Ayətullah Seyid Əli Xamenei

İkinci fəsil: İmamət

İmamət - cəmiyyətin insani ehtiraslardan, nöqsanlardan, qürur və təkəbbürdən irəli gələn müxtəlif üsul-idarələrinə qarşı çıxan ideal idarəetmə üsuludur. İslam bəşəriyyətə imamət üsulunu təqdim edir. Bu həm qəlbi ilahi hidayət işığı ilə dolan, həm din təlimlərini bilən, anlayan, düzgün yolu təyin edən, həm güclü idarəçilik qabiliyyətinə sahib olan, həm də öz canına, istəyinə və həyatına çox da əhəmiyyət verməyən, insanların canını, həyatını və xoşbəxtliyini isə hər şey sayan bir insanın rəhbərliyi deməkdir. Əmirəlmöminin (ə) özünün beş ildən az sürən hakimiyyətində bunu əməli surətdə göstərdi. Görürsünüz ki, bəşəriyyət bu qısa hakimiyyət dövrünü heç zaman unutmamış, o, nümunə və örnək kimi əsrlər boyu yaşamışdır. Bu, Qədiri-Xum hadisəsinin dərs və mənasının nəticəsidir.

Rəhbərlik mənasını ifadə edən imamət sözü İslam ədəbiyyatında daha çox xüsusi mənada, düşüncə və siyasi baxımdan ictimai rəhbərlik kimi başa düşülür. Quranda işlənmiş imam və imamət sözləri bu mənada ümmətin rəhbərliyi deməkdir - düşüncə rəhbərliyi, siyasi rəhbərlik, yaxud hər ikisi. Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra İslam inanclılarının bir neçə firqəyə bölünməsi ilə nəticələnən etiqadi və siyasi parçalanmalarda əsas amil ümmətin siyasi rəhbərliyi olduğundan, imamət və imam sözləri xüsusi əhəmiyyət kəsb etdi və daha çox siyasi rəhbərlik mənasında işlənib digər mənaları kölgədə qoydu. Belə ki, hicrətin ikinci əsrində biri o birindən sonra kəlam məktəbləri yarananda və müxtəlif İslam təmayülləri müəyyən ideologiya və məktəblər formasına düşəndə siyasi rəhbərlik mənasında olan imamət bütün bu məktəblərin mühüm məsələlərindən birini təşkil etdi. Bu məsələdə adətən imamın - yəni cəmiyyətin hakiminin və başçısının şərait və xüsusiyyətlərindən söhbət açılırdı və bu haqda hər bir qrupun öz sözü və etiqadı vardı.

Şiələr tərəfindən İslamın ən ortodoks düşüncə cərəyanı hesab edilən Şiə məktəbində imamət bu mənada başa düşülürdü. Bu məktəbin imam haqda görüşü belə xülasə olunurdu: İslam cəmiyyətinin imamı və siyasi başçısı Allah tərəfindən təyin və Peyğəmbər (s) tərəfindən təqdim olunmalı, düşüncə rəhbəri, Quran təfsirçisi, dinin bütün sirr və incəliklərindən xəbərdar, pak, məsum, fiziki cəhətdən qüsursuz, hər bir əxlaqi nöqsandan uzaq, pak və iffətli ailədə doğulmuş olmalıdır və sair. Beləliklə, birinci və ikinci əsrin müsəlmanlarına görə siyasi rəhbərlik kimi başa düşülən imamət şiələrə xas baxışda siyasi rəhbərlikdən əlavə, həm də düşüncə və əxlaq rəhbərliyinə şamil olurdu.

Şiələr imam bildikləri şəxsdən yalnız ictimai deyil, həm də düşüncə idarəçiliyini, dini təlimdə, mənəvi və əxlaqi saflıqda bələdçiliyi gözləyirdilər. Onlar bu vəzifələrin öhdəsindən gələ bilməyən şəxsi həqiqi imam saymır və başqalarına görə yetərli meyarlar sayılan yaxşı siyasi idarəçilik, hərbi güc və qəhrəmanlıq xüsusiyyətləri ilə qane olmurdular.

Şiənin imamətə dair baxışına əsasən, bir cəmiyyətin imamı insanların fərdi rəftarını və ictimai hərəkətini tənzim və idarə edən, eyni zamanda əxlaq müəllimi, onların həyat və fəaliyyətinin hakimi olan üstün qüvvədir. Bu baxışa görə, əsasını qoyduğu cəmiyyətin düşüncə və siyasi rəhbərliyini icra etdiyi üçün Peyğəmbər (s) də imamdır. Peyğəmbərdən (s) sonra onun vəzifələrini, o cümlədən siyasi rəhbərlik işini yerinə yetirmək üçün ümmətin yenə də imama ehtiyacı var. Şiələr inanırlar ki, bu canişinlik Peyğəmbərin sözlərinə əsasən, Əli ibn Əbutalibə (ə) və sonra həmin ailədən olan məsum imamlara məxsusdur.

Dövrümüzün bəzi görkəmli mütəfəkkirləri İslam imaməti və hökuməti üçün üç cəhət qeyd etmişlər: siyasi rəhbərlik, dini təlim və mənəvi paklıq. İslam xilafətində bu üç məsələ bir-birindən ayrılmamış və bir proqram kimi insanlara təqdim olunmuşdur. Deməli, ümmət rəhbərliyi də bu üç sahədə rəhbərlik deməkdir. İmamətin bu məna genişliyinə görə şiələr imamın Allah tərəfindən təyin edilməli olduğuna inanırlar.

İmaməti xilafət və hökumət qarşısında sırf mənəvi, psixoloji və elmi mənsəb hesab edənlərin dayaz baxışının əksinə olaraq, şiə mədəniyyətində imam ümmətin rəhbəridir; həm dünyəvi işlərdə, cəmiyyətin siyasi və ictimai idarəsində və nizama salınmasında (hökumət başçısı), həm də mənəvi və psixoloji təlimdə, hidayətdə, düşüncə problemlərinin həllində və İslam ideologiyasının izahında (ideoloq).

Bu aydın məsələ imamətə etiqad bəsləyənlərin çoxunun düşüncəsinə o qədər yaddır ki, Quran və hədisdə buna dair yüzlərlə dəlildən bir neçə nümunəni qeyd etmək pis olmaz:

Kafi kitabının Höccət bölməsində həzrət Əli ibn Musa Rizadan (ə) imamətə və imama dair böyük bir hədis nəql olunmuşdur. Bu hədis mənalı və maraqlı xüsusiyyətləri ehtiva edir, imaməti dinin sükanı, müsəlmanın nizam-intizamı, dünyanın abadlığı, möminlərin başucalığı, peyğəmbərlərin mənsəbi, canişinlərin mirası, Allah və Peyğəmbərin (s) canişinliyi, imamı isə ümumi sərvəti artıran, ilahi qanun və cəzaları icra edən, sərhədləri qoruyan, xalq arasında Allahın əmanətdarı, yüksək yerdə işıqlı məşəl, Allahın yolunu bərpa və müdafiə edən, münafiqləri qəzəbləndirən, (İslamla vuruşan) kafirlərin kökünü kəsən, möminlərə şərəf bəxş edən, idarəçilikdə mahir və peşəkar, siyasət işinə vaqif, Allahın fərmanına hazırlıqlı, Allahın bəndələri üçün xeyirxah qüvvə və Allahın dininin gözətçisi adlandırır.¹

Başqa bir hədisdə İmam Sadiq (ə) açıq şəkildə söyləyir ki, Əli (ə) və digər imamlar Peyğəmbərin (s) bütün üstünlüklərinə və öhdəliklərinə sahibdirlər.¹

İmam Sadiq (ə) başqa bir hədisdə canişinlərə itaətin vacibliyini vurğulayaraq qeyd edir ki, canişinlər Quranın "əmr sahibləri"² adlandırdığı şəxslərdir.³

Müxtəlif kitabların müxtəlif bölmələrində qeyd olunmuş yüzlərlə rəvayət şiəlikdə mövcud olan imam və imamət anlayışını açıq-aşkar şəkildə müsəlman ümmətinin idarəsi və başçılığı kimi göstərmiş və Əhli-beyt (ə) imamlarını hakimiyyətin həqiqi sahibləri adlandırmışdır. İnsaflı tədqiqatçı üçün heç bir şübhə qalmır ki, Əhli-beyt (ə) imamlarının imamət iddiası elmi və mənəvi müstəvidən geniş, həm də dəqiqliklə hakimiyyət iddiasıdır və onların hərtərəfli dəvəti əslində hakimiyyətə gəlmək üçün siyasi-hərbi mübarizəyə çağırışdır. (Sadiq rəhbər, səh. 69-74)

İmam Səccaddan (ə) İmam Əsgəriyə (ə) qədərki səkkiz imamın yalnız din hökmləri, din təlimləri ilə məşğul olduqlarını və dövrlərinə uyğun siyasi mübarizə aparmadıqlarını düşünən adam yəqin ki Kafi kitabının onların həyatına dair rəvayətlərini araşdırmamışdır. Onların həyatlarında mübarizə amili aydın görünür. Ümumiyyətlə İslamda imamətin mənası və Şiənin imamətə dair fəlsəfəsi bundan qeyrisi ilə əsla uyğun gəlmir. Bizdə imamların mübarizəsinə dair aydın dəlil olmasaydı belə, ən azı bundan xəbərimizin olmadığını, uyğun məlumatların bizə çatmadığını, onların isə mübarizə apardıqlarını düşünməli idik. Biz məhz Şiə ədəbiyyatında yox, ümumi İslam ədəbiyyatında imamətin həqiqi mənasını bildikdən, qəbul etdikdən sonra imamlarımızın yüz əlli il, yaxud daha artıq müddətdə əllərini əllərinin üzərinə qoyub evlərində oturduqlarını, yalnız Quran hökmlərini və İslam təlimlərini bəyan etdiklərini və siyasi mübarizə aparmadıqlarını söyləyə bilmərik. Belə bir fikir əsla düzgün deyil. Əlbəttə, mübarizənin hər dövrdə müəyyən formada olduğunu yaddan çıxarmamalıyıq. Mübarizə bəzən mədəni, elmi, siyasi işlərlə, təşkilatlanma, partiya işləri ilə, bəzən də qanlı əməliyyatlarla, açıq döyüşlə və hərbi fəaliyyətlərlə olur. Mübarizə hər zaman bir formada həyata keçir.

Kimsə etiraz edə bilər ki, imamlar ilahi elmlə hakimiyyətə gəlməyəcəklərini bilə-bilə onun uğrunda necə mübarizə apara bilərdilər?! Bəli, imamların həyatı göstərdi ki, onlar hakimiyyətə gəlib istədikləri və üzərlərinə düşən şəkildə İslam cəmiyyəti və İslam quruluşu qurmaq imkanı əldə etmədilər. Bəs onlar bunu bildikləri və ilahi ilhamla bundan xəbərdar olduqları halda necə bu işi görmək istəyirdilər?! Cavabda deməliyik ki, məqsədə çatmayacağını bilmək vəzifəni yerinə yetirməyə mane olmur. Siz Peyğəmbərin həyatına baxın. Əziz Peyğəmbər (s) Ühud döyüşündə məğlub olacağını, dağ keçidini tapşırdığı döyüşçülərin orada dayanmayacağını və qənimət tamahından oradan enəcəklərini bilirdi. Peyğəmbər (s) Bəni-Səqif qəbiləsini hidayət etmək və məkkəlilərin təhlükəsindən uzaqlaşmaq üçün Taifə gedəndə onların onu daş parçaları ilə qarşılayacaqlarını bilirdi, ayağını qanadacaq qədər daş vuracaqlarından və qayıtmağa məcbur olacağından xəbərdar idi. İmamlar bütün bunları bilirdilər. Əmirəlmöminin (ə) bilirdi ki, ramazan ayının 21-də şəhadətə qovuşacaq, amma eyni zamanda ramazan ayından bir qədər qabaq Müaviyəyə qarşı döyüşü davam etdirmək üçün Kufənin kənarında böyük bir düşərgə saldı. Əmirəlmömininin (ə) bilməsi onun adi gedişata uyğun çalışmamasına bais olsaydı, düşərgə salmaz, qoşun toplamazdı. İnsanları Kufədən kənarda bir araya gətirdi və orada saxladı. Nə üçün? Nə faydası vardı? İmamların hakimiyyətə gəlməyəcəklərini bilmələri onların fəaliyyətinə mane olmamalı, çalışmalı, mübarizə aparmalı, nə baş verəcəyini bilməyən adam kimi bütün işləri görməlidirlər.