Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme

Sözleşme’nin Uygulanmasının Denetimi

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile oluşturulan denetim mekanizması, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’dir (AİHM).⁷⁹ Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulan denetim mekanizmalarının aksine AİHS’nin denetimi bir yargı organı tarafından gerçekleştirilir. AİHM, önüne gelen başvurular konusunda karar verir ve re’sen harekete geçme yetkisi yoktur. Mahkeme, Sözleşme’de ve aleyhine başvuru yapılan devletin onaylamış olduğu ek protokollerde yer alan insan haklarının ihlal edilip edilmediğine karar verir. Günümüzde Avrupa Konseyi’ne üye olan her ülke AİHS’yi onayladığı andan itibaren AİHM’nin yargı yetkisine tabi olmayı kabul etmiştir.

Mahkeme’ye hem kişiler (gerçek veya tüzel kişi) hem de devletler tarafından başvuru yapılabilmektedir. AİHM’ye başvuru yapılabilmesi için, başvurucu tarafın bütün iç hukuk yollarını tüketmiş olması ve başvurunun, iç hukuk yollarının tüketilmesinin ardından altı aylık süre içerisinde yapılmış olması gerekmektir. Mahkeme’nin kararları hukuken bağlayıcıdır ve aleyhine başvuru yapılan devlet bu karara uymak zorundadır. Mahkeme’nin kararlarına uyulup uyulmadığının denetimi, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından gerçekleştirilir.

Başvuru usulü şu şekilde işlemektedir: Başvurucular iç hukuk yollarının tüketilmesinin ardından altı aylık bir süre içinde, Mahkeme’ye başvuru yapabilir. Mahkeme tarafından verilen “başvurunun kabuledilebilirlik kararı” (başvurunun gerekli koşulları taşıdığı yönündeki karar) sonrasında, aleyhine başvurulan devlet, Mahkeme’ye iddialara ilişkin görüşlerini bildirir. Mahkeme ilk olarak tarafları ikna yoluna giderek dostane çözüme karar verebilir ve bu durum sonucunda genellikle başvurucuya belli miktarda tazminatın ödenmesine hükmeder. Dostane çözüme karar verildiğinde aleyhine başvuru yapılan ülke için ihlal kararı verilmemiş olur. İkinci olarak ise Mahkeme, tarafların dostane çözüm konusunda uzlaşamadığı durumda Sözleşme’nin ihlal edildiğine ve gerekli görürse başvurucuya maddi ve manevi tazminat ödenmesine karar verebilir. İhlal kararı verildiği durumda devletlerin bu kararı üç ay içinde yerine getirmesi gerekmektedir.