Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmelerinin
Uygulanmasının Denetimi

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), kurulduğu 1919 yılından bugüne sosyal haklar alanında birçok gelişmenin öncüsü olmuştur. Ortaya çıkardığı görece etkili koruma mekanizmaları ile sosyal haklarla ilgili standartların oluşumuna katkısı büyüktür. ILO’ya üye devletler ILO sözleşmelerini onaylamakla yükümlü değildirler. Onayladıkları takdirde ise hukuksal olarak sözleşme şartlarına uymak zorundadırlar. ILO’ya üye olan devletler, onayladığı her sözleşme için sözleşmenin yürürlüğe konulması yönünde aldığı önlemler hakkında yıllık rapor verme yükümlülüğü altındadır. 1948 yılında ILO Anayasası’nda yapılan değişiklikle onaylanmayan sözleşmeler ve tavsiye kararları için de rapor sunma yükümlülüğü getirilmiştir. Bu sayede bir sözleşme onaylanmasa da, bir devletin ILO’ya üye olmaktan kaynaklı olarak denetlenebilmesinin yolu açılmıştır. Bu şekilde gönderilen yıllık raporlar, Uzmanlar Komisyonu ve Konferans Komisyonu (Uygulama Komisyonu, Aplikasyon Komitesi) tarafından incelemeye tabi tutulmaktadır. Türkiye, ilki 1977 yılında olmak üzere birçok kez Uzmanlar Komisyonu’nun denetimine tabi tutulmuştur.¹¹⁵

İkinci bir denetim usulü ise şikâyete dayalıdır ve iki farklı biçimde gerçekleşebilmektedir. Şikâyete dayalı genel denetim olarak adlandırılan ilk usulde, onaylanan bir sözleşmenin yeterli şekilde uygulanmadığı gerekçesi ile taraf devlet, sendikalar tarafından şikâyet edilebilmektedir. Bu başvurular Yönetim Konseyi’nin üç üyesi tarafından incelenir. Sendikal özgürlüklerle ilgili olarak yapılan bu başvurular daha sonra kurulun Sendika Özgürlüğü Komitesi tarafından incelenmektedir. Son yıllarda Türkiye de dâhil olmak üzere çok sayıda ülke hakkında yapılan başvuru sonuçlanmıştır. Sendika Özgürlüğü Komitesi, Türkiye hakkında çok sayıda karar almıştır.¹¹⁶

İstihdam alanında ayrımcılık ile ilgili şikâyetler, herhangi bir onay gerektirmeksizin ilgili devlet, üye başka bir devlet ya da ilgili işçi veya işveren örgütü tarafından yapılabilmektedir. Başvuru Uluslararası Çalışma Bürosu Özel Uzmanlar Kurulu tarafından incelenmektedir.