AxiRƏt azuqəSİ

ZAHİD İNSANIN NİŞANƏLƏRİ

Söz bu yerə gəlib çatanda Əbuzər zahidlərə məftun olur. Buna görə də zahidləri tanıyıb, onlarla dostluq əlaqələri yaradıb hikməti onlardan öyrənə bilməsi üçün Peyğəmbərdən (s) xahiş edir ki, zahidlərin ən yaxşısının nişanələrini ona söyləsin. Peyğəmbər (s) cavab olaraq zahidlərin beş xüsusiyyətlərini zikr etməklə, onların ən üstününü tanıdır:

1. Zahidlərin ən yaxşılarının birinci xüsusiyyəti budur ki, qəbirləri və cəsədlərin çürüməsini heç vaxt yaddan çıxarmasın;

Dünyaya bağlı olan insanlar daim onun zahirinə və abadlıqlarına diqqət yetirir və özlərində olmayan şeylərin həsrətini çəkirlər. Lakin dünyaya əhəmiyyət verməyən kəslər, daim onun viranlıqlarına, qəbristanlıqlarına nəzər salarlar; çünki bunlar dünyanın faniliyinin, davamsızlığının nişanələridir. Zahid o kəsdir ki, viranələri, dünyanın faniliyini yaddan çıxarmasın. Bu o demək deyil ki, insan səhərdən axşama qədər qəbiristanda gəzib-dolansın. Mə᾿nası budur ki, arabir qəbirstanlığa baş çəksin. Həm ziyarət etsin, həm də ibrət götürsün.

Dünya əhli qəbiristanın yanından ötdükləri zaman çalışırlar ki, ona baxmasınlar. Ölüm, qəbir adını eşidəndə canlarına qorxu düşür. Qorxurlar ki, birdən qəbiristana baxmaqla eyş-işrətləri pozular. «Ölüm» sözü araya gələndə narahat olur və onu eyib bilirlər. Bunun əksinə olaraq, axirətə ürək bağlamış insanlar daim axirəti fikirləşər və ölümü unutmazlar.

2. Zahidlərin ən yaxşısının ikinci xüsusiyyəti onların dünya zinətlərini tərk etməsindədir;

Aydındır ki, insan həyatın davamı üçün zəruri olan ev, libas, zinət kimi dünya imkanlarından istifadə etməlidir. Bunların düzgün istifadəsi, insanın təkamülündə mühüm rol da oynaya bilər. Bu cəhətini nəzərə alaraq, müqəddəs şəriət nəinki insanların onlardan istifadəsinin qarşısını almır, hətta ona qarşı təşviq və sövq də edir:

«De ki, zinətləri Allahın Öz bəndələri üçün yaratdıq. Təmiz, pakizə ruziləri kim haram etmişdir? De ki, bunlar bu dünyada iman gətirənlərindir, qiyamət günündə də yalnız onlar üçündür…»¹.

Önəmli olan budur ki, bu imkanlardan, zinətlərdən zərurət həddində istifadə edilsin. Yerdə qalan artıq zinət və sərvətləri ehtiyacı olanlara bağışlamaq lazımdır. Əgər insan heç bir hədd-hüduda riayət etməyib zərurət xəttini aşarsa, nə qədər dünya ləzzətlərindən istifadə etsə, nə qədər həyatını zənginləşdirməyə çalışıb rəngarəng etsə belə, gündə evinin modelini bir şəkildə düzəltsə, çilçıraqlarını, pərdələrini əvəz etsə, ən son buraxılış maşına minsə, yenə də qane olmayacaqdır. Çünki insanın təbiəti dəyişkənliyə elə vurğundur ki, özünə heç bir sərhəd tanımır və gözü heç bir şeydən doymur. Aydındır ki, belə şəxs zahid deyil. Zahid, öz ehtiyacları həddində dünyadan bəhrə götürəndir. Ona kifayət edəcək qədər sığınacağa qane olur və yaraşıqlı binaya sahib olmaq, fikrindən belə keçmir. Maşına ehtiyacı olsa, ona ayağını yerdən götürəcək vasitə kimi baxır və gediş-gəlişinə köməklikdə zəruri bildiyi üçün alır. Daha maşının lüks olub-olmamasına, camaatın xoşuna gəlib-gəlməyəcəyinə diqqət yetirmir. Bu cümlədə Həzrətin (s) tə᾽kidi artıq zinətlərin tərk edilməsindədir, bundan qeyri surətdə zinətlərdən istifadə edilməsinin heç bir maneçiliyi yoxdur və onlar həyatın zərurətlərindən sayılır. Bu niyyətlə zinətlərin istifadəsi nəinki məzəmmətli deyil, əksinə bu barədə buyuruqlar da verilmişdir; o cümlədən kişinin öz həyat yoldaşına və həmçinin, qadının öz ərinə zinət olması, təmiz paltar geymək, saç-saqqalın səliqəyə salınması, ətirlənib daranması və sair kimi sifarişlərə hədislərdə tez-tez rast gəlinir.

Xüsusi olaraq da, mö᾽min insanın mövqeyi belə tələb edir ki, həm zahirini, həm də batinini təmiz saxlamalıdır. Bu cəhətinə görə də, İslam zahiri səliqə-sahmana xüsusi diqqət yetirir. İnsanın məscidə və ya başqa bir məclisə getdiyi zaman səliqəli geyinib, dostlarının könlünü açması üçün ətirlənməsinə dair göstərişlərə hədislərdə çox rast gəlinir. Yaxud da namaz qılanda ətir vurması buyurulur. Çünki ətir vurub namaz qılan şəxsin iki rükət qıldığı namazın savabı, yetmiş rükət adi namazın savabından daha çoxdur. Çəkiniləcək şey əqli cəhətdən hikməti və insanın təkamülündə rolu olmayan, dünya və ləzzətpərəstliyin nişanəsi olan artıq zinətlərdir.

«Məkarümül-əxlaq»da Peyğəmbərin (s) vəsfində deyilir: «Peyğəmbərin (s) adətlərindən biri aynaya baxmaq və saç-saqqalını daramaq idi. Bu işi çox vaxt suyun qarşısında durmaqla edərdi. Əhli-əyalından əlavə, dost-tanışının da görüşünə gedəndə özünə yaraşıq verər və buyurardı: «Allah sevir ki, bəndəsi müsəlman qardaşlarının görüşünə gedəndə, evdən çıxmazdan əvvəl özünə yaraşıq verib, üst-başına əl gəzdirsin»¹.

3. Zahidlərin ən üstününün üçüncü xüsusiyyəti budur ki, əbədi qalacaq şeyi fani olacaq şeydən üstün tutsun.

Əgər zahid seçim qarşısında qalarsa, dünyanın keçici və fani ləzzətlərinə göz yumub, müdrikcəsinə cənnətin əbədi ne᾽mətlərinə üstünlük verir. Həmçinin, tutduğu yolun çətinliklərinə dözməyi, dünyanın keçici rahatlıqlarından daha üstün bilir. Çünki onun sərrast gözləri dünyanın gələcəyinə, aqibətinə dikilmişdir. Hərəkət zamanı nəzərində tutduğu ancaq son mənzildir və dünyanı ancaq keçid üçün körpü olaraq nəzərdə tutur:

«Axirət daha yaxşıdır, qalımlıdır»¹.

Dünyanın ən zahid adamının dördüncü və beşinci xüsusiyyəti, sabahı öz ömründən bilməyib, özünü ölülər sırasında hesab etməsindədir.

İnsan həmişə üzərinə düşən vəzifəsini yerinə yetirməyə sə᾽y göstərməli və heç vaxt fəaliyyətdən kənarda qalmamalıdır.

Bildiyimiz kimi, öz vəzifə yükünü çəkən insan heç vaxt rahatlıq və gün keçirmək fikrində ola bilməz. Çünki çalışqanlıqla tənbəllik bir yerə sığan şey deyil. Dünya əhli olan adam, həmişə rahatlıq və keyf vasitələrinin sorağındadır. Çalışmaq vaxtı gələndə, növbə gəlib dərsə, bəhsə, digər təkliflərin əncamına yetişəndə, rahatlıq ruhiyyəsi onu fəaliyyət göstərməyə qoymur; bir az fikirləşib işlərini sabaha saxlayır. Heç vaxt rahatlığına, asayişinə xələl gəlməsini istəmir. Həqiqətdə, insanın bu günün işlərini sabaha saxlaması ona görədir ki, insan özü üçün uzun-uzadı arzular qurub düzəldir və ümid edir ki, nə vaxtsa bu arzulara yetişəcək. Buna görə də, ümidlə bu günkü vəzifəsini tə᾽xirə salıb sabaha saxlayır. Təbiidir ki, o cür uzun-uzadı arzulara qovuşmağın özü də uzun ömür tələb edir. Bu cəhətinə görə də, dünyapərəst özünə həmişə uzun ömür istəyir və bu arzu ya onun bu günkü vəzifəsinin sonradan tə᾽xirə salınmasına səbəb olur, ya da nakamlığın qorxusundan onun iztirabına və düşkünlüyünə gətirib çıxarır.

Zahid insan bu gün öhdəsinə düşmüş vəzifəsini yerinə yetirir və dünyapərəst insanın əksinə olaraq, sabahı öz ömründən hesab etmir. Bunun üçün də, bu günün işini sabaha saxlamır. Çünki sabaha diri çıxacağına gümanı yoxdur. O, sabaha çıxacağına ümidvar olsa belə, inanır ki, o günün də öz vəzifəsi var.