Azərbaycan Arxeologiyası 2000

MƏHƏMMƏD TAĞISİDQİNİN XƏTTİLƏ KÖÇÜRÜLƏN YAZILI ABİDƏLƏR

Tahirə Nurəliyeva (Azərbaycan EA Əlyazmalar İnstitutu)

Azərbaycan EA Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda elm və sənətin, ədəbiyyat və mədəniyyətin müxtəlif sahələrinə aid külli miqdarda zəngin, dərin məzmunlu nəfis - Azərbaycan, türk və ərəb dillərində nadir yazıh abidələr mühafızə olunur.

Məlumdur ki, yazılı abidələr kolleksiyası XIX əsrdə daha da inkişaf etmiş, həmin dövrdə yaşayıb-yaratmış şəxslərin, xüsusən şair və alimlərin fəaliyyəti nəticəsində meydana çıxmış və zəngin əlyazmalann yaranmasına səbəb olmuşdur. Bunlar yalnız Azərbaycanın müxtəlif kitabxana və xəzinəbrində deyil, ayn-ayrı şəxslərin ev kitabxanasında - kolleksiyasında saxlamlıb dövrümüzə qədər çatmışdır. Lakin bu əsərlər, abidələr kimlər tərəfındən hansı yolla qorunub saxlanılmış, kimlər tərəfindən istifadə edilmiş və ümumiyyətb şəxsi kitab sahiblərindən kimin ixtiyarında olduğu son ilbr aşkarlanmışdır. Bu haqda dissertasiya işi yazılmış, "Şəxsi və rəsmi möhürbr", "Azərbaycan ədəbiyyatı tədqiqində əlyazma kolleksiyalan" adlı kitabları və onlarla məqalələr çap olunmuşdur. Bu kitabların, əlyazmaların tərkibi haqqında ətraflı məlumat уегэ bibn kataloq da hazırlanmışdır.

Sfraqistika - tarix elminin köməkçi bir qolu olub möhürbrin açılması kolleksiyalann öyrənilməsi haqqında elmdir. Əlyazmasmda müxtəlif kolleksiyaçıların imzasının, yazı və möhürün olması, həmin abidənin keçirdiyi tarixi yolu müəyyənbşdirir, əlyazmasına aid marağın dərəcəsini, ədəbiyyat tarixində bizə malum olmayan yeni kitab həvəskarlarının aşkara çıxarılması və əsər müəllifinə olan məhəbbəti göstərir.

Doğrudur, əlyazmaların çoxu xalq içərisində yayılmış, ayn-ayrı məqsədbr üçün, məktəb-mədrəsəbrdə dərslik kimi dini kitablar, məcmuəbr və din tarixini öyrənmək üçün ən qiymətli əsərlər hədiyyə kimi köçürülmüşdür. Bu əlyazmalar içərisində əlyazmaları qoruyub saxlayan və dövrümüzə qədər çatdırılan kolleksiyaçıların özbri tərəfındən köçürülmüş abidəbr çoxluq təşkil edir. Köçürülmüş abidələr katib - sahib olduğu kolleksionerbrin öz dəsti-xətti ib, öz savad və dünyagörüşbrinə, xətbrinin gözəlliyinə uüğun şəkildə hazırlanmışdır. Bu kolleksionerbrin özbrinin köçürdükbri əlyazmalardan эп yaxşısı, эп nəfısi Abbasqulu Ağa Bakıxanovun, Hüseyn əfəndi Qayıbovun, Məhəmməd Tağı Sidqinin, Əzəl Dəmirçizadənin və b. kolleksiyaları içərisindədir. Əlyazmalar türk, fars və эгэЬ dilbrində olub, buraya cüng, epistolyar nəsrin nümunəsi olan münşaatlar, müxtəlif тэстиэ və elmin müxtəlif sahəbrinə aid əsərbr daxildir.