Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Sampanis ve Diğerleri v. Yunanistan
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Yunanistan vatandaşı 11 başvurucunun, Roman/Çingene kökenli olmalarından kaynaklı olarak ilkokullara kaydedilmemeleri ve devamında özel sınıflarda eğitim görmelerinden dolayı, AİHS’ye Ek 1 No’lu Protokol’ün 2. maddesinde yer alan eğitim hakkı ile beraber AİHS’nin 14. maddesinde yer alan ayrımcılık yasağının ihlal edildiğine karar verdi. Mahkeme ayrıca, bu duruma karşı etkili bir başvuru yolu sağlanmadığı için 13. maddenin ihlal edildiğini karara bağladı.

Davada başvurucular, Roman/Çingene kökenli oldukları gerekçesiyle çocuklarının 2004-2005 öğretim yılında devlet okullarına kaydedilmediğini, 2005-2006 öğretim yılında okula kaydedildiklerinde ise diğer (Roman/Çingene kökenli olmayan) velilerin protesto gösterileri yaparak Roman/Çingene çocukların okuldan alınmalarını istediklerini belirtmişlerdir. Olaylar sonucunda baskı altında kalan başvurucular, çocuklarının okul dışındaki bir binada özel sınıflarda (hazırlık sınıfları) okumalarına izin verdiklerine dair bir kâğıt imzalamak zorunda kaldıklarını beyan etmişlerdir. Bu prefabrik binanın ise Nisan 2007 tarihinde yangın sonucu kullanılmaz hale geldiğini ve çocuklarının eğitime başka bir okulda devam etmek üzere nakledildiğini, ancak bu binanın altyapı eksiklikleri nedeniyle Ekim 2007 tarihine kadar faaliyete geçemediğini ifade etmişlerdir.

AİHM, özel sınıflarda çoğunlukla Roman/Çingene çocukların okuduğunu, Eylül ve Ekim 2005 tarihlerinde okul önünde gerçekleşen ırkçı protestolardan dolayı Yunan Hükümeti’nin doğrudan sorumlu tutulmasının mümkün olmadığını, ancak bu olayların çocuklarının başka bir yerde eğitim görmelerine yönelik izin vermeleri konusunda başvurucular üzerinde etkili olduğunu ifade etmiştir. Mahkeme ayrıca, başvurucular tarafından ortaya konulan delillerin güvenilir olduğunu ve ayrımcılık açısından karine teşkil edebileceğini belirterek, Yunan Hükümeti’nin farklı muamelenin objektif nedenlere dayandığını ve başvurucuların etnik kökeni ile ilgisi bulunmadığını ortaya koyması gerektiğini belirtmiştir.

Mahkeme, Roman/Çingene topluluğun mağdur olma potansiyeli yüksek bir topluluk olduğunu belirterek, bu topluluğun ihtiyaçlarına özel ilgi gösterilmesi gerektiğini, Sözleşme’nin 14. maddesinin bazı durumlarda eşitsizliğin ortadan kaldırılmasına yönelik yükümlülükler getirdiğini, Roman/Çingene çocuklar gerekli belgelerin bir kısmına sahip olmasalar dahi yetkililerin bu çocukları okullara kayıt etmek durumunda olduğunu vurgulamıştır.

Roman/Çingene çocukların özel sınıflarda eğitim görmesi olayında Mahkeme, şu tespitlerde bulunmuştur: Bu sınıflarda eğitim görecek kişilerin belirlenmesinde açık ve objektif ölçütler belirlenmemiştir. Diğer çocuklara göre daha geri seviyede olan çocukları normal sınıflara yerleştirme hedefi ile oluşturulan özel sınıflarda eğitim gören çocukların hiçbiri, bu sınıflarda 2 yıl eğitim görmelerine karşın normal sınıflara gönderilmemiştir. Çocukların kapasiteleri düzenli ve objektif verilere dayalı olarak gözden geçirilip test edilmemiştir. Başvurucuların çocuklarının özel sınıflarda eğitim görmelerine dair gösterdikleri rıza, olayın özel koşulları, Roman/Çingene topluluğun eğitim düzeyi ve sahip olduğu kısıtlı olanaklar göz önünde tutulduğunda tatmin edici değildir. Mahkeme, ırk ayrımcılığının yasaklanmasının önemi göz önünde tutulduğunda, bir kişinin bu şekilde bir ayrımcılığın mağduru olma noktasında eğitim hakkından feragatinin söz konusu olamayacağını göz önünde tutarak, eğitim hakkı ile birlikte ayrımcılık yasağının ihlal edildiğine karar vermiştir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararı, Sampanis ve Diğerleri v. Yunanistan, Başvuru no: 32526/05, Karar tarihi: 05.06.2008, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp?skin=hudoc-en (erişim: 02.11.2009).