Avctarii indici tomus quartus
Yüklə 19,02 Mb.
|
|
adducit P. Vasquez Tomo 2. in 3. p, Disput. 166.
quod faveat, cùm tamen multa apud Tertul- lianum ipso antiquiorem, & magistrum fre- quentissimè compellatum. Videndus etiam Sylvester V. Ornatus & Vestes. sunt emere res minori pretio, quàm valeant, quod quidem non tam emere, quàm rapere est. Et nescio qua inexcusabili persuasione possit hoc licitum reputari, in viris præsertim, qui juris non vulgarem notitiam habent, & igno- rare justitiæ obligationes nequeunt, & circa ea maximè, quæ quotidiano usu sunt etiam igno- rantissimis manifesta. Unum illud videtur di- ci posse, existimare sic agentes mercatores in pretio excedere, & circa hoc pro sua agere po- testate. Sed verò effugium hoc minimè potest subsistere. Nam sic vendere paratos incredi- bile est cum viris talibus ita se velle gerere, ut pretium excessivum exigant. Deinde vulgare pretium mercium notum omnibus est: neque ad Auditorum quemlibet spectat illud consti- tuere, sed communiter receptum amplexari. Præterquàm quòd mercator iste non potest ab Auditore compelli ut eo pretio vendat alijs, quo sibi vult & urget mercem venditari, ergo neque ut sibi, cùm circa hoc nullo aut divino aut humano privilegio potiatur, & quidem si de excessu ipsi constaret, cùm Reipublicæ te- neatur bono consulere, deberet pariter de re- medio agere cum Collegis, & supremo Gu- bernatore. Quod tamen penitus negligit, ut-<-P> @@0@ @@1@ que Reipublicæ incommodum arbitretur. Stat ergo prorestitutionis obligatione irrefragabilis obligatio. Ubi non levis occurrit difficultas supposita justi pretij distinctione, supremi in- quam, medij, & infimi, juxta quod sit illa fa- cienda? Et ut certum statuendum, faciendam esse juxta pretium, quod venditor declaravit sibi esse fixum juxta dictam latitudinem, quia id sine injustitia stare potest, neque ille ad ali- ter vendendum impelli. Si autem de hoc non constet, juxta medium, juxta receptam scilicet in hac materia doctrinam, cùm de re non agi- tur diversum successu temporis valorem habi- tura, circa quod plures agitari solitæ quæstio- nes. Neque enim verosimile est mercatorem cum Auditore velle summo jure agere. Et licet posset accidere ut infimo pretio venderet, id non est attendendum, quia parum est verosimi- le, nisi ex circumstantijs aliqua esset verosimi- lis conjectura. dictum ita videtur uti rationi consonum à Scriptoribus magis supponi, quàm expressè do- ceri, quod mirum quidem est. Cùm enim as- serant reddendam rem furto ablatam, aut aliter apud eum extantem, qui injustè possidet: ad- dunt, si illa jam non extet restituendum valo- rem. Cùm autem valor seu pretium eam ha- beat latitudinem, quam diximus, non expli- cant an juxta supremum futura illa sit, aut ali- ter computandum: non futurum autem supre- mum videtur ex doctrina P. Molinæ colligi
qui arbitrium in eo futurum asserens videtur planè supponere pretium non futurum neces- sariò summum. Neque huic resolutioni cen- sendus est contrarius P. Vasquez Opusc. de Re-
rem ablatam restituendam esse secundùm va- lorem, quo à domino esset distrahenda, ita sub- dit: Quod si nesciatur in quo statu esset eam alienaturus, restituendum est in majori pretio, quod habuit res, quia in eo potuit vendi. Hæc ille, in- telligendus enim non de majori pretio intra illius latitudinem, sed comparatione facta ad minus pretium, quod res erat in statu minoris æstimationis habitura; cùm frequenter con- tingat status hujusmodi variari. Unde & in casu dicto circa reddendum pretium juxta præ- missam P. Molinæ doctrinam est adhibendum arbitrium. subhastatione venduntur, aliquem submitten- tes, qui suo nomine pretium assignet minus, quàm revera valeant, sibi vendicare, cùm re- vera credantur futuri, qui pretium adaugeant. Circa quod ita scribit P. Rebellus 2. p. Lib. 9.<-P>@@ ex D. Thoma, & Tullio ubi suprà (scilicet 2. 2. q. 77. arti. 1. & 3. de officijs.) Cùm enim simu- latus licitator ab emptore appositus multò minùs pretium quàm res valeat polliceatur, ut venditor rem suam in eo foro minùs valere putans viliùs vendat, quis dolum subesse non videat? Sic ille, quem sequitur P. Palaus Disputat. 5. de Iustitia commutativa, Puncto 35. nu. 2. ubi per errorem Iulio, pro Tullio. Ubi quem non est adeò ma- nifesta injustitia, sicut in casu à Nobis propo- sito. Nam subjiciens licitatorem ut ostendat rem minùs valere, non prohibet quominùs ac- cedere alius possit pretium adaucturus. Quod secus accidit in casu dicto; licet enim Audito- ris nomen taceatur, ex circumstantijs satis de- prehenditur, quò tendat licitatio dicta, quæ sine notitia tali accedentibus licitationibus alijs frustraretur. Id quod in Iudicibus bonorũ de- functorum potest frequenter accidere, & ali- quando constat accidisse. Neque hoc adversa- tur ijs, quæ citato Capite 4. habentur nu. 43. & 44. cùm tamen valde conformia sint dictis n. 45. ibi enim statuimus justo debere pretio emi: hîc autem de jnjusto loquimur, & oportuit. Quòd si dicas juxta ibi dicta per necessariam consequentiam inferri, quod hîc probamus, sit quidem id verum, oportuit tamen animadver- sione alia, & quod statutum est auctoritate gravium Scriptorum comprobare, & præcipuè Divi Thomæ, qui Tullium venditionis præ- dictæ modum condemnantem adducit. Videri etiam possunt quæ pro Regijs officialibus dicta Tit. 5. n. 16. Ubi & erit qui censeat rationem pro eorum obligatione adductam etiam Audi- tores constringere, quatenus Regio etiam man- dato videntur urgeri circa contractus, & ma- joribus, quàm Officiales erga suum munus obligationibus urgeantur: cùm etiam bona defunctorum sub Regia recipiantur protectio- ne, ut non minori fide eorum debeat admini- stratio pertractari. Sit hoc ita, si libeat, non equidem multùm repugnabo. mos, in quibus habitent, non possunt minori pretio conducere. Neque in ordine ad illas violentijs uti, & solutionem retardare. Id vi- detur quàm quod maximè exploratum. Videri aliquibus potest domos, quas pro habitatione eligunt, ab ipsis eo pacto ampliùs honorari, & eo respectu, si quidquam de pretio detrahatur, sufficienter compensari. Quæ consideratio fri- vola prorsus est. Ea enim ratione pro omnibus, circa quæ contractatio accidit, posset talis al- legari titulus, & Mercatorem, Sertorem, Suto- rem, Barbitonsorem, Medicum & alios justo pariter pretio defraudare, & verò pro augendo, quàm pro minuendo pretio potiùs videtur judi- candũ. Majus enim à familia potentium domus accipiunt detrimentum, circa quod nullo illi sunt modo solliciti, ut experientia compertum habetur. Et honor quidem talis est, ut libenter illi domorum domini renuntiarint. Neque mercis est talis ut vendi possit: & ut par pari eo in genere reddatur, domus quidem pulchra,<-P> @@0@ @@1@ siodori Lib. 7. Formula 5. Prima fronte talis do- minus esse creditur, quale ejus habitaculum com- probatur. Sic ille, ubi & alia ipso digna. Et qui- dem isti honorabilitatis suæ magnifici laudato- res, in eo planè videntur errare, quòd inde ho- norem quærant, unde potius vituperium au- cupantur. Viles etenim: in oculis omnium red- duntur turpia hæc, & dignitatis suæ indigna compendia captantes, unde & vocabulis solent ridiculis denotari. Præclarè & circa hoc Cas- siodorus Lib. 1. 4. testimonium fidele Cassio- dori nomine perhibens de seipso sic locutus: Fuit itaque, ut scitis, militibus venerandus, pro- vincialibus mitis, dandi avidus, recipiendi fasti- diosus, detestator criminis, amator æquitatis. Quid- nam fuit illi difficile custodire, qui se à rebus alie- nis decreverat abstinere? Est enim indigni animi signum, famæ diligere commodum, & lucra potiùs odisse caussarum. Sic ille. Ubi lectio alia non Indigni, sed Digni habet, juxta quam meliùs sententia decurrit. Si autem prior sustinenda, pro verbo Odisse aliud reponendum, ut stet ap- tus sensus: nec commodius, aut verosimilius quàm Adisse: quod cum omni dici proprietate potuit à Cassiodoro, sicut dicitur adire labores, pericula, hæreditatem, &c. ut apud benè Latinos. Sic enim & lucra, dum amantur, nec admit- tuntur solùm, sed quæruntur. Est ergo sensus indigni viri esse famam diligere, cùm tamen lucra ex caussarum judicialium determinatione quærantur. Quæ sententia non est tantùm ad judiciales actus referenda, ut scilicet ratione illorum lucra captentur: sed ad lucra omnia, quæ à judicibus conquiruntur, quia caussa- rum sunt arbitri constituti, ob sublimem il- lam, quam tantoperè æstimandam clami- tant, dignitatem. nera aliqua publica gesserunt; in quo gra- viter peccari continget, si ob amicitiam, aut privatum alium respectum impunita delicta relinquantur. Ubi de ijs agitur, in quibus damnum tertij vertitur, & præsertim Indorum, qui fisco ipsi præferendi, sic nostris pijssimis Regibus & volentibus, & jubentibus, cùm de illorum agitur nocumentis. Et quidem Indo- rum caussam agere, Regis ipsius caussam age- re est: ab Indorum enim sospitate Indiarum venit Regium Imperium sospitandum. Quo- tidie novæ argenti fodinæ deteguntur, quibus Regia possit Majestas splendescere, & contra adversantes sibi armipotentias redarmari. Sed si Indi desint, suis in fodinis delitescet argen- tum, nihil dum sic cum eo agitur, profuturum. Cùm ergo complicatæ cauisæ dictæ in syndi- catu sint finali discussione tractandæ, satis perspicuum apparet privatis illis respectibus gravia posse conscientiæ gravamina à judici- bus incurri, & infeliciter devorari. Ubi quidem illud, quod dici solitum de opinione pro amico locum habere non potest, quia in caussis hu- jusmodi magis ad factum est, quàm ad juris dictamina attendendum: licet facto comper- to, suus etiam juri locus tribuendus, & ad id totum ferè reducitur, an is, de quo agitur, de- beat aut non debeat solvere ex ijs, quæ admi-<-P>@@
qui ex adverso stant, detrimentum generari. Regio scilicet fisco aut miseris Indis, qui pau- cis se divites æstimant, ea ex parte ditioribus feliciores, si in sua illa tenuitate quieti vivere permittantur. Id autem quod de facto & jure diximus, cum allusione procedit ad celebrem quæstionem, de qua superiùs circa Proreges §. 5. In qua communis est Scriptorum sensus teneri judicem amplecti opinionem probabi- liorem cùm de facto, & non de jure agitur, quia tunc probabilitas ex eo major habetur, quòd una pars meliùs quàm altera suam in- tentionem probat, testibus scilicet, Scripturis, &c. quam tamen aliqui non esse opinionem dicendam asserunt, si propriè loquamur, ex qui- bus Joannes Sancius Disput. 44. nu. 51. Vers. In 2. statu. Et ratio est quia judex ex justitia ob- ligatur judicare juxta merita caussæ, quæ illi innotescit ex allegatis & probatis, ut videri po- test apud Bossium Tomo 1. nu. 475. Et juxta hæc dicimus in syndicatu Indicorum Præto- rum accidere, ubi Iudices vix habent, in quo circa jus laborare oporteat ob rationem di- ctam, & ita majus est periculum violandæ ju- stitiæ ob respectus memoratos. Itaque aliud est inquirere an aliquid factum sit, de quo si constet, circa sententiam nulla est dubitatio, quia de jure constat: ut solvendum, si non sol- vit. Aliud quid si de facto constet, circa quod non est clarum jus, unde est locus diversis in- terpretationibus. Iuxta quod dicta procedunt. Licet autem judicium tale unius non sit, sed in- tegri consessus, potest tamen ille ad se plures attrahere, qui pro sententia sufficiant, & cœco ducatum præbente cœco ex privato affectu, omnes in foveam cadere, ex qua emergere non sit facile, conscientia fluctuante. Fiscalis, aut alter ex eodem gremio, inurbanè Proregem alloquatur, dum zelare se justitiam, & officij obligationem, Regijq́ue servitij ex- actum implementum ferventiùs profitetur. In quo grave esse peccatum, ob reverentiam viro tanto debitam, qui Regiam Majestatem re- præsentat. Numquàm equidem tali agendi modo opus est, cùm sit ad omnia utilis & ne- cessaria modestia. Neque accommodata est re- sponsio: Ego exequor officium meum. Exequi enim potuit sic locutus officium suum aptiùs & efficaciùs, solidis adductis rationibus verbo- rum moderatione, & animi non exulcerati si- gnificatione propositis. Quàm illud apud Cas- siodorum dignum effatum Principe! Adesse debet scientia juris, cautela sermonis; ut nemo de- beat reprehendere, quod Principem constiterit cen- suisse. Opus erit prætereà firmitas animi, ut à ju- stitiæ tramite nullis muneribus, nullis terroribus au- feratur. Nam pro æquitate servanda, & nobis pati- mur contradici, cui etiam oportet obediri. Sic Lib. 6. Formula 5. Ubi priora nectenda postremis: contradicendum scilicet Principi pro æquitate servanda, sed cum cautela sermonis. Quibus & illud consonat quod circa finem: Exerce pote-
quidem & suo debent bono nomini illi consu- lere, ne censeantur rustici, & ex rusticis paren-<-P> @@0@ @@1@ Cùm ex præfatis quidam Proregem nescio qui- bus verbis zelo bono prolatis offendisset, eum- que posteà placare studens manus officioso re- spectu tetigisset, illud inde reportavit commo- dum, ut id narrans posteà Prorex diceret eo manuum contactu asperas contingentis depre- hendisse manus, significans eas aratro assuetas, unde & rusticũ moribus & genere pronuntia- vit. In quo quidẽ deceptus planè, sed documen- to alijs, ut juxta Cassiodorum sit in illis nō qua- liscumque, sed accuratissima cautela sermonis, cùm sciant se conditione subjectos. Funestius aliud exemplum prætereo, quod in Peruvica habetur historia, ejus, qui Proregem primum verbo intemperatè effuso ita commovit, ut pœ- nam statim fuerit capitalem expertus, à Pro- rege ipso pugione confossus, ex quo lamen- tabiles tragædiæ suscitatæ, usquè ad Proregis interitum seditioso in bello, à defuncti fratre triumpho turpissimo decantato. Garcilassus de
ceo, quibus idem probari posset intentum: sed intelligentibus pauca, si ad hæc legenda de- scendisse contingat. rum occasiones, quæ ex verbis inordinatè pro- latis, sicut de hæresibus dixit aliàs Divus Hie- ronymus, oriri solent. Indignissimum quidem est viros tales ad pugnam, etiamsi pugnis tan- tùm sit ineunda, venire. Temperatè quidem loquendum; sed intemperatiùs prolata verba temperatè sufferenda, ne si veniatur ad manus, ij, qui in oculis omnium sunt tamquàm pri- maria Reipublicæ lumina, ludibrio ejusdem exponantur, fiantq́ue fabula populorum. Lego apud Lipsium de Magnitudine Romana lib. 4. Cap. 2. quod ejus verbis non fuerit ingratum excepisse: sic enim ille: Illos si inspicias, qui propriè sedebant ad clavum, proh Deus! quanta gra- vitas, sapientia, majestas? Vt qui ordinem eum ex regibus constare dixit, unus veram ejus speciem ce- pisse Livio videatur. Is fuit Cineas legatus Pyrrhi: Ad regem redijt, & interroganti, quid de hostium sede sentiret: Vrbem templum sibi visum, Senatum regum esse concessum fatebatur. Sic ille. Fateor Senatores nostros non illa, qua Romani ma- jestatis gloria coruscare: Senatores tamen Re- gij sunt, & quod de humano est minùs splen- dore, Christianæ professionis excellentiam non adæquare modò; sed & superare comper- tum. Quomodo ergo indignissimum, & inde- corossimum non sit, si Viri tales pugnis se impetant, & honoris sui adeò prodigi corri- xantur? Sed, ut dixi, harum indignitatum pe- ricula linguæ moderatione antevertere curan- dum utrimque est: pro quo & nuper dicta faciunt: quandoquidem eorum dignitas con- digna debet reverentia tractari, in quo alijs debent exemplo prælucere, facilè enim, dum apud seipsos contemptibiles sunt, ut modus collocutionis ostendit, poterunt ab alijs haberi contemptui. Geminæ illæ Regiorum mini- strorum dotes, de quibus num. præced. Scientia
Quod enim cautela dicitur, specialem innuit curam circa sermonem, viris sapientibus, &<-P>@@
Siracides sublimiori testimonio adest dicens: Est tacens qui invenitur sapiens: Eccli. 20. v. 6. Ubi Syrus Interpres sic habet: Est qui quando tacet, cogitat sapiens. Circa quod sic P. Corne- lius. Q. d. Est sapiens, qui dum tacet, cogitat sa- pienter quid agere, quid loqui, vel silere debeat. Sic ille, quibus benè in Sapiente designata cautela sermonis. Et id quidem ad eum etiam referendum, quem verbum intemperatè pro- latum potuit offendere: nam & ille debet sa- pientiam suam tacendo reddere ampliùs mani- festam, vel temperato responso, quod erit sa- pientiæ efficacius argumentum. Circa quod iterum Siracides audiendus, sic enim ibidem v. 29. Sapiens in verbis producet seipsum. Ubi non solùm patientiæ meritum apud Deum osten- ditur, sed magnum illud commodum quod viri sapientes, de quibus agimus, possunt mode- ratione linguæ reportare. In Græco enim tex- tu verbo Producet respondet προὰξει, Proaxe; id est, Promovebit. Unde & Tigurina habet Pro- vehet. Circa quod sic citatus Interpres: Oppo- nit stulto mendaci sapientem veracem, qui suo ser- mone vero & prudenti seipsum promovet, ut placeat magnatibus, ab eisque ad honores, & regimen ex- altetur, uti contigit Iosepho, Danieli, Mardochæo, Esdræ, Nehemiæ, & alijs. Sic ille juxta id, quod sequitur vers. eodem: & homo prudens placebit Yüklə 19,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|