Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

İzleme ve Belgeleme
OLAY İNCELEMESİ

Olay (vaka) incelemesi, somut bir olayın ayrımcılık teşkil edip etmediğinin belirlenmesi amacıyla gerekli olguların toplanmasını ifade eder. Olay incelemesinde amaç, ayrımcılık yasağının ihlal edilip edilmediğini tespit etmektir. İzleme, sözcük anlamıyla bir süreci ifade ettiğinden, başlıkta bir anda olup biten olaylar bakımından “inceleme” ifadesi kullanılmıştır. Ancak, ayrımcılık teşkil eden olaylar bakımından, sadece olayın kendisinin tespit edilerek belgelenmeyeceği, ayrımcılık sonrasındaki süreç de takip edileceği için, olay incelemelerinin de izleme olarak ifade edilmesi daha uygundur.

DURUM İZLEMESİ

Durum izlemesi (veya kısaca izleme), ayrımcılık yasağına ilişkin gerçek durumun ne olduğunun belirlenmesi amacıyla uzun vadeli bir veri toplama çabasını ifade eder. Olay incelemesinden farklı olarak durum izlemesinde amaç, somut ihlalleri tespit etmekten ziyade, ayrımcılık yasağı bakımından durumun ne olduğunu veya ne yönde değiştiğini tespit etmektir. Tek bir olayın incelenerek ihlalin tespit edilmesi, ayrımcılık yasağının uygulanması bakımından genel durumun ne olduğunu veya ne yönde bir eğilimin söz konusu olduğunu belirlemeye yetmeyeceğinden, durum izlemesinin kapsamı çok daha geniştir. Durum izlemesinde, izlemenin kişi, konu, yer ve zaman bakımından kapsamı genişledikçe, verilerin eksiksiz biçimde toplanması olanağı büyük ölçüde ortadan kalkar. Örneğin, istihdamda cinsel yönelime dayalı ayrımcılık konusunda ülke çapında yapılan bir durum izlemesinde, istihdam alanında cinsel yönelime dayalı ayrımcılık vakalarının tamamının toplanması, izlemeyi yapanların her bir ayrımcılık vakasından haberdar olması ihtimali olamayacağından mümkün değildir. O nedenle, izlemenin kapsamına uygun bir izleme yöntemi kullanılarak, mevcut durumu ortaya koymaya elverişli sayıda vakanın izlenmesiyle yetinmek gerekebilir.

Her ne kadar olay incelemesi ile durum izlemesi amaç ve kapsamları bakımından birbirlerinden farklı görünseler de, olay incelemelerinin süreklilik kazanması halinde, durum izlemesine dönüşmesi söz konusu olabilir. Burada kastedilen tek bir olayın süreç içerisinde nasıl bir gelişme çizgisi izlediği değil, benzeri birçok vakanın incelenmesi ve sonraki süreçlerin izlenmesidir.

İster olay incelemesi, ister durum izlemesi söz konusu olsun, sonuca varmak için gerekli tüm verilerin toplanmasını olanaklı kılmak için, önceden hazırlanmış standart soru formlarının kullanılması önemlidir. Olay incelemesine kıyasla durum izlemesinde, hem uzun bir süre boyunca çok daha fazla veri toplandığından hem de toplanan verilerin birbiriyle kıyaslanarak ayrımcılık yasağı bakımından eğilimin ne yönde olduğunun belirlenmesi gerektiğinden, verileri sınıflandırmaya ve kıyaslamaya elverişli olarak hazırlanmış standart soru formlarının kullanılması daha fazla önem kazanır. Örneğin, etnik kökene dayalı olarak eğitim alanında gerçekleşen ayrımcılığın ne ölçüde yaygın olduğunun tespitine yönelik bir izlemede yüz yüze görüşmeler yoluyla veri toplanıyorsa, görüşülen her bir bireye sorulan soruların aynı olması gerekir. Standart bir soru formu olmaksızın, kişilerin hikâyeleri dinlenerek de eğitim alanında etnik kökene dayalı ayrımcılığın var olduğu ortaya konulabilir. Ancak, bu vakaların ortak yön ve niteliklerini, hangi dönemde azalıp arttığını, özellikle hangi etnik kökene sahip olanların daha fazla etkilendiğini, çoklu ayrımcılığın var olup olmadığını, sorunun kaynağını, ayrımcılığı ortadan kaldırmaya yönelik ne tür tedbirler alınması gerektiğini ve benzeri hususları tespit edebilmek için, izlenen vakalara ilişkin verilerin tutarlı bir yöntem ile tespiti gerekir. Bu da ancak standart formların kullanılması ile mümkündür.