Avtomatlantirish va boshqaruv

6 - Modul. Texnologik jarayonlarni boshqarishda raqamli kommunikatsiyalar

18 – Ma’ruza: Raqamli boshqarish tizimlarida axborot va kommunikatsiya

Zamonaviy komp`yuter va telekommunikatsiya texnologiyalarni o`zaro

birikuvi, istemolchi uchun xilma-xil xizmatlar turkumiga boy bo`lgan telekommunikatsiyaviy-axborot tarmog`ini yaratishiga imkon beradi. Shu o`rinda har bir tele-kommunikatsiyaning barcha turdagi ilmiy – texnika taraqqiyotining eng so`ngi yutuqlari (signallarni raqamli taxrirlash tamoyili, keng polosali kommutatsiya va ma`lumot uzatish tizimlari, raqamli ierarxik uzluksiz uzatish tizimlari, optik tola tarmoqlari va boshqalar) asta singdirilib, yangi, sifatli bosqichga ko`tarilmoqda. Shu o`rinda telekommunikatsiyaning barcha turlari texnikkaviy tamoyillarni bajari-lishi sohasida turdosh bo`ladilar, bu esa ularni yagona tizimda texnik imkoniyat va iqtisodiy maqsadlarga muofiqligini ko`rsatadi.Shuning uchun inson faoliyatining turli jabhalari (iqtisod, fan, madaniyat, ta`lim, san`at va boshqalar)ga sezilarli ta`sir ko`rsatib, zamonaviy keng miqyosda umumiy foydalanishdagi uzatish tizimlari XXI asrning global axborot muxitining muhim ustuni bo`ladi.
Telekommunikatsiya tarmoqlarining hozirgi kundagi texnika va texnologiya-ning jadal rivojlanishi jarayonida uning ko`rsatishi mumkin bo`lgan xizmat turla-riga nisbatan talab oshmoqda. Xizmat turlari spektrining o`zgarishi bilan tarmoq-dagi olib borilayotgan o`zgarishlarni ham kuzatish mumkin, chunki bu sohaning ishlashi faoliyati asosi bo`lib xisoblanuvchi texnologiyalarining rivojlanishini bu zamon talabi.Agar berilgan mavzu bo`yicha umumiy xizmat turlarini taxlillash talab etilsa, unda xizmatlar turlarini klassifikatsiyalashga eng qulay yondashish talab etilsa, ularni ikki guruhga ajratishdan iborat bo`ladi – asosiy va qo`shimcha.
Telekommunikatsiya tarmog`ining qurilishining boshlanishida paydo bo`lgan xizmatlar hozirgi kungacha, qandayda o`zgarishlari bilan bo`lsa ham talab darajasini saqlab qalmoqda. Ularga birinchi navbatda telefon aloqasini kiritishimiz mumkin (chaqiruv davom etish vaqtida oxirgi qurilmalar orasida tonal chastotali kanalni taqdim etish), radioaloqa va ma`lumotlarni uzatish, oldin faqat telegraf xizmatini berar edi.Vaqtning o`tishi bilan bu xizmatlar harakatlanuvchi tasvirni uzatish imkoniyatiga ega bo`ldi. Aytilgan bu barcha xizmat turlari asosiy guruhni tashkil etadi.
Telekommunikatsiyaning rivojlanishining asosiy bosqichlariga quyidagilar kiradi:
- telegraf va telefon tarmoqlari;
- modemlardan foydalangan holda ajratilgan va kommutatsiyalanadigan kanallar bo`yicha ma`lumotlarni ayrim abonentlar o`rtasida uzatish;
- paketlar kommutatsiyasi bilan ma`lumotlarni uzatish tarmoqlari;
- programmali yoki virtual bog`lanishlardan foydalanuvchi (X.25 turidagi);
- lokal hisoblash tarmoqlari (Ethernet, Token Ring);
- raqamli integral xizmat ko`rsatish tarmoqlari (ISDN) – tor polosali, so`ngra keng polosali;
-yuqori tezlik axborot uzatuvchi lokal tarmoqlari – Fast Ethernet, FDDI,FDDII (FDDI tovushli va video axborotni sinxron uzatish uchun);
-yuqori tezlikdagi axborot uzatuvchi tarmoqlangan tarmoqlar (Frame Relay,SMDS, ATM).
Yuqorida atab o`tilgan rivojlanish bosqichlarining asosiy poydevori bu raqamli texnikaning rivojlanishi bo`lib hisoblanadi. Raqamli texnikaning aloqa sohasidagi hamma turdagi axborotlar-ni raqamlashtirish asosida uzatish yo`li bo`yi-cha rivojlanishi bosh yo`nalish bo`lib qoldi. Bu ax-borotlarni nafaqat uzatish, balki taqsimlash, saqlash va qayta ishlashda ham tejamkor usullarni ta`minlaydi.
Raqamli tizimlarning intensiv rivojlanishi analog tizimlarga nisbatan bu tizimlarni katta afzalliklari: yuqori to`sqinbardoshlik, uzatish sifatining aloqa liniyalari uzunligiga bog`liq emas-ligi, aloqa kanali elektrik parametrlari-ning barqarorligi, diskret xabarlarni uzatishda aloqa kanali o`tkazuvchanlik qobi-liyatidan samarali foydalanish orqali tushuntiriladi.
1. Telekommunikatsiya tarmoqlari bo`yicha uzatilayotgan axborotlar hajmining o`sishi (axborotlar xajmi ishlab chiqarish potentsialining kvadratiga proportsionaldir). Shu bilan birga axborotlar turlarining ko`rinishi oshmoqda (nutq, ma`lumotlar, grafiklar, fayllar, video va bosh-qalar). Bundan tashqari, dialog rejimida ishlash talab qilinadi. Yaqin vaqtlargacha bu muammo axborotlar turlari bo`yicha ayrim tarmoqlarni yaratish sifatida xal qilinib kelmoqda edi:
- nutq - telefon tarmog`i;
- telegraf xabarlari - telegraf tarmog`i;
- ma`lumotlar - ma`lumotlar uzatish tarmog`i;
- videoaxborot – televideoeshittirishlar tarmog`i.
Tabiiyki, muammoni bunday sonli sifatda xal qilish iqtisodiy jihatdan samarali emas.
2. Raqamli (diskret) uzatish va kommutatsiyalash usullarining muhim afzalliklari, jumla-dan: optimalga yaqin bo`lgan, qabul qilish usullarini amalga oshirish soddaligi; aniqlikni oshirish, amalda berilgan istalgan qiymatgacha, algoritmlarini amalga oshirish soddaligi; yuqori ishonchlikli element bazalarni integral mikrosxe-malar (IMS), keng qo`llash imkoniyati; uzatish va kommutatsiyalash jarayonlariga EHM larni tabiiy joriy etish imkoniyati; ko`p kanalli uzatish tizimlari texnikasi, ma`lumotlar uzatish texnikasida va hisoblash texnikasi soxalaridagi yutuqlar.
Umumiy xolda integratsiya tushunchasi xar xil darajalarda (satxlarda) ko`riladi.