Axloq falsafasi (Etika)

Qadriyat tushunchasining ma'nosi va uning turlari. Oilaning qadriyatga doir jihatlari.
Muhabbat, nafrat, baxt va baxtsizlik tushunchalarining axloqiy va qadriyatli jihatlari. Ajralish va uning axloqiy kamolotga salbiy ta'siri.
Jamiyatning deval'vasiyasi (qadrlanish va qadrsizlanish). Sog‘likning qadriyat sifatidagi ahamiyati. Sog‘lom turmush tarzi salomatlik omili.
Axloq va uning funktsiyalari, jamiyatdagi roli.
«Axloqiy madaniyat» atamasi «axloq» va «madaniyat» tushunchalari asosida shakllangan. Axloq - bu ijtimoiy hayotning turli shakllaridagi, inson xulq-atvori madaniyati va ular o`rtasidagi munosabatlardagi axloqiy ideallar, maqsadlar va munosabatlarning amaliy timsolidir.
«Madaniyat» so`zining o`zi, siz bilganingizdek, lotincha «kultura» dan kelib chiqqan bo`lib, u rus tiliga tarjima qilishda yetishtirish, qayta ishlash, takomillashtirish, tarbiyalashni anglatadi.
Madaniyatning subyekti - bu ham butun jamiyat, ham uning tarkibiy shakllari: millatlar, sinflar, ijtimoiy qatlamlar, kasbiy jamoalar va har bir alohida kishi. Va bu barcha holatlarda madaniyat inson hayotining har qanday sohasi va shaxsning o`zini takomillashtirish darajasining sifat jihatidan tavsifi sifatida namoyon bo`ladi.
Axloqiy madaniyat murakkab dastur sifatida ishlaydi, u an`anaviy vaziyatlarda axloqiy xatti-harakatlar qilishga yordam beradigan insoniyatning o`rganilgan tajribasini, shuningdek muammoli vaziyatlarda axloqiy qaror qabul qilishga ko`mak beradigan axloqiy farosat, intuitsiya kabi ongning ijodiy elementlarini qamrab oladi.
Odob-axloq yaxshi va yomonning ziddiyatini tushunishda namoyon bo`ladi. Yaxshilik eng muhim shaxsiy va ijtimoiy qadriyat sifatida tushuniladi va shaxsning shaxslararo munosabatlarning birligini saqlash va axloqiy kamolotga erishish istagi bilan bog`liq. YAxshilik - odamlar o`rtasidagi munosabatlarda ham, insonning ichki dunyosida ham uyg`un yaxlitlikka intilishdir. Agar yaxshilik bunyodkor bo`lsa, unda yomonlik - bu shaxslararo munosabatlarni buzadigan va insonning ichki dunyosini emiradigan narsadir.
Barcha me`yorlar, g`oyalar va axloqiy ko`rsatmalar yaxshilikni saqlashni va odamni yomonlikdan chalg`itishni maqsad qilib qo`ygan. Agar inson yaxshilikni saqlash qo`llab-quvvatlash talablarini o`zining shaxsiy vazifasi sifatida anglasa, unda uning o`z burchini - jamiyat oldidagi majburiyatlarini anglashi to`g`risida ayta olamiz. Burchni bajarish tashqi tomondan - jamoatchilik fikri va ichki tomondan - vijdon tomonidan nazorat qilinadi. Shunday qilib, vijdon o`z burchini shaxsiy anglashdir.
Inson axloqiy faoliyatda erkindir - u burch talablariga rioya qilish yo`lini tanlash yoki tanlamaslik huquqiga ega. Insonning bu erkinligi, uning yaxshilik bilan yomonlikni tanlash qobiliyatiga axloqiy tanlov deyiladi. Amalda, axloqiy tanlov oson ish emas: ko`pincha burchlar va shaxsiy moyilliklar o`rtasida tanlov qilish juda qiyin (masalan, bolalar uyiga pul topshirish). Agar turli xil burchlar bir-biriga zid bo`lsa, tanlov yanada qiyinlashadi (masalan, shifokor bemorning hayotini saqlab qolishi va uni og`riqdan xalos qilishi kerak; ba`zan ikkalasi qator bajaris mumkin emas). Axloqiy tanlovning oqibatlari uchun inson jamiyat va o`zi oldida (vijdoni) javobgardir.
Axloqning bu xususiyatlarini umumlashtirib, biz quyidagi funktsiyalarni ajratib ko`rsatishimiz mumkin: