Ayətullah Fazil Lənkərani

MƏRHUM SEYYİD MÜRATƏZANİN SÖZÜ

Dahi şiə müfəssiri və nəfis "Məcməül-bəyan" təfsirinin müəllifi, hicri tarixi ilə 6-cı əsrdə yaşamış böyük alim Şeyx Təbərsi Seyyid Mürtəza Ələmül-Hüdanın Qurani-Kərim və onun bir yerə yığılması haqqında dediyi sözləri nəql edərək deyir: Seyyid Mürtəza bu sözləri "Tərablusiyyat" dakı məsələlərin cavabında bəyan edir və biz burada o sözlərdən ehtiyac duyulan qədərini qeyd edirik: "Hazırkı Quran eynilə Peyğəmbərin dövründə yazılıb kitab formasında salınan Qurandır. Müddəamızın dəlili budur ki, həmin əsrdə Quranı tədris edirdilər və bir dəstəyə Quranı əzbərləmək əmr olunmuşdu. Buna görə də onlar Quranı Peyğəmbərin yanında oxuyurdular. Əbdüllah ibni Məsud və Übəyy ibni Kəb kimi səhabələr dəfələrlə Quranı əvvəldən-axıra qədər Peyğəmbərin yanında oxumuşdular. Deməli, Qurani-Kərim Peyğəmbərin sağlığında pərakəndə halda deyil, kitab formasında olmuşdur. Bunu qəbul etməyən bəzi həşəviyyə və imamiyyə alimlərinin sözlərinin heç bir əsası yoxdur. Çünki onların etimad etdikləri mənbələr məqbul sayılmayan zəif və etibarsız rəvayətlərdir, halbuki, həmin rəvayətlərin müqabilində çoxlu mötəbər sənədli səhih rəvayətlər vardır ki, Quranın məhz Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) dövründə bir yerə yığılıb kitab halına salındığını göstərir."

Dahi alim və təhqiqatçı Seyyid Mürtəza bu sözləri min il bundan qabaq buyurmuşdur və onun sözləri bizim üçün mötəbər sənəddir. Çünki o, vahid (təkcə bir nəfərin rəvayət etdiyi) xəbəri, eləcə də etibarlı sayılmayan rəvayətləri qəbul etməməklə eyni zamanda Quranın Peyğəmbər dövründə tənzim olunmasına inanır və bu barədə mötəbər və səhihliyində heç bir şəkk-şübhə olmayan rəvayətlərə istinad edir.

İKİNCİ DƏLİL

Quranın Peyğəmbərin dövründə kitab halına salınmasının ikinci dəlili etibarlı olmaqla yanaşı, həm də əql tərəfindən məqbul sayılan bir dəlildir. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) ayələrin nazil olmasına böyük diqqət yetirir və onları qoruyub-saxlamaq üçün ciddi-cəhdlə çalışırdı. Belə olan halda o Həzrətin, özünün yeganə və əbədi möcüzəsi və bəşəriyyətin axırıncı asimani proqramı olan Müqəddəs Quranı tənzim edib bir yerə yığmaq üçün səhlənkarlıq etməsini və ya bu məsələyə etinasız yanaşmasını əsla demək olmaz.

İslam Peyğəmbəri (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) "Mən İslam ümməti üçün iki ağır şeyi əmanət qoyub gedirəm"-deyə buyuraraq bu iki əmanətin ən ağırı olan Quranı müsəlmanlara tanıtdırır. Amma bunun mənası o demək deyildir ki, ayələr pərakəndə vəziyyətdə olmuşdur və gələcəkdə kimsə bu ayələri öz istədiyi kimi bir yerə yığıb, öz şəxsi nəzəri, zövqü, fərdi ictihadı ilə hər ayəni istədiyi yerdə yazacaq. Bu işin müsəlmanlara həvalə edilməsi Qurana xələl yetməsinə və onun mühüm həyati vəzifəsinin məhv olmasına səbəb ola bilərdi. Bu kimi inzibatsızlıqların qarşısını almaq Peyğəmbərin vəzifəsi idi. Buna görə də "Peyğəmbərin dövründə Quran kitab formasına salınmamış, bu mühüm vəzifəni Həzrət şəxsən özü yerinə yetirməmiş və onu başqalarının öhdəsinə qoymuşdur" "deyə iddia edənlər əql ilə kəskin müxalifət və onu inkar edirlər.

Əli (əleyhissalam)-ın vəhy mənbəyindən tam və kamil surətdə bəhrələndiyinə, bütün ayələrin şəni-nüzulunu, nazil olduğu yeri və vaxtı bilməsinə, həmçinin özünün "Peyğəmbərə (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) nazil olan Quran mənim yanımdadır"-deyə buyurmasına gəldikdə isə, demək lazımdır ki, ki, İmam Əli (əleyhissalam)-ın Quranı toplayıb bir yerə yığması, kitab halına salması düzdür, lakin o Həzrət özünün dediyi Qurana onun məzmununu, nazil olması səbəblərini, onda icmal (yığcam) surətdə olan bütün sirləri və təvilləri əlavə etmişdir. Quran da özünün kamil şərhi ilə yalnız o müqəddəs şəxsin yanında ola bilər. Başqa sözlə desək, Əli (əleyhissalam)-ın yanında olan Quran Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) -in dövründə tənzim edilərək bir yerə yığılan Quranın şərhidir. Bu şərhlər də Əli (əleyhissalam)-ın Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) -dən öyrəndiyi elmdir. Bu da ilahi əmanət olan "Əlinin müshəfi" dir ki, imamların hər biri digərinə şəxsən (əmanət kimi) təqdim etmiş, onu qoruyub saxlamağa məmur olmuşlar. Hal-hazırda həmin müshəf Qaimi-Ali Mühəmmədin (12-ci İmamımızın) mübarək əlindədir ki, onun hökmlərini dünya miqyasında icra edəcəkdir.

İMAM ƏLİ (əleyhissalam)-İN ÖZ MÜSHƏFİ HAQQİNDA SÖZÜ

Yuxarıdakı mətləbləri isbat etmək üçün diqqətinizi mərhum Təbərsinin "Ehticac" kitabında qeyd etdiyi bəzi məqamlara cəlb edirik. O kitabda İmam Əli (əleyhissalam)-ın Təlhə ilə bu asimani əmanət haqqındakı söhbətləri müfəssəl surətdə yazılmışdır. Həmin rəvayətin bizə lazım olan hissəsini qeyd edirik. Əmirəl-möminin Əli (əleyhissalam) söhbət əsnasında Təlhəyə buyurdu:

ياَ طَلْحَةُ اِنَّ كُلَّ أيَةٍ اَنْزَلَهاَ اللهُ جَلَّ وَ عَلاَ عَليَ مُحَمَّدٍ عِنْدِي بِاِمْلاَءِ رَسُولِ اللهِ وَخَطِّ يَدِي وَ تَاْوِيلُ كُلِّ أيَةٍ اَنْزَلَهاَ اللهُ عَليَ مُحَمَّدٍ وَ كُلُّ حَراَمٍ وَ حَلاَلٍ اَوْ حَدٍّ اَوْ حُكْمٍ اَوْ شَيْءٍ يَحْتاَجُ اِلَيْهِ الاُمَّةُ اِليَ يَوْمِ الْقِياَمَةِ مَكْتُوبٌ بِاِمْلاَءِ رَسُولِ اللهِ وَ خَطِّ يَدِي حَتّيَ عَرْشِ الْخَدْشِ. قاَلَ طَلْحَةُ: كُلُّ شَيْءٍ مِنْ صَغِيرٍ اَوْ كَبِيرٍ اَوْ خاَصٍّ اَوْ عاَمٍّ كاَنَ اَوْ يَكُونُ اِليَ يَوْمِ الْقِياَمَةِ فَهُوَ عِنْدَكَ مَكْتُوبٌ قاَلَ: نَعَمْ وَ سِويَ ذَلِكَ¨ اَنَّ رَسُولَ وَ اللهِ(ص) اَسَرَّ اِلَيَّ فِي مَرَضِهِ مِفْتاَحَ اَلْفِ باَبٍ مِنَ الْعِلْمِ يُفْتَحُ مِنْ كُلِّ باَبٍ اَلْفُ باَبٍ ...ثُمَّ قاَلَ طَلْحَةُ فَاَخْبِرْنِي عَمّاَ فِي يَدِكَ مِنَ الْقُرْأنِ وَ تَاْوِيلِهِ و َ عِلْمِ الْحَلاَلِ وَ الْحَراَمِ اِلي َ مَنْ تَدْفَعُهُ وَمَنْ صاَحِبُهُ بَعْدَكَø قاَلَ: اِنَّ الَّذِي اَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ(ص) انْ اَدْفَعَهُ اِلَيْهِ وَصِيِّي وَ اَوْليَ النّاَسِ بَعْدِي بِالنّاَسِ ابْنِيَ الْحَسَنُ

"Ey Təlhə! (Bil və) agah ol ki, hər ayə Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) -ə nazil olurdusa o Həzrət qiraət edər, mən də yazardım. Həmçinin ayənin təvilini, halal və haramı, hüdudu, vacibatı, müstəhəbbatı, bir sözlə, ümmətinin qiyamətə qədər ehtiyacı olan hər bir şeyi Peyğəmbər buyururdu, mən də yazırdım."

Təlhə təəccüblənərək o Həzrətdən daha artıq izahat verməsini istədi və dedi: "Siz keçmişdə və gələcəkdə qiyamətə qədər olan bütün cüzi və külli məsələləri, ümumi və xüsusi şeyləri yazmısınız? Həmin kitab da sizin yanınızdadır?"

İmam Əli (əleyhissalam) buyurdu: "Bəli, sən dediklərindən çox-çox artıq şeylər yazmışıq, hamısını da bilirik. Bu yazıları (elmi) Allahın Rəsulu öz həyatının son anlarında mənə vermişdir. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) sirlər xəzinəsindən elmin min babının açarını mənə verdi. Hər bir qapıdan min dənə elm qapısı mənim üzümə açıldı."

Təlhə Həzrət Əlinin yanında olan, Quranın sirləri və təvillərini əhatə edən, Peyğəmbərin tərəfindən ona əmanət çatan bu kitabın yüksək məqamını dərk edib bir az fikrə daldı. O, İslam ümmətinin bu cür əzəmətli elm xəzinəsi haqqında fikirləşəndən sonra yenə soruşdu: "Çox yaxşı, əgər bu kitabın sirlərini hamıya açmaq olmazsa, bəs özündən sonra onu kimə verəcəksən və onu kim öhdəsinə götürəcək?"

İmam Əli (əleyhissalam) onun cavabında buyurdu: "Peyğəmbəri Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) mənə əmr edib ki, bu kitabı özümdən sonra vəsim və müsəlmanların rəhbəri olan oğlum İmam Həsənə verim."

Deməli, Əli (əleyhissalam)-ın yanında olan kitabın aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır:

1-Peyğəmbərə (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) nazil olan hər bir şey İmam Əlinin əli ilə o kitabda yazılmışdır

2-Hər ayənin təvili (ayələrin batini mənalarının şərhi) həmin kitabdadır

3-İslam ümmətinin qiyamətə qədər ehtiyac duyduğu bütün hökmlər, halal və haramlar, vacib və müstəhəblər, hüdud (cəza tədbirləri) və s. bu kitabda İmam Əlinin əl yazması ilə mövcuddur və İmam ondakı ilahi göstərişləri elə diqqətlə yazmışdır ki, hətta üzün cızılmasının hökmü belə unudulmamışdır.

4-Bu kitab hamının ixtiyarında qoyulmamalı, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) -in əmri ilə əvvəlcə öz vəsisi (canişini) İmam Əli (əleyhissalam)-ın əlində olmalıdır. O Həzrət də özündən sonrakı vəsisinə"İmam Həsənə tapşırmalıdır. Bu tərtiblə imamlarımız o kitabı bir-birinə tapşıraraq axırda 12-ci İmamımıza çatdırmalıdırlar.

Bütün bu xüsusiyyətlərlə yanaşı o kitabın hamısının Peyğəmbərə (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) nazil olan həqiqi Quran olduğunu demək olarmı? Əli (əleyhissalam)-ın sözünə əsasən bunun cavabı mənfidir. Çünki, o kitabda bütün hökmlər"istər ümumi, istərsə də xüsusi istər incə və cüzi, istərsə də külli və ümumi hökmlər müfəssəl surətdə yazılmışdır. O kitabda təkcə ayələr deyil, həm də onların təvili yazılmışdır, məhz buna görə də əmanət kimi ilahi övsiyanın (canişinlərin) əllərində qalmalıdır ki, İslamın bütün sirlərindən və onun səmərəli nəticələrindən agah olalar.

Buna görə də İmam Əli (əleyhissalam)-ın cəm etdiyi kitabın yalnız Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) -in qəlbinə nazil olan ayələr-dən ibarət olduğunu deyə bilmərik. Çünki o həzrətin cəm etdiyi kitabda ayələrin təvili də vardır, təvil də ayənin özündən tamamilə başqa bir şeydir.

Peyğəmbər Quranı müsəlmanlar üçün oxuyub onlara öyrətdiyi kimi, Qurani-Kərim xalqın hamısının ixti-yarında qoyulmaldırı. Quranın özü Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm) -ə əmr verir ki, onu hamıya öyrətsin:

يُعَلِّمُهُمُ الْكِتاَبَ وَ الْحِكْمَةَ

Halbuki, İmam Əlinin (əleyhissalam) cəm etdiyi kitab yalnız imamlarımızın yanında əmanət olmalıdır.