Avctarii indici tomus quartus

SUnt in illa errores ali-269.|D. Archie-|piscop. Pla-|tensis elo-|gium.

quot typographici, Sed pro

Ad. Videres pro Videret. Pos-

cunt pro Pascunt. Et circa

hunc postremũ id hoc loco

opportunè addendũ, quod

ad ampliorem commenda-

tionem memorati ibi Antistitis constat perti-

nere: Illustrissimi inquam D. P. Joannis Alfonsi

Ocon, tunc Cuscensis Episcopi, Ecclesiæ pri-

mariæ in Peruvio post Metropolitanas, circa

quas sic in fine: Gratulentur & aliæ hoc Orbe

supremæ, dum spes non inanes pascunt Te sponso

perfruendi. Id quod quàm fuerit verum ante

impressionem Operis probavit eventus, ad Ar-

gyropolitanam Metropolim, satis splendidam

& opulentam meritissima promotione. Quod

& proculdubio circa Limanam evenisset, si va-

casset illa, per integros triginta annos digno

potita consorte, quos non potuit ætas in eo

provectior, dum conviverent, exæquare. Nec

alius ille in sublimiori Sede quàm in Cuscensi

fuerat; eumdem experti Platenses, quem fama

prævolante conceperant, ut hic non immeritò

usurpare liceat, quod Eboracensi Archiepiscopo

D. Bernardus scribẽs Epist. 95 in isthęc ipso di-

gna verba ministrat: Splendor operis, & opinionisD. Bernar-|dus.

odor, bene (ut comperi) in gloria vestra convene-

runt. Opinionem opus probat nec falsam fuisse, nec

vacuam: cùm quod ante sparserat ubique volans fa-

ma, ubique res ipsa faciat manifestum: quomodò

nunc maximè claruit zelus justitiæ, eminuit & in-

valuit Sacerdotalis vigor &c. Invaluit inquam

Sacerdotalis vigor, dum oneri visitationis insi-

stens, ex equitatione calculum in vesica con-

traxit mole & figura stupendum, quia acumi-

natum, ut pervisus post mortem evidenti fue-

rit argumento acutissimorum dolorum, quos<-P>@@

<-P>non poterat non patientissimo viro sine inter-

missionis solatio inferre, in quacumque corpo-

ris constitutione, tenero illo receptaculo lan-

cinato. Sed bonus ille pastor à pastorum Prin-

cipe altiùs instructus non dubitavit pro ovibus

animam ponere, neque fecit illam pretiosio-

rem quàm se, dummodò consummaret cur-

sum suum, & ministerium, quod accepit. Act.

20. v. 24.

  270. Dictum ibidem familiæ curam fuisseIllius fami-|lia Schola|Episcopo-|rum, quod|exemplo|unius osten-|sum.

illi magnam, singularem, eximiam, id quod

usque ad vitæ innocentissimæ terminum in-

violabiliter observatum. Pro quo & juvat mo-

dò nobile argumentum adjecisse. Vidimus ad-

stitisse illi Secretarium florenti juventa, sed

adeò probitate conspicuum, ut jam illum Epis-

copum videamus. Agebat ille Potosina in Ec-

clesia Parochum, & quia animarum cura ijs,

qui de animarum suarum sunt salute soliciti,

non sine anxietate, & periculosa ratione per-

agitur, desiderabat ille, ipsa dimissa, Præben-

dæ in minori qualibet Cathedrali obtenta in

tuto conscientiam collocare. Et ecce nihil su-

spicanti tale à Serenissima Regina Guberna-

trice ad Episcopalem celsitudinem præsenta-

tur, futurus Auxiliaris Archiepiscopi Limani.

Sic à Domino factum, mirabile tamen in ocu-

lis aliquorum; & eorum præsertim, ad quos

informatio spectat, pro suprema eorum provi-

dentia, pro ijs transmittenda, qui ad civiles &

Ecclesiasticas dignitates merentur promoveri.

Et scriptum ad Regium Indiarum Consilium

promotionem præfatam, de qua nec cogita-

tum, minimè idoneam reputari. Sed rescriptum

fuisse illam peridoneam, & si non præcessisset,

tunc temporis faciendam. Immò in sublimius

aliquid iterata promotio, & illi Episcopatus

Portus Bonarum aurarum delatus, in cujus pa-

cifica administratione versatur. Is est Illustris-

simus D. D. Antonius Imbertus Azcona, in ea

educatus schola, quæ quia castimoniæ & om-

nimodæ probitatis, marium immensitatem

pervasit, & eum ad Episcopale provexit offi-

cium, quin posset armata in officiosis litteris<-P>

@@0@

@@1@94 Recognitio I. Amphitheatri Misericordiæ.

<-P>potentia, quod à Deo fuerat ministerio Regij

patronatus dispositum, retardare. Juvat Emi-

nentissimi Cardinalis de Lugo huc ex eleganti

Scriptore elogij particulam advexisse, sic enim

ille: Habuit aulam semper modestam, castos murosLaudatus|Cardinalis|Lugo, unde|& ille.

citra ullum offendiculum pudicitiæ, ac ornatos ima-

ginibus non inverecundis, verùm ad pietatem cien-

dam insignibus. Tres ex ejus aula facti Episcopi,

etiam hoc nomine celebrati, quod ex ejus clientelaP. Nadasi.

venirent. Sic P. Joannes Nadasi in Anno dierum

memorabilium. S. I. die 21. Augusti. Et quidem

non sine magno fundamento dici potest plus

fuisse ex schola Archiepiscopi nostri unum

prodijsse Episcopum, quàm ex Cardinalitia

tres, ampla quidem juxta dignitatis eminen-

tiam, licet in ipsa amplitudine, moderata, in

sapientiæ & religionis ampitheatro, ut non

veniant illis nostra hæc culmina compa-

randa.

  271. Conatus ille generosus, & strenuusDe Cuscensi|templo, &|laude ab|Ecclesiarum|ædificatio-|ne.

vigor pro ædificatione Ecclesiæ collaudatus,

quæ ad colophonem magnis passibus festina-

bat; unde brevi locus expectabatur divinis of-

ficijs commodus, pulcher, augustus. Id autem

quod in expectatione versabatur tunc, jam fe-

liciter non expectatur, sed spectatur, Ecclesia

inquam pulcherrima, cui nulla ex Peruvianis

majestate ædificij comparanda. Et hoc illa ab-

sit verbo invidia, maxima ex parte suo illi

sponso debet, qui se verè talem agnoscens de

sponsa perficienda & ornanda animitus accu-

ravit. Hæc enim cura inter primarias assu-

menda: quandoquidem sponsalitius sic contra-

ctus videtur postulare. Unde & promotioneEcclesia|tractanda|ut sponsa.

stante, de promovendo etiam Ecclesiæ statu

cogitandum. Promovit Dominus Abraham,

dum eum, quem sibi multiplici favore devin-

xerat, in specialis populi parentem elegit, &

peculiari signaculo consecravit. Nec ultra vo-Genes 17.|v. 5. 6. & 15

cabitur nomen tuum Abram: sed appellaberis Abra-

ham: quia patrem multarum gentium constitui te,

faciamque te crescere vehementißimè, & ponam te

in gentibus, regesque ex te egredientur. Genes. 17.

v. 5. & 6. & quid ad hæc Sara, anne priori in

statu ingloria remanebit? Audiatur Dominus

ibidem v. 15. Dixit quoque Deus ad Abraham:

Sarai uxorem tuam non vocabis Sarai, sed Saram.

Quod quidem D. Bernardus Epist. 237. Euge-

nio Pontifici scribens altè introspiciens in

caussam præsentem adscivit sic locutus: Super-D. Bernar-|dus-

est ut facta hac mutatione, ipsa quoque quæ tibi

commissa est Domini tui, sponsa mutetur in melius:

& jam nequaquam Sarai, sed Sara de cetero no-

minetur. Intellige quæ dico: dabit enim tibi Domi-

nus intellectum. Si amicus Sponsi es, ne dixeris

Dilectam ejus principem meam, sed principem, nil

tuum in ea vendicans, nisi quòd pro ea, si oportue-

rit etiam animam dare debes. Hæc Doctor san-

ctus: quæ licet ad Ecclesiam prout Congrega-

tio est fidelium, aut omnium, aut aliquorum,

referenda sunt, ad materialem etiam spectare

proculdubio est reputandum. Illa enim suo

modo etiam sponsa est, ut in officio dedicatio-

nis habetur in quo illud: Domum Dei decet san-

ctitudo, sponsum ejus Christum adoremus in ea.

Sponsum inquam primarium & invisibilem,

cùm in Episcopo suus etiam sit sponsalitius re-<-P>@@

<-P>spectus, & magis peculiaris, quandoquidem

alterius sponsus non est, quod in Christo secus

accidit sponso universali: unde & Episcopus

in ea etiam adoratur, quando ipsi honor debi-

tus inclinantibus se subditis, & ad terram us-

que prosternentibus exhibetur. Circa quod itaAdoratio|ut debita|Episcopis.

scribit D. Augustinus Sermone 7. ad Fratres

in Eremo: Estote ergo fratres cum Abraham obe-

dientes, reddentes quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæD. Augusti.|nus.

sunt Dei Deo. Tunc verò reddimus Cæsari debitum

suum, quando duliam Prælatis nostris reddimus.

Hæc enim dulia consistit in reverentiæ exhibitione

& dilectione. Hoc autem facere debemus non so-

lùm Pastoribus, sed & Sanctis Dei; & tunc reddi-

mus per obedientiam quæ sunt Cæsaris, Cæsari. Sed

tunc reddimus quæ sunt Dei, Deo, quando in latria

adoramus. Sic ille. Ubi non de dulia ratione

sanctitatis agitur, sed dignitatis, quòd à Do-

ctore sancto apertè designatum. Nec de his

plura, recordationis odore gratissimo.

§. II.

Expuncti errores cum fructu eruditionis.


272. IN Præfatione ad Lectorem col. 3. proQui dicere,|& non doce-|re, & è con-|verso queāt.

Diceret habetur Doceret. Ubi quod ad

rem attinet, absurdi nihil: ille enim, de quo

ibi, & dicere potuit & docere. Vates inquam

Rex, qui de se Psal. 33. v. 12. Venite filij, auditePsal. 33.|v. 12, & 50.|v. 15.

me: timorem Domini docebo vos. & 50. v. 15.

Docebo iniquos vias tuas. Sed non est semper op-

portuna mutatio: aliqui enim dicere, sed non

docere possunt, cùm sint etiam qui docturi suo

pro munere, doctrinam in meram mutant di-

ctionem. Mulieres in Ecclesia docere Aposto-1. Cor. 14.|v. 34. & 35.

lus prohibet, 1. Cor. 14. v. 34, & 35. dum & lo-

qui prohibentur: unde etiam & illi, qui ad mu-

lierum conditionem accedunt pariter repel-

lendi. Accedunt autem qui ignorantia labo-

rant, & qui ex illarũ consuetudine redduntur

impuri, nisi manifestæ pœnitentiæ beneficio

docendi sit eis facultas restituta. Unde Vates,

de quo dudum, in priori loco sic præmiserat.

Accedite ad eum, & illuminamini: & facies ve-

stræ non confundentur. Immittet Angelus Do-

mini in circuitu timentium eum, & eripiet eos.

v. 6. & 8. Ubi cùm illuminationem ex Dei ac-

cessu promittat, satis se doctum ostendit, &

qui sine confusione possit alios edocere. Sed

non penitus sufficientem, nisi & aliquid ex

Angelico consortio superveniat. Id enim sibi

competere qui intervenit versus ostendit: IsteCardinalis|Bellarmi-|nus.

pauper clamavit, & Dominus exaudivit eum.

v. 7. De se enim loqui graves testantur Inter-

pretes. Iste pauper, David videlicet, omni ope de-

stitutus, ita ut etiam panem à sacerdote mendica-

ret, ait Cardinalis Bellarminus; alludit siqui-

quidem ad historiam, de qua 1. Reg. 21. ut

constat ex Psalmi titulo. Clamavit ergo, & id,

quod priùs de illuminatione dixerat, & quod

posteà de Angelica immissione, seu castramen-

tatione, juxta aliorum lectionem, se impetrasse

pariter indicavit. Sic ergo ad docendum ido-

neus, ut perinde sit ac si dicat: Venite ad scho-Idem.

lam Spiritus sancti per linguam meam loquentis,<-P>

@@0@

@@1@§. II. Circa Discursum Isagogicum Doctrinautilis. 95

<-P>ut citatus loquitur Cardinalis. Jam quod ad

locum posteriorem attinet, manifestum est; est

enim ille celeberrimus pœnitentiæ Psalmus,

virtute cujus & id sibi polliceri potuit, quodV. 12.

priùs auditum. v. 12. Cor mundum crea in me

Deus: & Spiritum sanctum tuum ne auferas à

me. Qui non auferri Spiritum sanctum exora-

bat, apertè fatebatur adesse, unde & cor pu-

rum jam etiam creatum in ipso; quæ sunt pro

auctoritate docendi necessariæ qualitates. Sic

ergo eo quo dixit modo, docere potuit: Docebo

iniquos vias tuas, & impij ad te convertentur. Ita

inquam docebo, ut impij convertantur. Verbo

quidem & exemplo verissimæ conversionis.

Sic & prædicaturi ij, qui de convertendis

peccatoribus agunt, ut scilicet illi convertan-

tur, quod non fit verbis levi artificio compo-

sitis, hoc enim dicere est, non docere, damna-

bili mutatione. Memini me jam pridem in Ser-

mone celebris cujusdam Concionatoris termi-

nalem illam formulam legisse more veterum

Oratorum Dixi, Hispanè Ya he dicho. Et fortè

non abs re, quia nihil præter verba in illa; cùm

tamen materia plusquàm verba, de morte enim

Potentatus maximi agebatur, meritò postula-

ret. Vnde & in morte de his & similibus dici-

tur auctor hujusmodi doluisse.

  273. Col. 5. (omitto levem alium, sicut in

decursu) in Voto ad Virginem habet carmenCirca no-|men Æthe-|ra in|hymno Vir-|ginis.

Ætherum pro Æthereum, aut Ætherium, ubi Vir-

giliana imitatio comperta, Illyricos penetrare

sinus. Forsitan melius Ætherios penetrare sinus.

Ubi compertum est de cælestibus agi, pro qui-

bus & Æther solitus usurpari. Unde in Hymno

Mariano, in quo anteà sic extabat: Quem

terra, pontus, æthera, subrogatum est Sidera:

quia Æther plurale non habet, & ut haberet,

Ætheres, dicendum, quia masculini generis. Et

Fortunatus quidem elegantissimus Scriptor

Hymni auctor asseritur, ut mirum sit in eo

lapsum, quod à viro tanto non poterat igno-

rari. Unde credi potest non Æthera ab eo posi-

tum, sed ut modò extat Sidera, & alicujus im-

peritia, aut incuria factam mutationem. Quod

quidem in nonnullis alijs non ita affirmari po-

test, quibus indulgendum, utpotè sæculi quo-

ad politiores litteras inamœni, in quibus Petrus

Comestor, cujus Carmina illa in laudem Virgi-

nis à D. Antonino adducta, quæ & profert P.

Gregorius Valentianus in Hymnodia SS. Pa-

trum pag. 383. qui tamen nihil circa mutatio-

nem:


Si fieri posset quòd arenæ, pulvis, & undæEjusdem|præconium.

Vndarum guttæ rosa, gemmæ, lilia, flammæ

Æthera, Cælicolæ, nix, grando, sexus uterque

Ventorum pennæ &c.Petrus Co-|mestor.

Linguæ cuncta forent, minimè depromere possent

Quæ sit, vel quanta, Virgo Regina MARIA

Quæ tua sit pietas, nec littera, nec dabit ætas.

Ubi & dici posset ab Auctore non Æthera, sed

Æther positum, cùm eo pacto etiam constaret

carmen, cui unius litteræ facta additio juxta

dicta per imperitiam aut incuriam, cùm in

Hymno sic positum occurreret, & usu Eccle-

siæ comprobatum. Auctor Lexici Ecclesiasti-

ci Latino-Hispanici verb. Æther, etiam Æthera

Ætheræ quasi recepti usus apponit, quod ta-<-P>@@

<-P>men non video ex quo potuerit Classico Scri-

ptore depromere, & varias ejus significationes

proponit, sicut & Hieronymus Vitalis in Lexi-

co Mathematico Lit. A. n. 45. Dictionarium no-

vissimum Antonij Nebrissensis unicam ex-

hibet, ut scilicet, sit cælum cælis omnibus al-

tius, licet non exprimat Empyreum: quod ta-

men asserit Cardinalis Cajetanus ad locum

Proverb. 8. v. 28. Quando æthera firmabat sur-Prov. 8.|v. 28.

sum. Ubi tamen P. Cornelius aërem significa-

tum arbitratur, nam de cælis jam dictum:

Quando præparabat cælos, aderam. Unde sic sub-P Corne-|lius.

dit: Per ætherem accipe aerem, & cum Lyrano

ignis elementum, si quod est super aerem. Adde

etiam si vis orbes planetarum, præsertim Lunæ,

Martis, & Veneris, qui Soli subjacent, quos multi

censent esse similes aeri purißimo, ideoque vocari

ætherem. Sic ille. Cujus ratio parum videtur

firma: nam de terra jam egerat Sapientia: &

ex antiquis antequàm terra fieret. Necdum mon-

tes gravi mole constiterant. Ante colles ego partu-

tiebar: adhuc terram non fecerat, & flumina, &

cardines orbis terræ, & tamen post cęlos, & æthe-

ra, de illa rursum: Quando appendebat fundamen-

ta terræ. v. 29. Circa quod sic dictus Pater:

Vnde Noster solerter vertit, quando appendebat.

Primò, ut significet Dei nutu terram quasi pilamIdem.

pendulam hærere in mundi medio, firmarique in

vacuo &c. Ergo similiter propter rationem

aliquam specialem potuit de cælis iteratam in-

serere mentionem, ut scilicet eorum statueret

firmitatem, quamvis volubiles sint, & ex aqua

facti, juxta multorum sententiam, id indicante

textu sacro. Cùmque prætereà cælos planeta-

rum ætheris nomine designatos admittat, illud

ejus infirmum convincitur fundamentum. Ubi

& aliqualis error, dum pro Mercurio positus

Mars, cùm sit ille medius inter Lunam & Ve-

nerem. Item si tres illi cæli nomine ætheris de-

signati, cur non & planetarum alij, qui simi-

les conditionis? Stet ergo ut satis verosimile

ætheris nomine significatum cælum, cum tota

sua amplitudine, ut & Empyreum videatur

etiam comprehensum, quod Cardinali Caje-

tano placuit, ut enarratio prædicta Geneseos

primariæ respondeat: In principio creavit Deus

cælum & terram. Cap. 1. v. 1. Ubi de Empyreo

agi ostensum alibi cum multis. Id quod non

tollit quin aliàs æther pro aëre significando

sumatur, ut 1. Æneid. Crebris micat ignibus

æther, media inquam illius regio, aut fortè

alia.

  274. Num. 1. col. 2. legitur AmphitheatrumS. Amphi-|lochij elo-|gium.

pro Amphilochium immani mutatione. Quid

enim unum illud ad alium Sanctissimum vi-

rum, de quo sic in Martyrologio Romano die

23. Novembris: Iconij in Lycaonia sancti Am-

philochij Episcopi, qui Sanctorum Basilij & Gre-

gorij Nazianzeni in eremo socius, & in Episcopatu

collega, post multa certamina pro Catholica fide

suscepta, sanctitate & doctrina clarus quievit in

pace. Sic ibi. Sed licebitne illum Ampithea-

trum vocitasle? Licebit sanè, & licuisset, si

aliter scriptio procederet, & similitudo pro

ejusdem instruendo præconio verteretur. Vi-Sancti ob|virtutem|theatrum.

rum quemlibet sanctum posse virtutum thea-

trum dici negabit nullus, cùm & Senecam<-P>

@@0@

@@1@96 Recognitio I. Amphitheatri Misericordiæ.

<-P>audiamus dicentem cuidam: Tusolus mihi thea-

trum es. Sed sublimius Apostolus 1. Cor. 4. v.

9. Spectaculũ facti sumus mundo, & Angelis, & ho-1. Cor. 4.|v. 9.

minibus. Ubi gręcè est Theatrũ, circa quod variè

discurrũt Interpretes. Videantur Nostri. S. Pau-

la id de se testata, dum dixit: Theatrum seu spe-Talis Diva|Paula.

ctaculum facti sumus Deo &c. ut in ejus Epita-

phio habet D. Hieronymus, & licet in spiritu

humilitatis locuta nil de se proferre magnum

intenderit; id tamen protulit, quod cumulum

in ipsa magnum virtutum ostentavit. Cùm er-Amphi-|theatrum|qui & sa-|piens.

go probitate insignis theatrum sit, ille qui &

prætereà doctrina, amphitheatrum meritò

compellandus, in quem duo theatra compin-

guntur. Unde & D. Amphilochius amphithea-

trum dici poterit, cujus & sanctitati & doctri-

næ adeò est illustre testimonium redditum à

columna & firmamento veritatis. Quòd si is

talis, multò illi potius, quorum Socius & Col-

lega Divi Basilius & Gregorius Nazianzenus,

Ecclesiæ lumina præclarissima. Nam quòd

sapientia theatra etiam constituat: quia & spe-

ctacula, nequit dubitari. Habebo propter hancSap. 8. v.|10. & 11.

claritatem ad turbas. Et in conspectu potentium

admirabilis ero, & facies principum mirabuntur

me. Sapient. 8. v. 10. & 11. Quòd si de certa-

minibus desideratur aliquid, de eo sic v. 18. &

in certamine loquelæ illius sapientia, & præclari-

tas in communicatione sermonum ipsius. Idque

cum delectatione, pro qua militat theatricus

apparatus. Et in amicitia illius delectatio bona.V. 18.

Ibidem. Cùm tamen in terrenis theatris &

amphitheatris, non delectatio bona, sed pessi-

ma, exitialis, & lethifera spectantium oculos,Ex Amphi-|theatro &|Theatro im-|purissimæ|voluptates.

& animos occuparet. Quid ergo de horrido loco

perorem, quem nec perjuria sustinent? Pluribus