Avctarii indici tomus quartus

senescere. Præterquàm quòd approbationis ti-

tulus etiam licentiæ nomine explicatur; datur

enim sic approbato facultas ut confitentes au-

dire possit electus ab eo, qui supra oves pro-

prias jurisdictionem habet. Unde cùm Episcopi

vulgatur edictum, in quo confitendi licentiæ

dicuntur revocari, indubitabile est audire con-

fessiones non posse illos, ad quos edictum diri-

gitur; sicut si diceretur sic: Nullus confeßiones

audiat, nisi coram N. compareat. Quis enim

possit hærere, & subterfugia quæritare, cùm

evidens sit verè audire, qui approbatus audit

ab eo electus, qui eligere legitimè potest? Ne-

que prohibentium intentio aliter potest ratio-

nabiliter conjectari: cùm eò generaliter tendat

ut sufficientiam exploret, & manifestissimum

sit non solùm in licentiatis, sed etiam in sim-

pliciter approbatis magnos posse defectus inve-

niri, & in his potiùs, quia cum limitatione ap-

probati sunt, quandoquidem nulla est eis ju-

risdictio demandata. Quæ quidem videtur

aperta demonstratio, ut modus dicendi prædi-

ctus nequeat sustineri. Omitto communes dif-

ficultates aliàs apud citatum Mag. Acacium,

pro quibus habet ille Resolutiones probabiles,

secutus ferè semper Auctores Societatis. Ne-

que enim ex illis est, qui Cajetano, Soto, Syl-

vestro, Ledesmis, Cabezudo, Navarrete, &

nonnullis alijs, doctissimis quidem, contenti,

fastidiunt alios, ex Societate præsertim, ut vix

ipsos, nisi fortè ut impugnent, censores seve-

rissimi, dignentur allegare. Unde & cum ve-

neratione & affectus ingenua applicatione le-<-P>@@

<-P>gendus, vulgari lingua non vulgarem erudi-

tionem complexus, sine styli affectatione,

ut decebat Episcopalis celsitudinis candida-

tum.

CIRCA

TITULUM VI.

De Prætoribus Indorum.

§. Unicus.

Aliqua circa ipsos percurruntur.


1040. QUidquid eorum potest onerareIndorum|Prætoribus|pauca satis|& quare.

conscientias conati sumus com-

pendiarijs assertis explicare. Et

addi quidem non pauca possent, si de modis,

Regia vulnerata auctoritate, furandi, quos

nonnullorum non cessat avaritia insatiabilis

parturire, utilis esset operæ pretium disputare.

Et quomodo disputationi locus sit, ubi dubi-

tationi esse nullus potest, nisi velimus circa

furtum inquirere, hoc aut illo modo perpetra-

tum, an licitum sit. Sunt enim adeò manifestæ

iniquorum quæstuum artes. ut nihil Theologis

discutiendum relinquant, cùm circa illas Theo-

logus esse quicumq; possit doctrinę Christianę

rudimenta pernoscens. Cur ergo non jam in

æquivoco, sed in univoco pessimo laboremus,

cùm Prætor & fur pro eodem stent, ut ipsi perVide Tit. 7|n. 6.

jocum dicere soliti? Pareneticè potiùs videtur

agendo exhortationibus Christianis, quàm

Theologicis documentis. Sed, ut cum Persio

loquar, Quis leget hæc num tu istud ait? NemoPersius.|Satyr. 1.

hercule nemo. Nemo inquam opportunè, ut esse

remedio possit, etiam per digniorem canalem

ad aures dociles perventuro. Miseret me homi-

num istorum, ut cum docto ex Nostris auctore

loquar, de quibusdam alijs lucifugis disserente.

Et quomodo non misereat, ubi adeò certa per-

ditio, & formidabile præcipitium. Qui non in-Ioan. 10.|v. 1 & 7.

trat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliundè,

ille fur est & latro. Christi verba sunt Joan. 10.

v. 1. Circa quæ sic celebris & eruditus Inter-Novari-|nus.

pres: Ascensus iste non tam ascensus est, quàm præ-

cipitium. Malè de ovibus agitur, cùm, qui illas

recturus est, ascensum tantùm cogitat, non curam:

& culmen spectat, neglecta ovium solicitudine. Ille

fur est & latro. Fur, qui surripere, latro qui mactare

oves quærit: Sed cum ovibus etiam se: sicque dum

furatur alienum, perdit se: dum occidit ablatum,

sui est carnifex. Sic ille. Indorum provincia

ovile quidem est. Quid enim illi nisi oves im-

bellis indolis, & quanti quanti sunt communi-

bus utilitatibus destinati? Nisi quandoque

accidat, ut eos desperatio reddat armatos, &

violatæ contra divinas Regiasque leges vindi-

ces libertatis. Ad hoc ergo ovile, dum non per

ostium, sed aliundè paratur ascensus juxta ex-

positionem dictam, perditio est, & pręcipitium,

& propria ascendentis carnificina. Jntrandum

ergo, non ascendendum, sursum cupiditatis<-P>

@@0@

@@1@364 Recognitio Tomi I. Thesauri Indici.

<-P>igne tollente; intrandum inquam per ostium.

Et quale ostium? Ego sum ostium: per me si quis

introierit salvabitur. v. 7. Per Christum ergo

intrandum, sin minùs, de salvatione actum.

Christianè intrandum, Christianè agendum, &

ita tractandæ oves, ut esse utiles possint; erunt

enim, salvo Christianarum obligationum in

Christiano Prætore respectu.

  1041. Et sunt quidem multi per ostiumPro Chri-|stianè agen-|tibus, Præ-|toribus.

intrantes, circa juramenti obligationem atten-

ti, ijsq́ue contenti, quæ moderata cum indu-

stria potuerint comparare. De quibus id usur-

pare non immeritò possumus, quod post addu-

cta nuper verba à Christo additum: & ingredie-

tur, & egredietur, & pascua inveniet. Ingredietur

inquam per ostium Christũ, Christianè scilicet,Ioan. 10.|v. 7.

& egredietur pariter Christianè, & sic pascua

inveniet, commoda videlicet non spiritualia

solùm, sed temporalia, per pascua designata,

sic enim Psal. 22. v. 1. In loco pascuæ ibi me col-Psal. 22.|v. 1.

locavit. Pro quo & illud Pastoris summi Matth.

6. v. 26. Respicite volatilia cæli &c. & Pater ve-

ster cælestis pascit illa. Nonne vos magis pluris est isMatth. 6.|v. 26.

illis? Ubi supplendum, quod ab ipso omissum,

& satis volebat intelligi: Nonne vos magis pluris

estis illis, ut vos Pater cælestis pascat? Ut in

loco pascuæ vos curet Paterna solicitudine col-

locare. Inveniant ergo ij, de quibus agimus,

egredientes pascua, quia ipsis oves utiles cum

Christiana moderatione tractatæ, & sic com-

modis competentibus divitati, quibus honestè

vitam transigere queant, eorum antipodæ,

qui aliundè ascendentes, etsi multa corra-

dant, nihil tandem inveniunt in manibus suis,

de quibus vates Rex Psal. 75. v. 5. Dormierunt

somnum suum, & nihil invenerunt omnes viri divi-Psal. 75.|v. 5.

tiarum in manibus suis. Ubi quod non inveniant,

ad mortem referunt communiter Interpretes,

ex quibus Cardinalis Bellarminus ita scribit:

Toto tempore vitæ bujus quasi sopore gravi concu-Cardinalis|Bellarmin.

piscentiæ & ignorantiæ oppreßi quietè dormierunt,

somniantes se divites & beatos esse: sed ubi per

mortem evigilaverunt (pœna enim aperit oculos,

quos culpa clauserat) nihil invenerunt in mani-

bus suis: & tunc intellexerunt, bona huius vitæ

non vera bona, sed ludibria somniantium fuis-

se: & ex ijs nihil sibi remansisse, nisi ver-

mem conscientiæ, & pœnæ sempiternæ rea-

tum. Sic ille. Sed non sic tantùm illi, de qui-

bus sermo; quia ante mortem etiam ex ijs, quæ

somniantes futuros se felices collegerant, nihil

inveniunt in manibus suis, nisi vermem con-

scientiæ, & sempiternæ pœnæ formidinem,

justo Dei judicio malè partis cursu brevissimo

dissipatis.

  1042. Ex dictis id satis habetur perspi-Circa jura-|mentum ut|obliget.

cuum quanto conscientiæ gravamine ij, ad

quos electio Prætorum spectet, possint in illa

prægravari; dum sine delectu huic muneri præ-

ficiuntur, de quo dictum aliàs: quod & opor-

teret ipsis frequentiùs inculcari. Quoad jura-

mentum circa contractus, de quo Cap. 1. di-

ctum, addi potest id, quod circa illius interpre-

tationem Doctores tradunt, faciendam quidem

illam in favorem jurantis, quia qui jurant se

quantùm possunt minùs intendunt obligare,

salva juramenti veritate, & expressa se obli-<-P>@@

<-P>gandi voluntate. Quod equidem in juramento

Prætorum potest sæpiùs accidere: multi siqui-

dem jurant, quid jurent non penitus percallen-

tes, unde ad convenientem intellectum revo-

candi sunt, juxta dicta ibidem. Id quod si ali-

quando fallit, in hac certè caussa debet maxi-

mè locum habere, ubi de amovendis injustis

oneribus agitur, Indorum scilicet miserabilium

maximè personarum; quandoquidem juramen-

tum spontaneum non est, sed à lege dispositum

& minimè in jurantium utilitatem. RatioRegula pro|interpreta-|tione.

enim quæ pro regula præfata adducitur, quia

semper præsumitur jurans minùs voluisse suæ li-

bertati nocere, ut ex mente Doctorum, quos

citat, & aliorum, quos citare posset, proponit

P. Tamburinus Lib. 3. in Decalogum Cap. 3. §. 4.P. Tambu-|rinus.

nu. 1. id tantùm videtur intendere, quod de

spontaneo juramento, aut etiam ad spontaneos

contractus applicatur, non verò quando de non

gravanda aliorum, miserorum præsertim, li-

bertate agitur, pro qua tantùm à lege disposi-

tum invenitur. Unde interpretationes, quæ in

materijs alijs esse verosimiles possent, in præ-

senti non sunt generaliter admittendæ, sed

standum exactè legis verbis, & legislatoris

intentioni, ac legis fini, ne aliàs inutilis ferè

reddatur. Et cùm hoc loco de ijs præsertim

agamus, qui Dei timore postposito, juxta dicta

non verentur Indorum, ac suimetipsorum esse

carnifices, non est cur pro illis favorabiles in-

tellectus conquiramus, qui tamen pro alijs

Christianè agentibus possunt meritò in Au-

ctoribus inventi, aut ab eisdem verosimiliter

indicati, ministrari. Extat etiam apud citatum

Scriptorem recepta doctrina nu. 2. quòd si exObservanda|doctrina|circa idem.

circumstantijs certus sit jurans se promisisse ob-

servantiam statutorum, ad ea tenetur. Itaque

licet expressè de promissione non constet, quia

neque expressa ac formali voluntate, si tamen

ex circumstantijs voluntas saltem virtualis aut

legi conformis colligatur, pro certo habendum

est juramentum, licet tergiversari quis velit,

quando observantia urgere incipit. Id quod in

casu præsenti usu venit, ubi jurans ex circum-

stantijs certus esse debet de sua promissione,

cùm legis intentioni debuerit esse conformis,

& res ipsa ita clamet, quia aliàs Catholicorum

Regum circa hoc providentia inutilis reddere-

tur. Accedit quod circa dubium non cadens

circa juramentum ipsum, sed supra rei juratæ

conditionem habet P. Suarez Lib. 2. de Iuramen-P. Suarez.

to Cap. 35. nu. 10. quando scilicet dubitatur an

rei juratæ sit tanta facta mutatio, ut juramen-

tum desinat obligare: tunc enim stat pro ju-

ramento possessio. Idem enim est quando de

modo juramenti dubitatur, cùm constet revera

fuisse juratum: stat siquidem pro eo possessio,

quia stat etiam jurandi legitima consuetudo,

& legis minimè dubia intentio, unde & duplex

est possessio. Perinde namque est de varietate

rei juratæ dubitare, aut mutatione facta circa

illam, ac de occurrente secundùm jurantis ap-

prehensionem, quia difficilior apparet, circa

quam tamen difficultatem an sit sufficiens du-

bitatur.

@@0@

@@1@§. Vnicus. Circa Indorum Commendatarios. 365

CIRCA

TITULUM VII.

De Indorum Commendatarijs.

§. Unicus.


1043. DIctum & de illis suprà nu. 906.Circa jura-|mentum|Auctoris|conciliata|doctrina.

& quia de juramento dudum

disseruimus, præmittendum

circa simile Commendatiorum juramentum

quod extat n. 16. ubi de violata lege circa ha-

bitationem in oppidis Indorum, in quo & ju-

ramenti violatio ab eisdem præstito circa In-

dorum defensionem, & sic à Nobis pronuntia-

tum: Videant ergo quomodo hoc præstent, qui ser-

vitijs addictos tenent. Si dicant se non ita cogitasse

cùm jurarunt, non erunt quidem juramenti rei in

foro animæ, secus in exteriori, quia lex ad hujus-

modi defensionem, uti ad præcipuam vult dirigi

juramentum, & poterunt ut violatores ejusdem pu-

niri Commendæ privatione, ut in Rescripto citato

(n. 5.) habetur expressum. Sic ibi: quod tamen

non videtur prædictis nuper consonum, quòd

scilicet stet juramenti obligatio, in Prætori-

bus, quidquid cogitaverint, cùm esse debeat

juxta intentionem legis ad hoc præcipuè, In-

dorum scilicet protectionem directæ. Ad quod

dicendum in primis non esse eamdem ratio-

nem de dubitante ac de expressè excludente:

dubium enim juramenti possessionem non tol-

lit, juxta dicta: qui autem apertè exclusit, in

suæ est adhuc libertatis possessione. Et hoc

modo est, quod diximus de non cogitante ac-

cipiendum, ut scilicet de tali obligatione pu-

taverit ad juramentum minimè pertinere, hoc

est enim de illa non cogitare, dum obligatio

non cogitatur, aut putatur, juramenti esse ma-

teriam, sicut sunt alia in illius formula com-

prehensa. Qui ergo juravit, de habitatione ni-

hil penitus cogitans, illam suo juramento est

proculdubio complexus: nam ad summum po-

test aliqua suboriri dubitatio, quam tamen non

sufficere remanet comprobatum.

  1044. Prætereà quod dictum Cap 3. circaAd prote-|ctionem te-|nentur,|etiamsi in|eorum oppi-|dis non|habitent.

protectionem Indorum, non scilicet cessare

hujusmodi obligationem ex eo quòd in oppidis

Indorum prohibeantur habitare, ex eo osten-

ditur quod Generalis Protector Limæ existat,

neque obligatio ulla ipsum urgeat, ut populos

Indorum adeat, sicq́ue eorum necessitates per-

videat, ut sic de procurando possit remedio

agere cum sublimiori Magistratu. Ad eum

ergo veniant Indi, licet Commendatarius non

vadat ad ipsos. Quòd si quidquam offerant

gratuiti animi significatione dubitari potest an

liceat illud accipere. Ad quod dicendum non

licere, si res considerabilis pretij sit, quia non

videtur gratis oblata, sed quasi laboris pretium,

ad quem est Commendatarius obligatus. Ex

cujus acceptione is qui offert, conjicere non

immeritò poterit, si deinceps opus sit futurum

auxilij, neque simile aliquid allatum, non ita

ut necessarium fuerit in negotio procedendum,

cùm tamen onus importabile pro ipsis sit, quo-<-P>@@

<-P>ties subsidio opus fuerit, illud pretiosis muneri-

bus emereri. Si autem vilius aliquid fuerit, non

videtur grave in eo futurum conscientiæ gra-

vamen: cùm aliàs Indi ægrè ferre soleant, si

munuscula ab ijs oblata repellantur. Erit au-

tem generosi Commendatarij attentione di-

gnum, si illa retributione benigna compenset;

cùm & attentio talis sit ipsi admodum futura

proficua, quandoquidem cùm Indorum nego-

tium agit, proprium suum agere est manife-

stum, ex quo & evincitur pretiosum non posse

munus accipere, sibi enim arat, & sibi occat,

unde & fructus impensi laboris sperat. Quia

verò solent esse Indi divites, ut Caciquij, &

Provinciarum gubernatores, circa horum mu-

nera plus videtur posse aliquid indulgeri, dum

& illi veniunt justis querimonijs auxilium

contra Parochos, Prætores, eorum locum te-

nentes, pannificiorum dominos, aut quoscum-

que alios petituri, neque enim eorum sufficere

solet potentia ad subditorum incommoda de-

pellenda. Et circa munerum acceptionem nihil

est lege dispositum, unde solùm est juxta na-

turæ certa principia discurrendum, circum-

stantijs attentis, juxta quas est à Nobis vero-

similis omninò discursus efformatus, juxta quæ

& Doctores discurrere in consimilibus mate-

rijs solent, ad quæ est etiam à Nobis respectus

habitus in præmissa resolutione.

  1045. Est etiam dictum Cap. 5. in fine quòdCirca resti-|tutionem per|prædicatio-|nem.

si ignoti sint Indi, quibus facienda restitutio,

ea non possit prædicatione, qua indigere solent,

fieri, quia bonum est alterius generis, quidquid

Auctor ibi citatus fuerit arbitratus. Sed qui-

dem id ita intelligendum, si nihil pecuniæ eo

in ministerio pro bono Creditorum insuma-

tur. Sic enim D. Thomas ibidem adductis re-

stitutionem admittit verbis illis: Scilicet dandoD. Thomas.

in eleemosynas pro salute ipsius. Si ergo quis ut

prædicaret sumptus competentes faceret, qui

in eleemosynam cederent, aut Prædicatorem

congrua pro labore compensatione conduce-

ret, in creditorum spirituale commodum, non

videtur cur non queat obligationi satisfecisse

veraciter affirmari. Licet enim prædicatio in

audientiũ utilitatem penitus dirigatur, sumptus

tamen circa eam facti in creditorũ possunt spi-

ritualem utilitatẽ destinari. Et esset sanè modus

restitutionis satis utilis, si debitum considera-

bilis esset quantitatis, Missionem à Religiosis

quotannis faciendam dotare, sive in oppidis, ad

quæ creditores spectabunt, sive in alijs, in qui-

bus major necessitas videretur. Sic à quibusdā

factum, consilio equidem salutari: quamvis

de Commendatario quopiam nihil tale sit mi-

hi compertum; utinam dispositione hujusmodi

opus ipsis no fuerit, sicut neque alia simili,

Christiana conscientiæ libertate, mammonæ

nescientis damnabiliter subservire. P. Bonæ-

Spei Tomo 5. Tract. 1. de Iure & Iust. Disput. 19.Circa debi-|ta incerta|ex contra-|ctu.|P. Bonæ-|Spei.

affirmat tamquàm probabile debita incerta ex

contractu retineri posse. Unde existimare quis-

piam forsan possit debita incerta Indorum posse

retineri, quia ex contractu sunt ut in plurimum,

dum eorum labori merces proportionata non

solvitur, operas enim locant suas congruam

mercedem accepturi, emunt etiam & vendunt,<-P>

@@0@

@@1@366 Recognitio Tomi I. Thesauri Indici.

<-P>licet circa pretium defraudati. Sed id neuti-

quàm accipiendum, quia revera debita ex de-

licto sunt, de quibus citatus Scriptor ibidem

distribuenda esse pauperibus contestatur, se-

cundùm eam quantitatem, in qua justitiæ vio-

latio accidit, per exceilum aut defectum. Hac

enim ratione Doctores omnes ad restitutionem

esse obligatos censent rerum quotidiani usus

venditores, qui in mensurarum complemento

ementes defraudant, cùm tamen inter eos, uti

inter contrahentes agatur. His addendum cir-Contra|Indos non|præscribi.

ca debita prædicta locum non habere præscrip-

tionem, tum quia est possessio malæ fidei. Etsi

demus esse bonæ aliquando, urget principium

in materia præscriptionis certissimum, scilicet

illam concurrere contra eum, qui ob impedi-

mentum nequit quod est suum repetere, præ-

ter titulos alios, de quibus in Additionibus Tomi

hujus nu. 141. & seqq.


CIRCA

TITULUM VIII.

De Capitulis Civitatum &c.

§. Unicus.

Pro urbanis Senatoribus, & Officialibus alijs

breves discursus.


1046. CIrca electionem, de qua Cap. 1.Circa sub-|ornationes|in electioni-|bus Vrba-|norum Se-|natorum|&c.

& subornationes ex quibus re-

stitutionis obligatio non oria-

tur, addendum probabile esse ratione illarum

non reddi invalidam electionem: siquidem

verba illa legis: No aya, ni pueda aver, el tal

officio, quæ sunt unicum pro electione invalida

fundamentum, non videntur ita urgere in or-

dine ad dictum effectum. Nam modus ille lo-

quendi, Non poßit, stare cum valore electionis

potest, juxta dicta Tit. 3. n. 24. & 25. & ita vi-

dentur supponere Doctores adducti hoc Capite

negantes obligationem restitutionis, & nihil

circa invalidæ electionis certitudinem statuen-

tes: & meritò. Si enim eo ipso quòd aliquid

suffragatoraccipiat, officij comparatio nulla sit,

& illud teneatur restituere qui eo pacto com-

pararit, nihil equidem comparat, unde neque

qui voto suo cooperatur electioni, quidquam

accipere potest, quia quod datur, pro aliquo

datur pretio æstimabili, & non pro nihilo, in

quo nullus apparet titulus acceptioni. Est ergo

probabile juxta gravissimorum Scriptorum sen-

sum validam esse electionem, licet possit sic

electus per sententiam officio sic comparato

privari. Cui tamen videtur posse sententiam

satis receptam opponi asserentium pro senten-Objectio ex|acceptis pro|injusta sen-|tentia.