Avtomatik boshqaruv nazariyasi asoslari

3.Gazorazryadli axborotni aks etish vositalari
Gazorazryadli axborotni aks etish vositalar ham juda keng tarqalgan. Bu lampalar arzon bo’lib kichik inersionlikka ega. Bu indikatorlarning ish prinsipi quyidagicha: anod tok shaklida bajarilgan, katod esa har hil ko’rinishlarga ega bo’lishi mumkin. Тanlangan katod va anodga kuchlanish ulansa katodni formasini takrorlovchi miltillanma razryad hosil bo’ladi
Suyuq kristalli axborotni aks etish vositalari
Suyuq kristalli axbarotni aks etish vositalari rang indikatori bo’lib xonadagi normal yorug’ligda ishlayveradi. Bu indikatorlar eng past energiya manbalaridan ishlab perspektiv hisoblanadi. Ushbu indikatorning ish prinsipi suyuq kristallarni o’tayotgan nurlarni sindirishga hamda elektrik maydon ta’sirida xira bo’lishiga asoslangan.
Konstruktiv nuqtai nazaridan oraliq masofasi 10-20 mkm ikkita oynani orasiga suyuq kristallar moddasi bilan to’ldirilgan. Oynalarga esa elektr o’tkazuvchan material sepilgan. Demak oynalar elektrod vazifasini bajarishadi. Хar biri esa 7 yoki 8 sektordan iborat.
Тopshirish va taqqoslash elementlari
Bundan oldingi bo’limlarda turli tipdagi va har hil ishlarga mo’ljallangan datchiklar ko’rib chiqildi. Shunda bu datchiklar rostlanuvchi miqdorni o’lchash uchun, qaysi ob’ektda ishlatilishidan qat’iy nazar alohida olib ko’rildi.
Shuni qayd qilish kerakki, yuqorida bayon etilgan datchiklar va turli elektrik o’zgartkichlarning hillari juda ko’p, jumladan elektrolitik, magnitostriksion, elektrokinetik, polyarografik va boshqa o’zgartkichlar ko’rib chiqilmadi. Bular maxsus adabiyotlarda yoritilgan.
Тexnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda ARS larda nazorat qilinayotgan kattaliklarni topshirilgan satxda; yoki kattaliklarni topshirilgan funksiya bo’yicha o’zgartirish yoki kirish signali o’zgarilishi bilan boshqarish signallarini hosil qilish uchun tizimlardan topshirish va taqqoslash vositalari keng qo’llanadi.
Тopshirish vositasi (zadatchik) - boshqarilayotgan kattalikni topshirilgan belgiga o’rnatish uchun xizmat qiladi.
Тopshiruvchi qurilmalar beradigan signalining xarakteriga qarab ikki asosiy sinfga: analogli va raqamli qurilmalarga bo’linadi. Analogli qurilmalar o’z navbatida, uzluksiz va diskret topshiruvchi qurilmalarga ajraladi. Diskretlik vaqt bo’yicha xam, ishlab chiqiladigan signalning qiymati bo’yicha ham bo’lishi mumkin. Raqamli topshiruvchi qurilmalar diskretli signallar ishlab chiqaradi.
Bundan tashqari, topshiruvchi qurilmalar ishlab chiqiladigan signallar energiyasining turiga qarab ham farqlanadi. Elektrik, pnevmatik, gidravlik va mexanikaviy (kuchishlar yoki kuch tarzida) signallar ishlab chiqaruvchi topshiruvchi qurilmalar ishlatilmoqda.
Rostlagich tomonidan realizatsiya qilinishi lozim bo’lgan programma yoki topshirilgan funksional bog’lanish turlicha olinishi mumkin. Masalan, uzluksiz ishlaydigan topshiruvchi qurilmalarda ko’pincha qulachoqli mexanizmlar (bikr va rostlanuvchi), funksional potensiometrlar, qog’ozga yozilgan diagramma va richagli mexanizmlar ishlatiladi. Diskret ishlaydigan topshiruvchi qurilmalarda programma elitgich sifatida ko’p zanjirli almashlab ulagichlar, perfokartalar, magnitli plyonkalar, kino plyonkalar va hokazolar ishlatilmoqda.
Barcha tipdagi topshiruvchi qurilmalarni ko’rib chiqish qiyin. Misol tariqasida qator elektrik programma tashigichlarini va funksional bog’lanishlarni ko’rib chiqamiz. 5.2-rasmda turli funksional o’zgartkichlar ko’rsatilgan.

5.2-rasm. Nol-indikatorli taqqoslash elementining sxemalari va xarakteristikalari
Amalda yassi karkasli profilli potensiometrlar va seksiyalari bo’yicha shuntlangan potensiometrlar keng ko’lamda ishlatilmoqda. Seksiyalari bo’yicha shuntlangan potensiometrlarda yumaloq karkaslarga joylashtirilgan o’ramlardan simlarning uchlari chiqariladi. Karkaslarning kesimi yassi (balandligining qalinligiga nisbati juda katta) yoki yumaloq bo’lishi mumkin. Potensiometrlarning cho’tkalari turli burchakka burilishi mumkin.
Тopshirilgan bog’lanish r= f() ni qarshilik r ning polzunchaning vaziyatini aniqlovchi  burchakka bog’liqligini ta’minlash uchun karkasning uzunligi l quyidagi ifoda bo’yicha hisoblanadi:
l d dr
l= ---- .---- . ----- - (b+2d), (5.1)
D R d
bu yerda D — potensiometr karkasining diametri;
-- polzunchanipg burilish burchagi;