise tamamen ahlâkî konulara ayrılmış olup ahlâkî güzellikler ve fenalıklar, müslümanlarla akrabalarına ve birbirlerine karşı ahlâkî görev ve sorumlulukları gibi konular işlenmektedir. Bu seri de Dura-li Yılmaz tarafından kısmen sadeleştiri­lerek altı cilt halinde tekrar yayımlan­mıştır. ²⁷⁵

Bibliyograyfa

1- Abdülhay el-Hasenî. Nüzhetü'l-havâtır, Vlll, 174-176.

2- İslâm Tarihi Asrı Saadet, Peygam­berimizin Risâleti üe Mucizeleri (Âsâr-i İlmiy-ye Kütüphanesi neşriyatı), İstanbul 1346/1928.

3- Mevlâna Şiblî-Süleyman Nedvî, İslâm Tarihi Asr-ı Saadet (nşr. Süleyman Nedvî-Ömer Rıza), İstanbul 1346/1928, Giriş, I, 3-16; II, 3-8.

4- III, 1083-1089.

5- Eşref Edib. Mehmed Akif-Hayatı Eserleri de 70 Muharririn Yazılan, İstan­bul 1938.

6- M. Ahmed Nedvî-a. Sâhib Ensârî. Büyük İslâm Tarihi Asr-ı Sa­adet Ashab-ı Kiram (nşr. Eşref Edib), İstanbul 1382/1963, Giriş, i, 3-51.

7- Ziriklî, el-A'lâm, III, 137.

8- Özeğe. Katalog, II, 745;

9- “Allaman Shibli's Sirat al-Nabi”, JPHS, XV/2 (1967).

10- Seyyid Sabâhaddin Abdurrahman. “Süley­man Nedvî”, ÜDMİ, XI, 266-269.

11- Seyyid Muhammed Abdullah. “Şiblî Nu'mânî”, a,e, XI, 651-654. m