Ayrımcılık Yasağı Eğitim Rehberi

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararı: D.H. ve Diğerleri v. Çek Cumhuriyeti
Davada, Çingene/Roman asıllı Çek Cumhuriyeti vatandaşı 18 çocuğun öğrenme güçlükleri olduğu gerekçesiyle psikolojik bir teste tabi tutularak “özel okul” olarak anılan okullarda eğitim görmeye zorlanmaları söz konusudur. Bu okullarda, diğer okullara göre oldukça geri bir müfredat okutulmaktadır. Mahkeme, genel bir politikanın veya önlemin, özellikle belli bir grup üzerinde orantısız olarak olumsuz sonuçlar doğurması durumunda, dolaylı ayrımcılığın ortaya çıkacağını belirtmiştir. Ayrıca bu durumda ispat yükünün yer değiştirdiğini, bu nedenle farklı muamelenin nesnel ve makul olduğunun Taraf Devlet tarafından ortaya konması gerektiğini ifade etmiştir. Mahkeme, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Ek 1 No’lu Protokol’ün “eğitim hakkı”na yer veren 2. maddesinin ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 14. maddesinde yer alan “ayrımcılık yasağı”nın ihlal edildiği yönünde karar vermiştir.
AB Konseyi’nin Cinsiyet Temelli Ayrımcılık Vakalarında İspat Yüküne Dair 1997 tarihli Direktifi ile cinsiyet temelli ayrımcılık vakalarında ispat yükünün yer değiştirmesini sağlama yükümlülüğü getirilmiştir. Bu düzenleme daha sonra Irk Eşitliği ve İstihdamda Eşitlik Direktiflerinde de yer almıştır. Ancak ispat yükünün yer değiştirmesi ile ilgili olarak getirilen bu düzenlemeler sadece özel hukuk uyuşmazlıkları için geçerlidir. Başka bir deyişle ceza hukuku söz konusu olduğunda bu kural sanık hakları çerçevesinde geçerli olmayacaktır. Zira ceza yargılaması hukukunun en temel ilkelerinden biri “masumiyet karinesi”dir. Bu karineye göre, “herkes aksi ispatlanana kadar masumdur”. Bu nedenle ceza yargılaması söz konusu olduğunda, ispat yükünün ters çevrilmesi ve kişinin ayrımcılık suçunu işlemediğini kanıtlamasının talep edilmesi söz konusu değildir.

Avrupa Toplulukları Adalet Divanı (ATAD) kararlarında, ispat yükünün yer değiştirebilmesi için aranan şartlara bazı örnekler: