Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya Giriş
Yüklə 3,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Frazeoloji birləşmələr.
Frazeologiya dilçiliyin ən gənc şöbələrindən biridir. Bu sahənin banisi fransız dilçisi Ş.Balli hesab olunur. Belə ki, “dilə möhkəm surətdə daxil olan birləşmələrin” öyrənilməsinin xüsusi üsullarının zəruriliyini ilk dəfə Ş.Balli əsaslandırmışdır. Dilin lüğət tərkibində, daha doğrusu, leksik sistemində elə birləşmələr vardır ki, onlar öz məna xüsusiyyətinə görə hazır vahidlər olub, xüsusi bir qrup yaradır. Həmin qrupa daxil olan sözlər öz leksik-semantik səciyyəsinə görə ümumi sözlərdən və xüsusi adlardan fərqlənir. Belə ki, həmin qrupa daxil olan leksik vahidlər bir qayda olaraq, öz lüğəvi mənalarından uzaq olur və əslində, ayrılıqda müstəqil mənaya malik olmur. Daha konkret desək, birləşmələrin tərkib hissələri birləşmədə ifadə olunan ümumi bir mənanın yaranmasına xidmət göstərir. Başqa sözlə, özlərinin ilkin morfoloji və sintaktik mənalarını itirir; yəni ayrılıqda müstəqil nitq hissəsi və cümlə üzvü olmaq qabiliyyətini mühafizə edə bilmir. Fikrimizi aydınlaşdırmaq üçün əldən düşmək feilini nəzərdən keçirək. Adi leksik və qrammatik səviyyədə olan bu birləşmə əldən və düşmək sözlərindən ibarətdir. Əldən sözü leksik cəhətdən bədən üzvlərindən birinin, düşmək sözü isə müəyyən bir hərəkətin adını ifadə edir. Əldən sözü öz morfoloji mənasına görə isimdir. Təkdədir və ismin çıxışlıq halındadır. Düşmək sözü feildir, məsdər formasındadır, məlum növdədir, təsirsizdir, təsdiqdədir. Lakin əldən düşmək birləşməsi dildə elə məqamda işlənə bilər ki, onun tərkib hissələri barəsində yuxarıda deyilənlərdən əsər-əlamət qalmaz. Məsələn, O, bütün günü işləyib əldən düşdü cümləsini nəzərdən keçirək. Göründüyü kimi, burada əldən düşdü yorulmaq mənasını ifadə etdiyindən, artıq onların ilkin lüğəvi mənalarından söhbət gedə bilməz. Bu sözlərin birləşmə daxilində məna vəhdəti o qədər güclüdür ki, onları nə morfoloji, nə də sintaktik cəhətdən ayırmaq qeyri- mümkündür. Bu birləşmələr leksikada müstəqil nitq vahidləri, morfologiyada mürəkkəb nitq hissəsi, sintaksisdə isə sadə cümlə üzvü hesab edilir. Müxtəlif dillərin materialının tədqiqi göstərir ki, dillərin hamısında bu qəbildən olan söz birləşmələri geniş yayılmışdır. Söz birləşmələrinin bu ikili xarakteri dildə olan söz birləşmələrini müxtəlif qruplara ayırmağı zəruri edir. Dilçilik elmi iki qrup: sərbəst və qeyri-sərbəst söz birləşmələrinin mövcud olduğunu göstərir. Bu qruplar Yüklə 3,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|