Avctarii indici tomus quartus

bunt suo celeritatem expeditionis accurant,

lentum in officialibus agendi modum prompta

largitione depellunt, inscio Secretario. Et solet

illa nō æquare modò, sed & superare stipendium

Secretario pro functione hujusmodi designa-

tum. Quia verò hoc nequit semper fieri, ideò

quod de annuo stipendio dictum; nequit non

valde conveniens haberi; immò & necessa-

rium, sicut in officijs alijs, in quorum usu opus

est ministros adhiberi.

  1112. Sed quid circa obligationem resti-De obliga-|tione resti-|tutionis.

tutionis? Urget illa, quia in eo qui largitur,

suam redimit vexationem, ut est certa apud

Scriptores omnes resolutio. Quod quidem

tunc verum habet quando qui tribuit non ha-

bet animum ita tribuendi, ut licet invitus tri-

buat, de recuperatione deponat penitus volun-

tatem. Sic enim quod tribuitur, habetur pro

derelicto, unde is, cui tributum est, potest il-

lud, quamvis injustè accipiat, sine restitutionis

onere possidere. Quo pacto circa nonnulla

alia philosophati sumus. Est autem pro officia-

libus istis speciale illud, quòd scilicet ea, circa

quæ ipsorum versatur industria, ad gratiam

potiùs quàm ad justitiam videntur spectare,<-P>@@

<-P>unde non ita ægrè quæ pro obtinendis testimo-

nijs ad investituram necessarijs impendenda

sunt, dictis ministris, sed liberaliùs agendo con-

feruntur. Et quidem vix erit, qui si restitu-

tionem admittat, vel qui ut remittat rogatus,

non sit penitus remissurus. Et remissionem qui-

dem ab onere restitutionis eximere, per se no-

tum est, quando illæ conditiones concurrunt,

de quibus P. Molina Disputat. 757. pro quibusRemissio|debiti ut ex-|cuset resti-|tutionem.

hîc nulla, quæ obstare queat. Dixi Quamvis

injustè accipiat: quia potest in acceptione esse

injustitia, eo quòd cùm Secretario ita pactum

sit, ut ultra stipendium ab ipso assignatum ni-

hil recipiendum sit. Ex cujus tamen pacti vio-

latione nulla Secretario ipsi restitutionis faci-

endæ obligatio urget, quia neque ratione rei

acceptæ, quandoquidem ab alio, & non ab illo

processit acceptio. Neque ex modo accipiendi,

quia ille comitatur rem, & eum respicit, ad

quem illa pertinet, qualis non est Secretarius.

Neque aliunde eidem illatum damnum pecu-

nia compensabile. Si ergo injusta acceptio ex

eo accidat, quòd is qui tribuit, omnino tribuat

invitus, quod evenire potest; sed cum volun-

tate illa pro derelicto relinquendi, cùm res sit

parvi momenti comparatione gratiæ à Prorege

comparatæ, licet aliàs materia peccati lethalis

attenta quantitate. Ad eum modum, quo petiNotanda|doctrina.

aliquando peculiaris eleëmosyna solet, rogato

pro petitione primario aliquo ex Senatoribus,

aut consimilis auctoritatis. Quæ cùm confer-

tur, quoad excessum respectu frequentiorum,

invitus penitus est, collator: sed ita con-

fert, ut pro derelicto habeat excessum, nus-

quam repetendum. In quo quidem qui pe-

tunt, ex bona solent excusari fide: quam-

vis revera cum debita sit cautela in postu-

lationibus hujusmodi procedendum. Accidit

aliquando in postulatione simili ut quidam

pecuniam cum præfato largiretur excessu,

quam cùm porrexisset, unum manu levavit ex

porrectis denarium dicens: Hoc propter Deum

tribuo: cetera propter. Tacenda reliqua. Quæ

tamen possent proferre plures, cùm tacen-

dum potiùs humani respectus presso altè dolo-

re compellant. Et hæc quidem verosimilia

satis apparent, quandoquidem & receptis con-

formia in morali Disciplina principijs: circa

quę si secus alij censuerint, id pro certo habeant

homines hujusmodi restituros numquàm, & si-

ne fructu vigorem hac in parte futurum: cùm

possit esse fructuosa benignitas, post factum

quidem, & non ante illud: pro quo hæc satis,

sicut & pro Tomo Thesauri priore.

@@0@

@@1@Circa Recognitionem Tomi II. Præfatio. 391

RECOGNITIO

TOMI SECUNDI

THESAVRI

INDICI


IN sacratioribus versatur ille: unde & dignior ut circa ipsum fusiori

calamo procedamus. Sed ad multa attenti, quæ pro brevitate mili-

tant, ut divinæ dispositioni placuerit Scriptiunculæ hujusce labor ad

extrema suo cum Auctore properans temperandus. In eo sum mense,

Iulio inquam, in quo Anno præterito inchoata illa; & cùm de viribus

non adeò fiderem, placuit illi, à quo omne datum optimum, & omne donumJacob. 1.

perfectum, verè patre luminum, ut ita fluxerint dies, quòd ex eis nullus labori

incommodus, cùm fuerit continuus, ut non contemnenda persuasum mihi habeam conje-

ctura, desiderium meum pro ejus gloria, & publica utilitate concertans, minimè displi-

cere. Sit ille in æternum benedictus, cui dicere profundißima animi demißione, & in-

ter Recognitiones, quas verso, recognitione gratißima, & possum, & debeo: Tam-

quàm prodigium factus sum multis: & tu adjutor fortis. Psalm. 70. v. 7.Psal. 70. v.|7. 8. & 9.

Vnde & quod præcedit: In te cantatio mea semper, sicut & quod sequitur: Re-

pleatur os meum laude: ut cantem gloriam tuam, tota die magnitudinem

tuam, v. 8. Vbi & quod statim additur perpendendum: Ne projicias me in tem-

pore senectutis: cùm defecerit virtus mea, ne derelinquas me. v. 9. Quæ

quidem jam senem protulisse Davidem affirmat Cardinalis Bellarminus: & tunc se fa-

tetur ille prodigium, quia componendis & canendis aptus erat carminibus: cùm tamen

Septuagesimum annum ætatis aut expleverit tantùm, aut non multùm superarit, de quo

P. Salianus Tomo 3. An. 3020. n. 6. ante vitæextrema: frigore invalescente pro-

stratus. Cùm ergo sic caneret, se agnoscebat, & fatebatur esse prodigium: unde &

gratus beneficijs tantis, pro gratiarum actione cantionem dicebat fore perpetuam: In te

cantatio mea semper. Nec qualicumque contentus, ejus plenitudinem exorabat: Re-

pleatur os meum laude. Adjutoris inquam fortis, & eatenus prodigialis. Circa quæ

sic Titelmanus: Ut autem gratus tibi esse valeam pro tanta tua erga me sol-Titelmanus

licitudine, peto, ut os meum repleas laude, ut medoceas per illuminatio-

nem & eruditionem internam Spiritus tui, quomodo te dignè laudare

queam: ut cantare possim magnificentiam gloriæ tuæ, & jugiter omnibus

diebus vitæmeæ canticis & Psalmis valeam celebrare magnitudinem

tuam, secundùm quam per omnia verè es maximus. Hæc ille. Et quid ad

hæc parvitas mea? Hæreo circa applicationem Octogenario major trium ferè annorum

excessu. Dicant alij quod velint. Vnum illud mihi Vatis supremi studium in votis est, ut

pro beneficio prodigiali sim in gratiarum actione prodigium, labori insistens ætate in præ-

fata, sicut ille in sua perpetuus Canticorum & Psalmorum artifex insistebat. Neque

studium dictum sine timoris stimulo transigendum ad quem spectat illud: Ne projicias

me in tempore senectutis, &c. Circa quod adductus Scriptor sic locutus Paraphra-<-P>

@@0@

@@1@392 Recognitio Tomi II. Thesauri Indici.

<-P>stes pijßimus & elegantißimus: & postquàm à puero mei semper sollicitis-

simam gessisti curam, noli, quæso, pati, ut in ætate pleniori, aut etiam

jam deficienti, à te aberrem, atque à tua gratia excidam: qui me tanto-

pere in tuo servitio confortasti, cùm essem valido & vegeto corpore, ne

patiaris me (quæso) à te aberrare, ac te relinquere in tempore senectutis,

quando deficere incipiet virtus mea. Esset enim id prorsus abominabile,

si ego (quem semper à puero tanta cura in tua servitute custodisti) in ætate

tandem deficiente delirare incipiens, à tua servitute me separarem, sicque

à te, & tua gratia derelinquerer. Sic Vates, sic dignus Vatis Interpres, sic ego,

ut ad rem iam.


CIRCA

TITULUM XII.

De Privilegijs Indorum.

§. I.

Privilegia Indorum ut sint favorabilia,

& quid inde emolumenti.

Circa Cap. 1. & 2.

1113. FAvorabilia esse dictumCirca inter-|pretationem|privilegij|favorabilis|pariter &|odiosi.|P. Bonæ-|Spei.

ibi, ex quo & habetur la-

tè esse interpretanda, pro

quo & videri possunt P.

Herincx Tomo 2. Tract. 3.

Disput. 4. Quæst. 7. & P. Bonæ-Spei Tomo 4.

Tract. 3. Disputat. 11. Dub. 3. qui n. 25. tradit,

quòd si privilegium sit partim favorabile, par-

tim odiosum: qua parte est favorabile, est latè

interpretandum; strictè autem qua parte est

odiosum, si in illo hæc distingui possint, &

nulla in contrarium obstet necessitas. Si tamen

dubium sit an privilegium sit favorabile, an

odiosum, est judicandum esse simpliciter favo-

rabile, quia privilegium favorem per se inten-

dit. Quæ quidem doctrina videtur aptari posse

Dicto 3. ex n. 8. ubi asseruimus, si privilegium

aliquod sit contra jus commune, aut aliàs

odiosum, ex quo nulla utilitas ad Ministrum

veniat, non debere amplè interpretari, quia

non habet rationem talis respectu Ministri, &

ita non est fundamentum ut possit erga illum

ampliari. Additum tamen Dicto 2. Ordinariè

privilegia commodum aliquod Ministrorum

afferre; unde & posse ex ea parte etiam favo-

rabilia judicari. Ubi quidem ex eo quòd com-

modum aliquod afferant, non videntur peni-

tus favorabilia, sed habere rationem privilegij,

quia commodum uni potest respectu alterius

esse odiosum, ut in privilegio decimarum.

Tunc ergo stare prædicta doctrina poterit. Sed

quidem quod ad Dictum primum spectat, tunc

locum habere potest, quando de Religiosis

non agitur Indorum Ministris. Quod autem

ad secundum, de Religiosis accipiendum, ut

verosimilius possit procedere. Et pro omni bus

etiam verosimiliter accipiendum. Licet enim<-P>@@

<-P>stare possit commodum alijs odiosum, dum de

Indis agitur, odium quodcumque redditur in

favorem, quia tendit ad illorum conversionem,

valdeq́ue conveniens est ut Ministri Evange-

lici laboris sui, satis quidem onerosi, aliquod

habeant levamen ex Apostolicæ Sedis verè pa-

terna providentia. Congruit autem quod ulti-

mò additum, extante dubio, ut inde omnis

possit scrupulus amoveri.

  1114. Juxta quod procedit etiam quodContra jus|commune|ut etiam|favorabile,|si pium.

habet nu. 22. ubi ait derogationem juris com-

munis in caussis pijs juxta Tiraquellum non

reputari odiosam, cùm pia sit. Unde Religio-

sorum exemptio ab Ordinario loci odiosa non

reputatur, licet sit contra jus commune, quia

pia est, & ideò amplè sumenda: præsertim

cùm summa sit Juris-consulto ratio, quæ pro

Religione facit, juxta legem Sunt personæff. de

Relig. & specieb. fundi 4. Sic ille. Cùm ergo

ex parte Religiosorum novus accedat titulus

in casu nostro, inde etiam ampliatio sustinen-

da. Addit idem privilegium, quod est in præ-

judicium tertij, reduci ad odiosum, ac proinde

esse strictè interpretandum. Atqui privilegium

tale potest esse pium: ergo etiamsi odiosum,

potest ampliari. Id quod in exemplo adducto

ab Auctore ipso videtur planum; in exemp-

tione inquam Religiosorum, jus enim tertij

tangit, & diminutio jurisdictionis præjudicium

quoddam est: ut videri potest apud P. San-

cium Lib. 8. de Matrim. Disp. 2. nu. 3. licet P.

Hugo Chassaing de Privilegijs Regulariũ Tract.Quid præ-|iudicium.

2. Cap. 1. Proposit. 3. id neget ex eo videlicet,

quòd præjudicium pro injuria sumat. In gene-

raliori autem acceptione, pro jactura, scilicet

sine injuria, debet convenienter admitti. De

illius autẽ nominis significatione varia agit P.

Pereyra in Lucidario n. 888. & nu. 1170. &

luculentiùs Passeratius. D. Caramuel in Theo-

logia fundamentali nu. 466. ita scribit: QuiD. Cara-|muel.

suo utitur jure, etiam cum damno tertij, nemini

præjudicat; est enim præjudicium, non qualecumque

damnum, sed illatum injustè. Sic ille. Cujus non

obstante judicio, id quod est dictum, potest

verosimiliter sustineri.

  1115. Quòd ad rem autem attinet ita illeIllius do-|ctrinam-|circa inter-|pretationem|cum damno|tertij.

loquitur n. 945. In privilegio quòd est contra

commoditatem tertij, non verò contra illius ad-

quisitum jus, debet esse latißima interpretatio in

favorem illius, cui privilegium conceditur; non

enim est credibile in materia meræ gratiæ voluisse<-P>

@@0@

@@1@§. I. Privilegia Indorum ut favorabilia &c. 393

<-P>Principem esse melioris conditionis illum, cui pri-

vilegium non conceditur, altero cui conceditur.

Ceterùm si privilegium vergat contra jus adquisi-

tum à tertio, ita debet interpretatio fieri, ut non

dicatur Princeps vel Pontifex, aut alteri injuriam

fecisse, aut suæ jurisdictionis limites exceßisse. Hæc

ille. Iuxta quem circa jus tertij etiam esse po-

test ampla interpretatio. Distinctio autem illa

de commoditate & jure adquisito difficilis ap-

paret, quia supponitur esse veram tertij com-

moditatem, quæ ab ipso aufertur, aut limita-

tur, unde & jus in illa habere, quod in re dici-

tur, unde & adquisitum. Licet ergo juxta sty-

lum Pontificiæ Cancellariæ sit juri tertij non

esse intelligendum velle Pontificem derogare:

pro quo & Guiniparus Quæst. 2. Cap. 3. nu. 29.

& seqq. Disputat. 2. & Moronus Responso 40.

nu. 31. & seqq. quando tamen expressè de illo

agitur, in ijs, circa quæ potest illius potestas

exerceri, si favorabilis concessio, & in caussa

pia ac Religionis versemur, interpretatio est

cum rationabili amplitudine facienda. Ut con-

stat ex Cap. Ad audientiam de decimis, ubi Ale-

xander Tertius ad novales dixit extendi, cùm

tamen de tertij præjudicio infallibiliter agere-

tur. Et quidem Dom. Caramuel de privilegio

favorabili generaliter agens id asseruit, quod

vidimus, unde si de privilegio Religionem con-

cernens ageret, non est dubium plus aliquid

concessurum, quando videlicet expressè de re

aliqua agitur, circa quam potest Pontifex ex

absoluta potentia disponere, ut circa deci-

mas, & legata pia, de quibus alibi à Nobis

dictum.


SPECIALIS

DIFFICULTAS.

Circa necessariam praxim opinionis proba-

bilis ratione amplæ interpretationis

faciendæ.


1116. DIximus privilegia in casibusP. Cardenas|ut affirmet|absolutè.

memoratis favorabiliter in-

terpretanda, id quod Juris

utriusque auctoritate firmatur. Sed quid si opi-

nio extet in casus contingentia, negans licitam

esse ampliationem, aut contendentem licitum

esse partem contrariam amplecti? An ejus usus

licebit? Negat P. Joannes de Cardenas Parte 1,

Crisis Theologicæ Tractatu 1. Disput. 17. Cap. 2.

& seqq. affirmans, & latè probans eo ipso, quòd

constitutio favorabilis sit, & eatenus latissimè

interpretanda, extendendam esse ad casus, in

quibus est opinionum probabilium diversitas,

atque adeò probabilitatẽ opinionis strictæ limi-

tari per illud principium juris, quòd Constitu-

tio favorabilis amplianda sit: unde tantùm erit

speculativè probabilis, & non practicè: sive

directè probabilis, reflexè tamen vi prædictæ

regulæ improbabilis, & certò falsa. Pro quo

adducit P. Suarez lib. 4. contra Regem An-Auctores|pro eo ad-|ducti.

gliæ Cap. 34. n. 4. & Tomo 2. de Relig. Tract. 6.

de voto lib. 6. Cap. 26. nu. 6. P. Thomam San-<-P>@@

<-P>chez lib. 4. Summæ Cap. 40. nu. 26. & Tomo 1.

Consil. lib. 2. Cap. 4. Dub. 55. nu. 31. Dianam

Parte 6. Tract. 1. Resolut. 30. fin. Valenzuelam

adversus Venetos Parte 1. nu. 43. Thomam Del-

bene Tomo 2. Cap. 26. Dub. 9. Sect. 14. nu. 12.

Antonium Sousam in Bullam Cœnæ Disput. 76.

nu. 5. citantem Hostiensem, Ioannem Andream

Felinum & Martham. P. Pellizarium in Manuali

Regular. Tomo 2. Tract. 8. Cap. 6. nu. 142. P. Fa-

gundez Lib. 4. de Iustitia Cap. 10. nu. 10. qui

Doctores in materia immunitatis præsertim

loquuntur, & licet eorum nullus quæstionem

in terminis proprijs verset, ex illorum tamen

loquendi modo id videtur colligi, quod & vi-

detur sufficere; pro quo & argui similiter po-

test, ut ex modo loquendi Doctorum, qui fa-

vorabilis appareat, debeat necessariò inferri

favorabilem esse sententiā eliciendam, quia &

hoc ad favorem spectat, ut scilicet nequeant illi

nisi ut certissimi assertores allegari. Funda-Fundamen-|tum pro|assertione.

mentum autem ad paucas potest clausulas re-

vocari, stabilita enim in Constitutione (idem

erit in privilegio) favoris certa ratione, ex ea

sequitur ad casus dubios extendi debere: Atqui

in opinione probabili dubium extat; licet

enim quis quando assentitur, non dubitet, res

tamen ipsa dubitabilis est, & ubi assentitur

unus, potest alius dubitare, immò & opinans

ipse ante assensum. Ubi & addi potest, etiam

post assensum, ad quem non necessitatur, si

occurrat aliquid momenti alicujus pro par-

te adversa, potest assensum suspendere,

& ad statum dubietatis redigi. Ergo tene-

tur in hujusmodi eventibus ad favorabilem

sententiam penitus inclinari. Propter quod

dictus & doctus Pater plures probabiles sen-

tentias in materia immunitatis, quas Joan-

nes Sancius Disput. 44. nu. 52. proponit, &

pro praxi probat, nec posse reduci ad praxim,

nec dici probabiles in Disputationis fine con-

tendit.

  1117. Sed quidem difficilem ille provinciāQuid stet|contra il-|lam,

assumpsit, & contra se habet plures & gravis-

simos Doctores, qui sententias probabiles in

in materia immunitatis, & multis alijs, non

penitus favorabiles defendentes, eas non tan-

tùm speculativè, sed pro praxi tales, & omni-

nò securas asseverant; distinctionis præfatæ

nulla inducta mentione. Et videri illi possunt

apud Dianam Parte 1. Tract. 1. & 2. Parte 3.

Tract. 1. Parte 4. Tract. 1. Parte 5. Tract. 1. Parte 6

Tractat. 1. Parte 7. Tract. 1. Thomas Del-bene

Parte 1. & 2. de Immunitate Ecclesiastica per

plura Capita, exceptis tribus postremis, in qui-

bus de illa non ita directè, licet locum habeant

privilegia. Et quidem P. Suarez, qui uti præci-

puus sententiæ patronus adducitur, post addu-

cta verba ex loco contra Regem Angliæ ita

subdit: & juxta hæc judicandum est de multis sin-P. Suarez.

gularibus casibus, quos congerit Azor Tom. 1. Lib.

5. Cap. 13. & 14. Sic ibi, in doctrina P. Azor

nihil deprehendens, quod posset improbare. Ille

ergo Cap. 13. Quæs. 9. post quæstiones nonnul-

las circa immunitatem propositas, ex varijs le-

gibus, statutis, & ordinationibus Catholico-

rum Principum, quibus illa videtur violari, ita

scribit: Meum in controversia propositum est, non<-P>P. Azor.

@@0@

@@1@394 Recognitio Tomi II. Thesauri Indici.

<-P>Reges & Principes, Ecclesiæ alioqui patronos &

defensores, & benè de Christiana & Catholica Re-

publica meritos offendere, nec eos verbis de suo jure

& potestate dejicere: nec Ecclesiæ, quam ut ma-

trem piè & religiosè venerari & honorare debe-

mus, aliquod jus debitum mea disputatione detra-

here vel denegare, sed explicare dumtaxat rei diffi-

cultatem, ne facilè Doctores Catholicos, qui de

hac quæstione tractarunt, approbemus aut impro-

bemus, vel etiam damnemus: quæ enim mitiùs &

benigniùs interpretari possumus, non est cur duriùs

& severiùs accipiamus, quasi rigidi censores effecti.

Sic doctissimus ille & prudentissimus Magi-

ster, qui citato in Capite plures quæstiones

probabiliter quidem, nec tamen conformiter

regulæ illi de favorabili interpretatione resol-

vit. & Cap. 14. de alijs disserens, licet non in

omnibus similiter decernat, auctores tamen

gravissimos pro illis stantes debita veneratione

prosequitur, neque eorum Assertis eam, quam