Asosiy vositalarga eskirish hisoblashning yuqoridagi sanab o’tilgan usullari mazmuni bilan batafsil tanishib chiqamiz. Bir tekisda (to’g’ri chiziqli) eskirishni hisoblash usuli
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda eskirish hisoblash usuli.
- Balans qiymati
- 3. Тezlashtirilgan eskirish hisoblash usuli a) sonlarning yigindisi bo’yicha qiymatni hisobdan chiqarish usuli.
| Jamlangan eskirish
| ||||
|
Balans qiymati | ||||
|
xarid sanasi |
550.000.000.000 |
- |
- |
550.000.000.000 |
|
1 yil oxiri |
550.000.000.000 |
10.000.000 |
10.000.000 |
450.000 000 |
|
2 yil oxiri |
550.000.000.000 |
10.000.000 |
20000.000 |
350.000 .000 |
|
3 yil oxiri |
550.000.000.000 |
10.000.000 |
30 000.000 |
250.000.000 |
|
4 yil oxiri |
550.000.000.000 |
10.000.000 |
40 000.000 |
150.000.000 |
|
5 yil oxiri |
550.000.000.000 |
10.000.000 |
5 000.000 |
50.000.000 |
|
|
|
|
|
|
Jadval yordamida ko’rsatilgan eskirish hisoblashdagi asosiy xususiyatlarga to’xtalsak, ularni quyidagi uchta holatga ajratish mumkin:
birinchidan, besh yil davomida eskirishso’mmasi hisobi bir xil;
ikkinchidan, jamg’arilgan eskirishso’mmasi bir me’yorda ortib boradi;
uchinchidan, balans qiymati qoldiq qiymatiga etmagunicha bir me’yorda kamayib boradi.
2. Bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda eskirish hisoblash usuli. Ba’zi ob’ektlarni eskirishi ularning ishlatish jadalligi bilan bog’liq holda hisobga oladi, bunda ob’ektning mavjudlik davri (vaqti) e’tiborga olinmaydi. Bunda dastavval ish (maxsulot, xizmat) birligiga to’g’ri keladigan eskirishso’mmasi (A) hisoblab olinadi. Uni hisoblash eskirish hisoblanadigan qiymat (ob’ektning boshlangich qiymati (B)dan uning tugatish qiymati(Т)ni chegirilgan qismi)ni asosiy vositalarning bajargan ishi (ishlab chiqarilgan mahsuloti, ko’rsatgan xizmati) hajmiga (I)ga bo’lish orqali aniqlanadi, ya’ni
B - Т
A = ------------ .
I
Bajarilgan ish birligiga to’g’ri keladigan eskirish summasi hisoblab olin-gach, uni bir yilda bajaradigan ish hajmiga ko’paytirish yo’li bilan asosiy vo-sitaning yillik eskirish summasi aniqlanadi.
Masalan, balans qiymati 550.000.000.000 so’m, tugatish (qoldiq) qiymati 50.000.000 so’m bo’lgan Traktorning 5 yillik xizmat muddati mobaynida umumiy bajaradigan ish hajmi 200.000 donani tashkil qiladi. Har bir dona hisobiga to’g’ri keladigan eskirish xarajatlari summasi quyidagicha aniqlanadi:
Boshlang’ich qiymat (B) - tugatish qiymati (Т) 550.000.000 000 – 50.000.000
A = ----------------------------------------------- = -------------------- = 2,5 so’m bir donaga
Bajarilgan ish hajmi (I) 200.000
Agar Traktorni xizmat muddatining birinchi yili 50.000 dona, ikkinchi yili – 60.000 dona, uchinchi yili – 40.000 dona, to’rtinchi yili -30.000 dona va beshinchi yili -20.000 dona mahsulot ishlab chiqarsa, u holda Traktorga hisoblangan eskirish quyidagicha bo’ladi: (so’m hisobida)
|
Sana |
Boshlang’ich |
Bajarilgan ish hajmi, tG’km |
Yillik eskirish summasi |
Jamlangan summasi |
Balans qiymati |
|
xarid sanasi |
550.000.000 |
- |
- |
- |
550.000.000 |
|
1 yil oxiri |
550.000.000 |
50.000 |
125.000 |
125.000 |
425.000 |
|
2 yil oxiri |
550.000.000 |
60.000 |
150.000 |
275.000 |
275.000 |
|
3 yil oxiri |
550.000.000 |
40.000 |
100.000 |
375.000 |
175.000 |
|
4 yil oxiri |
550.000.000 |
30.000 |
75.000 |
450.000 |
100.000 |
|
5 yil oxiri |
550.000.000 |
20.000 |
50.000 |
500.000 |
50.000 |
Ja dvalda keltirilgan hisoblardan ko’rinib turibdiki, yillik eskirish summasi va bajarilgan ish birligi o’rtasidagi to’g’ri bog’liqlik mavjud. Jam-g’arilgan eskirish har yili ish birligi hajmiga bog’langan holda o’zgarib boradi, balans qiymati esa yil sayin ish hajmiga mutanosib ravishda qoldiq qiymatga etmaguncha kamayib boradi. Bu usulga muvofiq har bir ob’ektni taxmin qilina-yotgan foydali xizmat muddatini aniqlashda qo’llaniladigan ish birligi ma’lum aktivlarga mos kelishi kerak. Masalan, ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori aniq bir uskunaga mos kelishi kerak, bunda ob’ektdan foydalanish soatlari miqdori boshqa uskunaga eskirish hisoblashda yaxshi ko’rsatkich bo’lib xizmat qilishi mum-kin. Bu usulni ob’ektdan foydali ishlatish muddati ichida fondlar qaytimi etar-licha aniqlash mumkin bo’lgan hollarda qo’llash ma’quldir.
3. Тezlashtirilgan eskirish hisoblash usuli
a) sonlarning yigindisi bo’yicha qiymatni hisobdan chiqarish usuli. Bu usul eskirish hisoblanadigan asosiy vositaning xizmat qilish yillari summasi orqa-li aniqlanadi va bu summa hisoblash koeffitsientida maxraj bo’lib xizmat qila-di. Bu koeffientsientning sur’atida ob’ektning xizmat muddati oxirigacha qolgan yillar soni (teskari tartibda) turadi. Bu usulda ham, oldingilarga o’xshash, eski-rish summasi boshlang’ich qiymatdan tugatish (qoldiq) qiymati chegirilgandan qol-gan qismidan hisoblanadi.
Masalan, yuqorida misol tariqasida olingan Traktorning taxmin qilina-yotgan foydali xizmat muddati 5 yil bo’lsin. U holda Traktorni ishlatish yillari summasi (kumulyativ son) - 15 yil bo’ladi:
1+2+3+4+5=15
Dasgohning xizmat muddatining har yiliga to’g’ri keladigan eskirish summa-si ulushini topish uchun xizmat muddatini oxirigacha bo’lgan yillarni (ya’ni tes-kari tartibda) kumulyativ songa bo’lib chiqamiz, ya’ni
515, 415, 315, 215, 115
So’ngra, har bir kasrni eskirish hisoblanadiganso’mma (B-Т) ga ko’pay-tirish orqali har yillik amortizatsiya summasi aniqlanadi. Bu usulda amortiza-tsiya ajratmalari summasi jadvali quyidagi ko’rinishda bo’ladi (jadvalga qarang).
Jadvalda keltirilgan hisoblardan ko’rinib turibdiki, Traktorning xizmat muddatining dastlabki yillarida eng katta amortizatsiyaso’mmasi hisoblanmokda, keyingi yillarda esa u yilma-yil kamayib bormoqda, jamlangan amortizatsiya sekin-asta ortib boradi, balans qiymati qoldiq qiymatga etib bormagunicha har yili eskirish summasiga kamayib boradi.
( so’m hisobida)
|
|
Dostları ilə paylaş:
