AşT layihəsi hələ 2005-ci ildən fəaliyyət göstərən, İctimai Maraqların Müdafiəsi və Hüquqi Məsləhət Mərkəzlərinin (alac) əsasında təşkil edilmişdir

AŞT Layihəsi çərçivəsində verilən tövsiyələrin icra vəziyyəti
Legal framework

Qanunvericilik ilə bağlı xüsusi önəm kəsb edən hər hansı bir dəyişiklik edilməyib.

İnstitusional çatışmazlıqlar

Yeni abonentlərin enelektrik enerjisinə qoşulması qəliz və yorucu proses olaraq qalmaqdadır. Məhz bu səbəbdəndir ki, 2012-ci ildə olduğu kimi, 2013-cü ildə də “Doing Business” hesabatında Azərbaycan elektrik enerjisi ilə bağlı 185 ölkə arasında 183-cü sırada yer alır⁸³.

Elektrik xətlərinin çəkilişi sahəsində təhlükəsizliyin artırılması məqsədilə Bakıelektrikşəbəkə yeni və çox cəsarətli hesab edilə biləcək layihənin icrasına başlayıb. Layihəyə bütün elektrikşəbəkəsinin və qurumun balansında olan qoşulmaların, texniki icmal və təhlükəsizlik standartları daxil olmaqla elektronik xəritəsinin və ya məlumat bazasının hazırlanması daxildir. 2013-cu ilin avqustuna qədər olan müddət ərzində Bakının 6 rayonu tam rəqəmsallaşdırılıb və planlaşdırılır ki, bu proses 2013-cü ilin sonuna kimi başa çatdırılsın⁸⁴.
Əməkdaşların etik davranış qaydaları ilə bağlı təlimlərə cəlb edilib-edilməmələri ilə bağlı veb səhifədə məlumat yerləşdirilməsə də, şəbəkənin tədris mərkəzi tərəfindən xeyi sayda təlim proqramları təklif olunur.⁸⁵. Bu səbəbdəndir ki, Şəffaflıq Azərbaycan təşkilatı tərəfindən elektrik enerjisindən istifadə edən vətəndaşlar arasında keçirilən sorğuya əsasən respondentlərin 19%-i şəbəkə inspektorlarının davranışlarından narazıdırlar. 25% respondent kabellərin çəkilməsi və sayğac üçün rüşvt verdiyini qəbul edir. Azərenerjinin xidmətlərindən istifadə edən vətəndaşlar (20%), Bakıelektrikşəbəkə (14%) ilə müqayisədə daha çox rüşvət verdiklərini bildirirlər.
İstehlakçılar arasıda ən ciddi problemlər arasında tez-tez baş verən işıq kəsintisi və cərəyanın ani dəyişikliyidir.⁸⁶. Amma Azərenerji tərəfindən elektrik enerjsinin istehsalatında istifadə olunan yanacağın-təbii qazın keyfiyyətinin artması istehlakçılara verilən enerjinin keyfiyyətinin artmasına gətirib çıxarıb. Amma “Şəffaflıq Azərbaycan” təşkilatı tərəfindən 300 dən artıq ev təsərrüfatında keçirilən sorğunun⁸⁷ nticələrinə görə respondentlərin yalnız yarısı elektrik enerjisinin keyfiyyətindən razılığını bildirir. Maraqlıdır ki, 57.5%-in 47.5%-nə nisbətində Azərenerjinin abonetləri ilə müqayisədə bakıelektrikşbəkənin abonentləri elektrik enerjisinin keyfiyyətindən daha razıdırlar. Bundan başqa, Bakıelekrikşəbəkənin fəaliyyəti Azəerenerji ilə müqayisədə daha yüksəkdir. Belə ki, Şəbəkənin sorğuda iştirak edən respondentlərinin 96%-i tez tez işıq kəsintilərinin olmadığını bildirir. Azərenerji ilə bağlı bu göstərici 77.6%-dir.
Elektrik enerjsindən istifadəyə görə onlayn ödənişlərin sayının artırılmasına baxmayaraq sorğuda iştirak edən respondentlərin yalnız 19%-i bu xidmətlərdən istifadə edir. Abonentlərin əksəriyyəti poçt vəya bankalar vasitəsi ilə ödəniş etməyə üstünlük verir. (71%). Respondentlərin 8%-i hələ də ödənişləri yerli inspektorlar vasitəsi ilə etdiklərini bildiriblər.
Abonentlərin hüquqları barədə hələ də müqavilələrdə bəndlər daxil edilməyib və bu enerji təchizatçısıya qarşı maliyyə məsələləri ilə bağlı mübahisələrin yaranmasına gətirib çıxarır. Respondentlərin 25%-i bu halla üzləşdiklərini bildiriblər. Abonentlərin mübahisələri daha çox Azərenerji ilə olur. Belə ki, sorğuya qatılan Azərenerji abonetlərinin 28, Bakıelektrikşəbəkənin isə 12%-nin qurumla mübahisəsi mövcuddur. Mübahisəli məqamlar daha çox ödəniş haqqları ilə bağlıdır.
Qaynar Xətt

Qaynar xəttlərə daxil olan müraciətlər barədə məlumat almaq imkanları mövcud deyil. Qaynar xəttin fəaliyyəti ilə bağlı şəffaflığın artırılması və işində yol verdiyi qüsurlara görə əməkdaşların cəzalandırılması ilə bağlı məlumatların dərc edilməsi, əməkdaşların ümumi fəaliyyət keyfiyyətinin artmasına gətirib çıxarardı. Sorğuya qatılan respondentlərin yalnız 54% elektrik müfəttişlərinin qanunsuz fəaliyəti barədə eşitmədiklərini vəya bu hala rast gəlmədiklərini bildiriblər. Burada da Bakıelektrikşəbəkənin göstəricisi Azərenerji ilə müqayisədə daha yüksəkdir. (71%-in 52%-ə nisbətində).

Vebsəhifə

Bakıelektrikşəbəkə öz vebsəhifəsində smat tipli sayğaclar və vətəndaşalrın qarşılaşa biləcəkləri problemlər və onların aradan qaldırıla bilmə yolları barədə ətraflı məlumat yerləşdirib. Istifadə edilən enerjiyə görə yaranan borcun öyrənilməsi üçün də veb səhifədə imkanlar mövcuddur, lakin ödəniş tarixçəsi barədə məlumat əldə etmək mümkün deyil⁸⁸.

Elektron xidmətlər

Lektron xidməllərin göstırilməsi ilə yeniliklər müşahidə edilməyib. Azərenerji tərəfindən göstərilən iki xidmət hökümətin vahid elektron portalına daxil edilib⁸⁹ Amma elektron ödənişdən istifadə mümkün olsa da, istehlakçılar elektrik şəbəkəsinə qoşulması ilə bağlı xidmət aktiv deyil.

Şəffaflıq və hesabatlılıq

Enerji təchizatında şəffaflığın artırılması ilə bağlı müsbət təşəbbüslərdən biri APESA-Azərbaycan Mühəndislər və energetiklər cəmiyyətinin enerji sahəsindəki problemlərin müzakirəsi ilə bağlı forumun keçirilməsidir⁹⁰.

Yekun və tövsiyələr

Yüksək vəzifəli məmurlar tərəfindən bildirilir ki, Azərbaycanın enerji istehsalı üçün kifayət qədər imkanları mövcuddur⁹¹, beynəlxalq ekspertlər təsdiqləyirlər ki, ölkə daxili tələbatını ödəyəcək qədər enerji istehsal edir⁹². Bununla belə, enerjinin ötürülməsi və paylanmasında yol verilən itkilərə görə Azərbaycan hələ də enerji-bacarıqsız ölkələr sırasına daxildir. 2010-cu ildə bu itkilər 20.47% həcmində olub. Bu istiqamətdə ən aşağı göstərici 10.45%-lik nəticə ilə 2005-ci ildə qeydə alınıb⁹³. Bu itkilərin aradan qaldırılması ilə bağlı olaraq beynəlxalq səviyyədə dəstəyin göstərilməsinə baxmayaraq⁹⁴,⁹⁵, enerji itkisi hələ də əhəmiyyətli həcmdədir və bu yerli səviyyədə ehtiyacların aradan qaldırılması üçün ölkəni idxaldan asılı edir⁹⁶.

Elektrik enerjisinin istehsalatı ilə bağlı müəssisələrin əksəriyyəti sovet dövründən qalmadır və avadanlıqların əksəriyyətinin köhnəlməsi⁹⁷ eyni zamanda əməkdaşların müasir istehsalatın tələblərinə cavab verən təlim proqramlarına cəlb edilməmələri səbəbindən problem ciddi olaraq qalmaqdadır. ⁹⁸; ⁹⁹ Son illər şirkətlərin öz texnikalarını yeniləməsi, xüsusən yeni enerji stansiyaların tikilməsi nəticəsində bu istiqamətdə irəliləyişlər qeydə alınıb. Amma bununla belə, bu istiqamətdə işlər daha da sürətləndirilməlidir. .
ŞA-nın ALAC mərkəzlərinə edilən şikayətlər əsasında demək olar ki, korrupsiya və korporativ idarəetmə ilə bağlı problemlər də ciddidir.
Hökumətin daha əvvəl tarifləri artırıb daha sonra abonetlərin ödənilməli olduqları vəsaitləri silməsinin səbəbləri aydın deyil¹⁰⁰. Bu problem bütün ölkə boyu köhnə sayğacların yeni smart sayğaclarla əvəz edilməsi yolu ilə həll edilə bilər.
Azərbaycanda keyfiyyətə nəzarət və aşağı səviyyəli elektrik lampalarının ölkə bazarına daxil olmasının qarşının alınması ilə bağlı çatışmazlıqlar mövcuddur. Bununla yanaşı ölkə boyu elektrik enerjisinin sərfiyyatının səmərəliliyinin artırılması üçün mütəmadi olaraq media və məktəblərdə maarifləndirmə kompaniyaları təşkil olunmur.¹⁰¹.
Bütün bu faktorlar paytaxt Bakıda və xüsusilə regionlarda enerji təchizatında kəsintilərə gətirib çıxarır ¹⁰²,¹⁰³.
Smatr sayğacların quraşdırılması, ödəniş qəbzlərinin sayğac əsasında təmin edilməsinə, çox adamın istifadə etməməsinə baxmayaraq onlayn və pay pointlər vasitəsilə ödənişlərin həyata keçirilməsi üçün sistemin qurulması nəticəsində elektrik enerjisinin təminatı sahəsində irəliləyişlər qeydə alınıb. Amma bununla belə, hələ də korrupsiya üçün kifayət qədər boşluqlar qalmaqdadır və bu sahədə inkişaf üçün geniş imkanlar qalmaqdadır. Bəzi tövsiyələr aşağıda göstərilib.

1. 
   Elektrik enerjisnin istehsalatının və ya ən azından ötürülməsi və satışının əks mərkəzləşdrilməsinin aprılması istiqamətində qanunvericiliyin formalaşdırılması və bu sahədəki təbii monopoliyanın aradan qaldırılması və rəqabətlilik mühitinin formalaşdırlması.
   
2. 
   Bakılektrikşəbəkə tərəfindən audit olunmuş məcmu maliyyə hesabatının hazırlanması və ictimaiyyətə açıqlanması.
   
3. 
   Bütün ölkə üzrə köhnə tipli sayğacların yeni smart sayğaclarla əvəz olunması
   
4. 
   Istehlakçılarla bağlanan müqavilələrə əlavələr etməklə, istehlakçıların öhdəlikləri ilə yanaşı onların hüquqlarının müqaviləyə daxil edilməsinin təmin edilməsi.
   
5. 
   Yeni texnologiyaların tətbiqi və əməkdaşların təlimə cəlb edilməsi ilə enerji itkisinin qarşısının alınması.
   
6. 
   Təlimlər və ciddi nəzarət yolu ilə korporativ idarəetmə standartlarının yüksəldilməsi
   
7. 
   İşıqlandırma avadanlıqlarına yeni standartlar gətirməklə, yeni işıqlandırma texnologiyasının tətbiqi.
   
8. 
   İstehlakçıların öz hüquqları və məsuliyyətləri barədə, eyni zamanda elektrik enerjisindən qənaətli istifadə ilə əlaqədar məlumatlanma məqsədilə ictimai maarifləndirmə kompaniyalarının təşkili