Ayşe Kulin Füreya

uı.

ç raşa iıasıaıammşu. vutUK guiıuıusu uuymaıs. yordu. O iyileşene kadar gönderildikleri evlerde misafir kalacak-46 lardı.

Füreya birkaç gün sonra köşke döndüğünde, Suat dayıyı evde buldu ama dedesini ve Cevat dayısını boşuna aradı. Onlar yoktu. Onları bu köşkte bir daha asla görmeyecekti. Ve Ada'da zaman, bir daha asla eskisi gibi olmayacaktı.

Buhranlı Yıllar

Kader, sanki Şakir Paşa ailesinin ve ülkenin dramını, müthiş bir ayarlamayla aynı zamana denk düşürmüştü. Hem Şakir Pa-şa'nın geride kalan eşi ve evlatları hem de ülke, 1914 yılının son aylarında, derin bir yeis ve şaşkınlık içindeydi.

Osmanlı, vatanın en güzel parçalarını kaybetmişti. Doğu Rumeli'nin, Bosna Hersek'in, Girit'in kaybı, Trablusgarp-Bingazi'nin İtalyan'lara geçişi yetmezmiş gibi, Balkan Harbi'nin sonunda, Doğu Trakya'nın dışında kalan tüm Avrupa toprakları elden çıkmıştı. Osmanlı ordusu, 1912 ve 13 yıllarında sürdürdüğü Balkan Sava-şı'nın bitiminde, başsız bir kalabalık halinde dağılmıştı.

Memleket perişandı. Halk kan ağlıyordu, ittihatçılar bir darbe ile hükümete el koymuşlardı. İttihatçı Paşaların bütün dünyaya meydan okuyan tavırları, kimseyi dinlemeyen kibirli halleri sürerken, ülkenin üstündeki karabulutlar da giderek yoğunlaşıyordu. Bunlar yetmezmiş gibi felek, Osmanlı ülkesine ve halkına, Balkan Savaşı'ndan yenik çıkmasının hemen ardından, bir savaş darbesi daha indirecek, Avrupa devletlerinin 1914'te başlattığı Birinci Dünya Savaşı'nın korkunç girdabına, Osmanlı Devleti gözü kapalı sürüklenecek ve o girdapta boğularak ölecekti.

Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasından dört yıl sonra, 13 Kasım 1918'de düşman filoları İstanbul surlarının önüne demir atıp, karaya asker çıkardılar.

O günlerde İstanbul âdeta iç içe geçmiş birkaç halkadan oluşmaktaydı. En iç halka İstanbul'un Türk ve Müslüman halkıydı. Kan ağlayan bu halk, savaşa katılan ve savaştan dönen, aç, perişan, işsiz ve yüreği yaralı insanlardan oluşuyordu. Bu insanlar, o güne kadar inanmış oldukları değerlerinin teker teker çözülüşüne seyirci kalıyorlardı. Tutunacak dalları kalmamıştı. Kadınlar vaktinden evvel çökmüş, erkeklerin çoğu sakat kalmıştı. Geçim derdi

UVUtl

misti. Çeyiz sandıkları boşalmıştı. Kilerler tamtakırdı. Müslüman 48 halkın orta ve az gelirli tabakalannda, hüsran, umutsuzluk ve ça-resizliğin dışında tek bir şey kalmıştı; işgalin yürekleri yakan utanç duygusu.

İkinci halkada savaş zenginleri, türediler, azınlık tüccarları, karanlık işlerden köşe dönmeyi bekleyen tilkiler ve dağılan köşklerin, konaklann görkemli yaşamlannı sürdürebilmek için, her şeyi yapmaya hazır kişileri ile saltanat düşkünleri vardı... Bunlar Pera, Şişli gibi kozmopolit mahalleleri mekân tutmuşlardı.

Son halka, Saray'dı. Artık kaynaklan kurumuş, tükenmek üzere olan ve saltanatını sürdürebilmek için, her formülü kabule hazır Saray!

Halka halka çözülmekte, dağılmaktaydı istanbul.

Şakir Paşa ailesi, Saray'dan on dokuz yıl önce uzaklaşmıştı. Paşa, geleceği görmüş gibi, kızlarını kendi sınıfından paşazadelere değil, bir gün yepyeni bir ülkenin doğuşunda katkısı olacak, orta halli ve şerefli genç askerlere vermişti.

Savaşın başlamasıyla, Emin ve Ahmet Beyler cepheye çağrıldı-lar. Şakir Paşa'nm kızları, lise talebesi olan Suat'ın dışında, tamamen erkeksiz kaldı. Yaşam onlar için, artık her zamankinden daha zordu. Harbiye'deki evlerinde ingiliz işgal kuvvetlerinin kumandanı oturduğu için, kışı Ada'da geçiliyorlardı.

Hakkiye ve Ayşe, babalannı vuran ağabeylerine karşı derin bir nefret beslemeye başlamışlardı. Ayşe, böylesine bir lekeyle damgalanmış bir ailenin mensubu olduğu için, nişanını bozmaya kalkmış, ama bu teklifi nişanlısı tarafından şiddetle rededilmişti. Ce-vat on dört yıllık mahkûmiyetle hapisteydi. Suat bizzat yaşamış olduğu trajedinin tesirinde, sık sık bayılır, kriz geçirir olmuştu. Ailenin, alıştıkları hayatı sürdürecek parası kalmamıştı. Sare ismet Hanım, hapiste yatan oğlunun karısı ile küçük kızını koruması altına almıştı ama, onlara yedirecek yemeği zor temin ediyordu. Fahrünissa zor koşullar altında, Sanayi-i Nefise'ye gidiyor, Füreya, dedesinin Ada'da kurduğu ilkokula devam ediyordu. Doğu cephesinde çarpışan Emin Bey, istanbul'daki evin açlığını bil-

dolu'dan erzak yollamaya çalışıyordu. Kızı tavukgöğsünü çok sevdiği için, bir keresinde dayanamamış, Anadolu'nun bir ucundan istanbul'a, teneke bir kutuda, koca bir paket tavukgöğsü yollamıştı. Eve vardığında tavukgöğsünden başka her şeye benzeyen tatlıyı, bütün aile, gözyaşlan içinde yemişlerdi.

1919 yılının Nisan ayında, Kars ve Ardahan, Ermeniler tarafından işgal edildi. Nisan sonunda ve Mayıs başlannda Ege ve Akdeniz kıyılannda da işgaller başladı. 29 Nisan'da italyanlar Antalya'ya, 11 Mayıs'ta Yunan askerleri Fethiye'ye çıktılar, iki gün sonra, İtalyanlar, Kuşadası'ndaydı, 15 Mayıs'ta ise, Yunanlılar izmir'de. Bu, bardağı taşıran son damla oldu.

Aile ve ülke kederden, yoksulluktan, umutsuzluktan örülmüş bir örgü gibiydiler artık. Ama güneş, zaman zaman, kara bulutlan delerek, ışığını ulaştırabiliyordu yeryüzüne. Osmanlı ülkesinde, henüz umudunu kaybetmemiş insanlar, vatan sevgisiyle dolu gençler vardı.

49

F4

Tarih, belki de hiç kimsenin eseri değildir. O, kendi örgüsünü kendi tezgâhında kendisi dokur.

Ş. S. AYDEMİR

Mustafa Kemal isimli kurmay subay, 13 Ekim 1918 günü, Adana'dan gelen trenden inip Haydarpaşa rıhtımına çıktığında, düşman filolarının İstanbul'u işgaline tam bir ay vardı, istanbul, çok yakındaki işgali bekleyen azınlığın, özellikle palikaryaların neşeli sarhoş naraları ile çın çın ötüyordu. Genç adam fevkalade üzgündü, ama çaresiz değildi. Gönlünde, düzenli bir ordu ile bu işgali durdurmanın, hiç olmazsa elde kalanı muhafaza etmenin hayali vardı. Önceleri, hükümetin kendine bir fırsat tanıyacağını sanıyordu. O sırada tahtta oturan Sultan Vahdettin'e veliahtlık günlerinde bir yurtdışı gezisinde yaverlik etmişti. Özel dostluklarından dolayı, Sultan'ın kendini dinleyeceğini sanıyordu. Ama bu yoldaki tüm girişimleri karşılıksız kaldı. Önemli mevkilere, milli dayanışmaya taraftar genç ve enerjik kimselerin getirilmesi çok zordu. Mustafa Kemal, İstanbul'da kalarak mühim işler başarmaya imkân olamayacağını çabuk anladı.

Mustafa Kemal'in istanbul'da bulunduğu tarihlerde, ilerde Anadolu'da başlayacak olan Milli Mücadele'nin, ismet Bey, Fevzi Paşa, Kâzım Karabekir, Refet Paşa, Rauf Bey, Adnan Bey gibi hemen hemen tüm ileri gelenleri, tuhaf ve mutlu bir tesadüfle, istanbul'da bulunuyorlardı.

Mustafa Kemal, kendine Şişli'de bir ev kiralamış ve 'halk mukavemetiyle kurtuluş' hayalini gerçekleştirmeye girişmişti.

Evinde yapılan toplantılarda, kendi gibi artık Padişah'tan umudunu kesmiş olan vatanseverlerin bütün ümitleri, Anadolu'da başlatılacak bir savunmaya bağlanıyordu. Sabahlara kadar yapılan konuşmalarda, hep aynı neticeye varılıyordu:

i cıc vcnııcsıyıe ve genç, yetkin kumandanların ordulann başında Anadolu'ya geçmeleriyle mümkün olabilirdi. Bu büyük projenin başında ise, büyük hizmet ve kahramanlıkları ile tanınmış Mustafa Kemal bulunmalıydı. Kurtuluş Savaşı'nın gelecekteki kahramanları, bu hususta hemfikirdiler.

Zaten Anadolu'nun düşman işgali altındaki bölgelerinde yer yer mukavemet grupları kendiliğinden oluşmaktaydı. Bu grupların belli bir sistem içinde, birbirlerine bağlantılı olarak hareket etmeleri, birbirlerinden haberdar olmaları ve profesyonel askerler tarafından örgütlenmeleri gerekiyordu. Mustafa Kemal ve onun gibi düşünen silah arkadaşları, istanbul'da boş oturmayıp, Anadolu'ya gönderebilecekleri, terhis olmuş askerleri aramaya koyuldular. Bir yandan Anadolu'ya gönderilecek adamları örgütlerken, bir taraftan da Mustafa Kemal'in resmi bir görevle Anadolu'ya şevkini planlamaya çalışıyorlardı. Hükümette su başlarını tutmuş Ittihatçılar'la Mustafa Kemal'in çoktan yol ayırımına gelmiş olmasından dolayı, durum ümitsiz görünüyordu. Ama, Vahdettin'den henüz umudunu kesmemişti Mustafa Kemal. Bıçak kemiğe dayandığında Padişah'ın Anadolu'da bir kurtuluş ordusuna izin vereceğine ve onlarla birlikte yurdu kurtarmaya yönelik çalışmalar yapacağına inanmak istiyordu. Bu inanca ihtiyacı vardı.

Şişli'deki evde gece gündüz süren toplantılarda, kurtuluşa dair fikirler berraklaşmış, görev bölümü tamamlanmıştı. Şimdi iş, Mustafa Kemal'in geniş yetkili bir vazife ile Anadolu'ya tayinine kalmıştı.

işte tam o sırada işgal kuvvetlerinden, hükümete bir nota verildi.

Karadeniz kıyılarında, Samsun ve civarında asayiş bozulmuştu, ingiliz ve Fransızların ülkeyi işgalinden şımaran yerli Rumlar, Türk köylerini basıyordu, işgal kuvvetlerine göre, Türkler bu kıyılarda ve özellikle Samsun civarında yaşayan Rumlara saldırıyorlardı. Bu durum en kısa zamanda kontrol altına alınmazsa, bu bölge de yabana askerler tarafından işgal edilecekti.

rak, bu meseleyi halletmesini emretti. Mehmet Ali Bey; 52 "Bu iş burada, Babıâli'de yoluna konamaz. Asayişin bozulduğu bölgeye bu davanın hakkından gelebilecek, tecrübeli bir şahsiyeti geniş selahiyetlerle göndermek lazımdır. Mevcut komutanlar arasında, bu vasıflan haiz olarak hatırıma gelen Mustafa Kemal Paşa'dır," cevabını verdi.

Doktor, iyi olacak hastanın ayağına gitmişti. 'Şark Orduları Müfettişi' unvanıyla, Karadeniz üzerinden Doğu Anadolu'ya yollanmak! Mustafa Kemal'in hayalini kurduğu tayindi bu.

Anadolu'ya yollanmasının arkasındaki nedeni henüz bilmiyordu. Onun, istanbul'da her önüne gelen kapıyı çalarak, dayanışma istemesi işgal kuvvetlerinin gözünden kaçmamıştı, işgal kuvvetlerini rahatsız eden nedenler Saray'ın da huzurunu bozacağı için, özellikle Harbiye Nezareti, Mustafa Kemal'in Anadolu'ya sürülmesine taraftardı.

Dahiliye Nâzın Mehmet Ali Bey ile, Sadrazam Damat Ferit Pa-şa'nın bu tayini onaylaması yetmedi. O günlerde kimse sorumluluk almak istemiyordu. Durum öylesine vahimdi ki, herkes hiçbir atilimin Osmanlı'yı ve gidişatı kurtaramayacağının farkındaydı. Sadrazam ve Dahiliye Nâzın, Mustafa Kemal'in bir de Sultan'dan onay almasını istediler.

Mustafa Kemal ve Sultan Vahdettin, Yıldız Sarayı'nm ufak bir salonunda, âdeta diz dize denecek kadar yakın oturdular. Salonun Boğaziçi'ne doğru açılan penceresinden, birbirlerine paralel hatlar üzerinde sıralanmış ve bordalanndaki topları Yıldız Sarayı'na doğrultmuş düşman zırhlıları görünüyordu. Sultan,

"Paşa, Paşa," dedi. "Şimdiye kadar devlete çok hizmet ettin. Ama asıl şimdi yapacağın hizmet, hepsinden mühim olabilir. Paşa, devleti kurtarabilirsin."

Mustafa Kemal'in içine bir sıcaklık yayıldı. O hep dememiş miydi, Sultan'm işgale razı olmayacağını...

"Bir mukavemet ordusu kurmamızın..."

Sultan, muhatabını konuşturmadı, sözünü kesti.

"Vazifen, istanbul'a hâkim olanların siyasetine uymaktır. On-

lann şikayet ettiKlen meselden halletmektir. Memleketi ve halkı da, bu siyasetin doğru olduğuna inandınnız Paşa. Bunu yapabilirsiniz." 53_

Mustafa Kemal'in umudu yeşeremeden solmuştu. Huzurdan çıktığında, Sultan'm yaverini kendini beklerken buldu. Elinde küçük bir kutu tutuyordu.

"Zat-ı Şahanelerinin ufak bir hatırası," dedi. Bu, kapağının üstüne Vahdettin'in adının başharfleri kazınmış bir saatti.

Mustafa Kemal'e resmi bir yetki ile, Anadolu'nun yolu nihayet açılmıştı.

Samsun'a varmasından sadece birkaç gün önce, Yunanlı'nm izmir'e asker çıkarmaya hazırlandığı duyuldu. Hükümet yine aciz kalmıştı ama bu kez halk, ani bir şamar yemiş gibi silkini-yordu. Vatan evlatlannın yüreğinden güçlü bir 'hayır' sesi yükselmekteydi. 'Bu gidişe, bu işgale dur diyecek birileri çıkmalı! Mutlaka çıkmalı.' Böyle düşünenlerin sayısı gün geçtikçe artıyordu.

Emin Bey de böyle düşünenlerin arasındaydı. Sık sık olmasa bile, ara sıra Şişli'deki toplantılara katılmıştı. Kayınpederi Şakir Paşa'nm sözleri kulaklannda çın çın ötmese, kendini bu eyleme tamamen verecekti. Ama Şakir Paşa, birçok kere ona, "Oğlum, bana bir şey olursa, ailenin başına sen geçeceksin. HakMye ve kar-deşilerini sana emanet ettiğimi unutma. Cevat'tan hayır gelmeyeceğini biliyorum. Suat daha çok genç ve aklı bir kanş havadadır. Aileme sen sahip çıkacaksın. Aman ola ki Saray'a bulaşma ve Saray'ı karşına alma. Yoksa çok sıkıntı çekersin," demişti.

Emin Bey, çok sevdiği ve saydığı kayınpederine verdiği söze sadık kalmaya çalışmıştı. Mustafa Kemal'in toplantilannda, bir gün başının Saray'la belaya girebilme ihtimalini görünce, çekimserlik göstermişti. Ama, verdiği söze sonuna kadar sadık kalamayacağının da farkındaydı.

Osmanlı mülkü şehir şehir düşüyor, Saray seyirci kalıyordu.

Son konuşmalarında, Mustafa Kemal ona, "Emin, eğer bir gün Anadolu'ya silah şevki gerekirse, yardımlarını isteyebilir miyim," demişti. Sevk elbette tren veya gemi ile yapılmalıydı. Demiryollan

ve vapur natıan ecneDiıerm ımuyazınaayaı. cimn r>cy m cşmucu ve eşinin ailesinden dolayı, yabancılarla dostlukları vardı. 54 Emin Bey, Marsilya Konsolosu Seyfettin Bey'i düşündü. O, Demiryolları'nda çalışan bir Fransız'la çok yakın dosttu. Bir keresinde Fransız'ın kumara düşkün olup, ödeyemediği borçların altında kaldığından söz etmişti, laf arasında. Acaba bu adamdan istifade edebilirler miydi?

İzmir, 15 Mayıs 1919'da işgal edildi.

Belki de İzmir'in işgali, halkın sabrının taşmasına yol açtığı için, Mustafa Kemal'in bir bakıma şansı oldu. Şimdi ona düşen, hiç vakit kaybetmeden bir an evvel, menziline ulaşmaktı.

Pentimento

(Osmanoğlu Kliniği)

"Yalnızlığı taşıdılar yüreklerinde ve yataklarında Zordu savaş yılları genç kadınlara, Ada konaklarında"

Bir şeyden yana içim çok rahat, o da öldüğümde Sara'nın bana çok güzel bir cenaze töreni hazırlayacağından. Böyle şeyleri çok iyi becerir Sara. Açılış törenlerinden, cenaze törenlerine kadar her türlü tören konusunda sonsuz deneyimi ve eşsiz fikirleri vardır. Halkla ilişkiler dalında böylesine başarılı olmasını, görgüsüne olduğu kadar, değişik buluşlarına da borçlu. Evet, ondan beklediğim gibi, bir yazar, bir ressam ya da bir müzisyen olamadı ama, sonunda başarılı bir meslek kadını oldu kızım. Buna da şükür...

Sara'nın, cenazemde, sarı ya da kırmızı kasımpatılarla bezeli o rüküş çelenkleri cami avlusuna sokturmayacağına eminim. Arük cami duvarının dışına mı dizdirir ne yapar, bilemem. Çelenk denince benim aklıma hep kasımpatı gibi sonbahar çiçekleri gelir. 10 Kasım sonbahara denk düştüğünden mi acaba? Sara, herhalde tabutumun üzerine, eğer bulabildiyse, yaseminlerden yapılmış küçük, zarif bir çelenk koydurur. Yasemin bulamadıysa, menekşe ya da Osmanlı karanfillerini seçeceğini sanıyorum. Gül cenaze çiçeği değildir, kızım bilir bunu. Çelengin üzerinde Sara'nın ve çocuklarının adı yazar. Tabutun başında da en sevdiğim, kenarları turkuaz oyalı beyaz namaz örtüsü...

Şu anda hastane yatağımda, ölüme doğru kayarken düşünüyorum da, sevmediğim, kırgın olduğum tek bir kişi bile gelmiyor aklıma. Kırıldığım, gücendiğim birileri olmadı mı hiç? Elbette vardı ama onların hepsini affettim ben. Acaba benim onu ettiğim gibi,

.nıııt ut utııı aııtuıııj ııııuıı: jııd yuiuııucıı ııc yvjıv.

boyu. Bir çocuğu paylaşamayan iki kadın! Şimdi, şurada yatarken 56 düşünüyorum da, Sara'nın öz annesine haksızlık ettiğimi görüyo-~~~ rum. Ama mantık ne zaman sevginin esiri olmamış ki? Sevgi, insana her şeyi yaptırır. Hele evlat sevgisi!

Ya pişmanlıklarım? Fazla pişmanlığım yok. İçimdeki tek ukte, sanata geç başlamış olmaktır. Tüm hayatımı yeniden yaşama fırsatı tanısaydı bana Tanrı, üniversiteyi bitirdiğim yıl, evleneceğime, hemen seramiğe başlardım.

Acaba Sabahattin ile yine evlenir miydim? Evlenirdim herhalde. Onu ilk gördüğüm an, bir alev topunun karnımdan boğazıma doğru hızla yükseldiğini hisseden ben değil miydim? Sonra yine, boşanırdık, o başka. Çocuğum olmadığı için eksiklik duyduğumu sanmıştı bazı yakınlarım. Bir arkadaşım, "isterdin herhalde anne olmayı," demişti. "Sara var ya," dedimdi ona. "Ama onu sen doğurmadın ki," diye yanıtlamıştı. Aptal kadın, çocuk sevgisinin doğuma bağlı olduğunu sanıyor. Bir çocuğu evlat gibi sevmek için, bacaklarını açıp, avaz avaz bağırarak onu içinden çıkartmak şart sanki, insan var, icabında öz çocuğunu bile sevemiyor... Ya da çocuklarından birini ölesiye, diğerlerini makul dozlarda seviyor. Tıpkı anneannem gibi. Anneannem, Cevat dayıma tarifsiz bir tutkuyla bağlıydı bence. Kocasını vurmuş olması bile, oğlunu tükenmez bir duygu seliyle, onu bağışlayarak, onu korumaya çalışarak, ona toz kondurmayarak, son nefesine kadar sevmesine engel olamadı. En çok annemle Ayşe teyzem kızarlardı anneanneme. Mahkemede anneannemin verdiği ifade, davanın seyrini değiştirmiş, 'cinayet'ten 'kaza'ya dönmüştü karar, idamdan kurtardığı oğlunu, yattığı mahpushanelerde, kar kış demez, ziyarete giderdi ve gerçek ayan beyan ortada olmasına rağmen, o hep, "Cevat, babasını öldürmüş olamaz," derdi, "Benim oğlum, cinayet işlemez."

Onun bu tutumuna karşın, kız kardeşleri uzun süre affetmediler dayımı. Yıllarca yüzünü görmek istemediler. Hatta annem, ha-pisaneye oğlunu ziyarete gitti diye, anneannemle bir ay boyunca konuşmamıştı. Bu yüzden bir yaz günü Ada'dan ayrılıp Şakir Paşa Apartmanı'na dönmüştük. Anneannemin ziyaretlerini ısrarla sürdürdüğünü görünce, annem bu tutumundan vazgeçmek zorunda

ramumssa ve Aiıye çok oana ııımıı aavran-dılardı sonraları.

Yaşam, insanlara affetmeyi de öğretiyor, ölümü kanıksamayı 57 da. Ölüm! Soğuk, antipatik, siyah renkli sözcük. Ne çok ölüm ya-şıyor insan hayatı boyunca. Benim yaşlarıma gelindiğinde, ölüm de artık, kişiyi adım adım takip eden sadık bir köpek gibi, yakına geliyor. Gölge gibi, hemen oracıkta, yanı başımda... Gençliğimde beni ürperten, korkutan ölüme şimdi, sevecenlikle bakıyorum, hani nerdeyse elimi uzatıp okşayacağım onu. Ama henüz değil... Biraz daha bekle ölüm... Bir sergi daha... Son bir sergi. Sonra nasıl istersen öyle olsun. Artık gerisini Sara düşünür. Ada'daki köşkün loş salonunda, o ışığın yukardan düştüğü köşeden kalkamayacak olduktan sonra cenazem... varsın bildiği gibi yapsın. Cenazemi düzenlemek ona kalmış...

Cenaze denince benim gözümün önüne nedense, Ada'daki köşkte, alt salonun en dibindeki masanın üzerinde duran ve yu-kardaki pencereden üstüne nur yağarmışçasına, yumuşak, sıcak bir ışığın düştüğü tabut gelir. Aliye'nin ünlü kocası Berger'in tabutu... Aliye, tabutu taşıyan masanın sağ kenarına yere diz çökmüş, beyaz narin eli tabutun üstünde, sanki ölümle bütünleşmiş gibiydi. Elindeki aynayı Berger'in ağzına tutuyordu sürekli. Kolu yorulduğu zamanlar, aynayı üvey oğlum Altemur alıyor, o tutuyordu, hatırı için. Hepimiz, aynaya Berger'in nefesinden bir buğunun düşmeyeceğini biliyorduk. Ama Aliye'nin vazgeçmeyeceğini de biliyorduk. Tabut götürülene kadar durmuştu orada Aliye. Hatta günlerce durmuştu. Berger gömüldükten sonra bile, gidip gidip, o masanın dibinde diz çöküşünü hatırlarım.

Ben, büyükbabam Şakir Paşa'nm cenazesinde dört yaşındaydım. Aile çocukları bir yerlere dağıtmış, ancak cenaze töreninden sonra geri getirtmişti. Hayal meyal, çok elemli, çok gamlı bir ev hatırlıyorum... Siyahlar giyinmiş, ağızlarını bıçak açmayan ve sürekli ağlayan kadınlar, eve doluşan yabancılar, polis müdürleri... Polis müdürleri? Evet, elbette... Hizmetçilerimizden biri ağzından bu kelimeyi kaçırdığı, biz çocuklar da tekrar ettiğimiz için, işten çıkarılmıştı. Her neyse, büyükbabamın cenazesini görmedim ama, onu da hep aynı yerde, aynı konumda canlandırırım haya-

neanneminki gibi, alt salonun en dibinde duran ve üstüne yukar-58 dan ışık düşen o büyük masaya koyduklarını biliyorum. Drama anlayışı yüksektir bizim ailenin.

Doğrusu, o gösterişli gidişi ben de isterdim kendim için. Eşin dostun bir mabede girermişçesine, önce mor salkımlı bahçede sonra da ampir mobilyaların dizelendiği loş salonda, sessiz ve vakur adımlarla yürüyüp, atlas örtünün altındaki tabutta yatanla, huşu içinde son kez vedalaşması nerede... dilencilerin acılı insanları kollarından çekiştirdiği bir cami avlusunda, saygısızca bir ağızdan sohbet edenlerin gürültüsünde, itiş kakış vedalaşmak nerede. Ama artık ne Ada o eski Ada, ne de cenazelere çok yakışan salonuyla, Ada'daki ev var. Muhtemelen, ben bu hastane odasından doğruca morga yollanacağım. Sara'ya söyleyeceğim ilk fırsatta, morga asla yollamasın beni. Oldum olası sevmem soğuk yerleri. Üşümeyi hiç sevmem. Ada'da geçirdiğimiz o kıştan beri korkutur beni soğuk.

Ne çok üşümüştük o kış. Hem okulda, hem evimizde donmuştuk kış boyu. Annem iskeleye vapura inerken, kazağımın içine gazete sokardı, rüzgâra karşı korunmam için. Öylesine bir poyraz eserdi ki Ocak ayında, kemikleriniz donardı. Ocak ayında işiniz neydi Ada'da derseniz, haklısınız. Bizlerden ve bir iki de Rum aileden başka kimsecikler kalmamıştı Ada'da, o yıl. Balkan Savaşı yeni bitmişti. Aradan bir yıl geçmişti ki bu kez Dünya Savaşı başlamıştı. O kadar fakirlemiştik ki, Şakir Paşa Apartmanı'ndaki tüm dairelerimizi kiraya vermiştik. Anneannemin katını zaten ingilizler'in komutanı işgal edip, yerleşmişti. Diğer katlar, yani Ayşe tey-zeminkiyle bizimki de kiradaydı. Başka hiçbir gelirimiz kalmamıştı çünkü. Çocuklardan saklamaya çalışıyorlardı durumu. Ama seziyorduk. Gözle görülür şekilde değişmişti hayatımız. Anneannem, yatak odalarımızın ve ikinci kattaki oturma odasının dışında kalan diğer salonu ve kullanılmayan odaları kapattırmış, yakıt tasarrufu yapıyordu. Biz sebzelerimizin çoğunu bahçemizden elde ediyorduk. Balkan Savaşı'nın sonunda, jandarma komutanı olarak istanbul'a dönen ve teyzemle evlenen Ahmet enişte, Birinci Dünya Savaşı çıkınca, Bağdat'a 13. Ordu komutanı olarak atan-

yım, çoook uzaklara gitmişti, yani babasını vurduğu için, hapisteydi. Suat dayıma ise, şahit olduğu o korkunç olaydan sonra bir 59 bayılma illeti gelmişti. Durup dururken titremeye başlar, şak diye " düşer bayılırdı. Yine de anneannem onun okumakta olduğu Galatasaray Sultanisi'nde kalmasını uygun görmüştü. Fahrünissa ve Aliye, devam ettikleri Fransız okulu kapatıldığı için, alelacele Fransızca öğreten bir ecnebi hanımın pansiyonuna verilmişlerdi. Sonradan Fahrünissa Sultan Reşat'ın girişimiyle açılan Sanayi-i Nefise Mektebi'nde resim eğitimi görecekti. Ne kadar parasız kalınırsa kalınsın, Şakir Paşa ailesinde, bir çocuğun Fransızca konuşa-mama ihtimali, dilsiz olma felaketiyle eş anlamlı gibiydi. Fransızca bilmek ve bir müzik aleti çalmak, bu aileye doğan çocukların değişmez kaderiydi. Ama, yoksulluk tahribatını bir türlü göstermeye mecburdur. Güzel günlerden kalma taftalar, kadifeler içinde gezen çocukların üstü başı bir yılın sonunda iyice dökülmeye başlamıştı. Artık ayakkabılarımızda kat kat pençeler, giysilerimizde yamalar vardı. Biz çocukların çektiğimiz sefalete pek aldırdığımız yoktu. Büyükler ise parasızlıktan çok, düşman işgali altında kalmaktan yakınıyorlardı. Şakir Paşa'nın ölümünden tam kırk gün sonra - bunu ısrarla vurgulardı annem, çünkü babasının mevlü-dünün okutulduğu gündü - Osmanlı imparatorluğu Fransa'ya savaş ilan etmişti. Dünya yüzünde on binlerce ailenin yıkımına neden olan o uğursuz Birinci Dünya Savaşı, sadece ailemizi alt üst etmekle kalmayacak, imparatorluğumuzun da başını yiyip bitirecekti.

Savaş evimizin erkeklerini alıp götürdüğü ve henüz tahsilde olan Suat dayım ancak hafta sonlan gelebildiği için, evde bir ka-dmlar ordusu gibiydik. Parasızlığa, sefalet çekmeye, çalışmaya hiç alışık olmayan, piyano ve keman çalma, dil bilip resim yapma yeteneklerinin dışında, elinden pek bir şey gelmeyen, nazlı bir kadınlar ordusu. Ama, neme lazım, ailemin kadınları, yani anneannem, annem ve Ayşe teyzem, kendilerini aşarak, zorluklara karşı olağanüstü bir mücadele verdiler. Başları hep dik durdu. Çektiğimiz yokluğu, değil eşe dosta, evin çocukları olan bizlere dahi hissettirmediler.

da idiler. Benim de dedemin adını taşıyan bir erkek kardeşim 60 doğmuştu. Fahrünissa, her gün Ada'dan vapurla eziyetli bir yolculuk yaparak okuluna gider gelirdi. Aliye ile benim yaş farkım, kısa bir süre için iyice açılmıştı. Artık eskisi gibi benimle koşmaca, saklambaç oynamaz olmuştu. Onun yeniden çok yakın dostu olmama sadece beş yıl vardı ama benim henüz çocukluktan çıkmadığım o günlerde bile, paylaştıklarımız az değildi. Örneğin başına ve boynuna sarmak istediği rengârenk şifonları, çoğu kez anneme göstermeden ben taşırdım evin dışına. Hiç gocunmadan, her istediğini yapardım. Bana öl dese, ölmeye hazırdım da, Aliye'nin hayatının en büyük, en tutkulu aşkına vesile olacağımı bilmiyordum henüz. Daha pek çok şey bilmiyordum. Kış günü Ada'daki köşke doluşmuş olmamızın nedenini ve evimize işgal orduları komutanının yerleşmiş olduğunu bir gün tesadüfen öğrenmiştim. Kira toplamak için Taksim'e inen annem, eve dönüşünde, benim söylediklerini duyduğumdan habersiz, annesine ve kardeşine, sinir içinde anlatıyordu.