MÖVZU 9
MƏDƏNİ NİTQƏ VERİLƏN TƏLƏBLƏR
Təkcə dilin qrammatik qaydaları və tələffüz normalarını bilməklə nümunəvi nitqə yiyələnmək olmaz. Çünki bunlar şifahi və yazılı nitqə verilən birinci tələb və nitq mədəniyyətinin ilk pilləsi hesab olunur. Yüksək səviyyəli nitq dedikdə, ilk növbədə, təsirli, aydın, ifadəli və kütləvi nitq nəzərdə tutulur. Sözlərin formaca düzgün qurulmasına baxmayaraq, oradakı fikirlər aydın, dəqiq və ifadəli olmaya da bilər.
Belə bir fikirlə razılaşmalıyıq ki, nitq mədəniyyətinin əsas şərti düzgünlükdür. Biz burada hər şeydən əvvəl, nitqin hazırkı dövrümüzdə qəbul olunmuş əbədi dil normalarına uyğun gəlməsini, orfoepiya, orfoqrafiya, qrammatik və leksik normalardan həm sərbəst, həm də bacarıqla istifadə edə bilməyi nəzərdə tuturuq. Bununla belə qrammatika yaxşı danışmağı öyrətmir, çünki düzgün danışmaq və yaxşı danışmaq tamamilə ayrı-ayrı anlayışlardır. Yəni düzgün hesab edilən hər bir nitq tam mədəni sayıla bilməz, bunun üçün başqa şərtlərə də əməl etmək lazımdır. Bu şərtlər aşağıdakılardır:
1.Nitqin yığcamlığı və sadəliyi. Nitq o zaman sadə və yığcam olur ki, orada işlədilən bütün sözlər dinləyənlərin (yəni auditoriyanın) ümumi səviyyəsinə, xüsusiyyətlərinə uyğun gəlsin və hamı üçün anlaşıqlı olsun. Nitqin sadəliyini səciyyələndirən başlıca xüsusiyyət onun məzmununun əksəriyyət tərəfindən asan dərk edilməsidir. Bunun üçün nitqi ağırlaşdıran, çətin başa düşülən söz və ibarələrdən istifadəyə yol verilməməlidir.
Nitqin yığcamlığı deyərkən, birinci növbədə nitqin auditoriya üçün lakonik olması nəzərdə tutulur. Burada “nitqin təmizlənməsi” əməliyyatı əsas rol oynayır. Yəni yersiz sözlər, artıq ifadələr mədəni nitqin müsbət təsirini azaldır. Odur ki, məzmun üçün uyarlı olmayan, anlaşılmanı mürəkkəbləşdirən qəliz ifadələr nitqdən təcrid edilməlidir. Az sözlə dərin mənalı və bitkin fikir ifadə olunmalıdır.
Sadəlik dedikdə heç də bəsitlik, ibtidailik nəzərdə tutulmur. Sadə nitq hər cür sünilikdən, yalançı pafosdan, qondarma ifadələrdən, təmtəraqdan uzaq nitqdir. Məzmunsuz bəzək-düzək əslində fikir yoxsulluğundan irəli gəlir.
Dostları ilə paylaş: |
