Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Mevcut Yargı Dışı Denetim Usulleri
İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları

Ayrımcılık kapsamında değerlendirilebilecek ve şikâyet başvuruları almak üzere kurulan il ve ilçe insan hakları kurulları, 12 Nisan 2001 tarihli ve 4643 sayılı Kanun’a dayalı olarak çıkarılan İl ve İlçe İnsan Hakları Kurullarının Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik ile oluşturulmuştur.¹⁶² Tüm il ve ilçelerde kurulmuş bulunan il ve ilçe insan hakları kurulları etkililik açısından oldukça yetersizdir. Bunun altında yatan nedenlerin başında, kurulların başkanlıklarının illerde valiler veya vali yardımcıları, ilçelerde ise kaymakamlar tarafından yürütülmesidir. Bu durum bağımsızlık açısından büyük kuşku doğurmaktadır. Bu kurullar her ne kadar sivil toplum kuruluşu temsilcilerine yer vermiş olsa da söz konusu örgüt temsilcileri büyük ölçüde insan hakları veya ayrımcılık alanlarında faaliyet yürütmeyen ve bu konuda uzmanlığı olmayan örgütlerdir.

Ayrımcılık mağdurları için yargı dışı sayılabilecek ilk seçenek yukarıda belirtilen eksikliklere karşın tüm il ve ilçelerde kurulmuş olan insan hakları kurullarıdır. Kurullar ayrımcılık yasağı ile ilgili şikâyet başvurularını incelemekle yetkilidir. Kurullar, ayrımcılık yasağının ihlal edilip edilmediğine dair karar verebilmektedir. Ancak bu kararlar icra edilebilir olmadığı gibi hukuken bağlayıcı da değildir.

Türkiye’de ayrımcılık yasağı kapsamında resmi kurumlarca herhangi bir veri toplanmamaktadır. Mevcut veriler sadece tüm illerde ve ilçelerde kurulu bulunan insan hakları kurulları üzerinden Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı tarafından yıllık olarak toplanmaktadır. Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı, ayrımcılığı da içeren insan hakları ihlallerini kurullara gelen başvurular üzerinden derlemektedir.

Bu kurulların varlığı ve işlevleri ile ilgili olarak halk arasında genel bir bilgi eksikliği mevcut olduğundan başvurular sınırlı sayıda olabilmektedir. İnsan Hakları Başkanlığı’na ve kurullara ayrımcılık iddiasıyla ilgili olarak yapılan başvuru sayıları ve toplam başvurular içindeki yüzdeleri şu şekildedir:¹⁶³