Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya Giriş

Rəsmi- işgüzar yazılı nitqin morfoloji xüsusiyyətləri. 
Nazirliklərin, idarə və 
müəssisələrin, vəzifə və vəzifəli şəxslərin adlarının yazılış qaydaları, fellərin 
işlənməsi işgüzar üslubun morfoloyi xüsussiyətini özündə əks etdirir. Bu yazılı 
nitqdə isimlərdən fərqli olaraq, sifətlər az işlənir. Saylara gəlincə rəsmi sənədlərdə 
tarixlər, vaxt, nömrələr dəqiqlik tələb etdiyi üçün onlardan daha çox istifadə olunur. 
Yuxarıda göstərdiyimiz kimi rəsmi sənədlərin hazırlanmsında fellər də isimlər 
qədər böyük rol oynayır. Təlimatların, protokollrın, aktların və s. hazırlanmasında 
fellərdən geniş istifadə olunur. Bu zaman konkret halların, hadisə və prosseslərin 

---

vaxtından və zamanından, təzahür formalarından və üsulundan asılı olaraq felin 
müxtəlif şəkilləri (əmr, vacib, xəbər, lazım, arzu şəkilləri) və zamanları işlənir 
 
Rəsmi- işgüzar yazılı nitqdə konkret isimlərin işlənməsi xüsusi məqsəd 
güdür. Bununla belə qanunvericilik aktlarının xarakteindən asılı olaraq, cəza, 
cinayət, icra, şikayət haqqında kodekslərdə “rəhbərlik”, ”plan”, yoxlama”, “qərar”, 
”üsul”, “istehsalat”, “müvəffəqiyyət” və sair mürəkkəb isimlər işlədilir. Bu qrup 
isimlərə mətnlərin giriş hissəsində və təsvir məqamlarında daha geniş yer verilir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, dəftərxana sənədlərində, bir sıra müqavilələrdə tək və 
cəm halda olan konkret isimlərin işlənilməsi vacibdir. Vətəndaşlıq aktlarında, ayrı-
ayrı sahələr üzrə məcəllə və əsasnamələrdə mücərrəd isimlərə tez-tez rast gəlinir. 
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, işgüzar üslubda lar, -lər şəkilçisi ümumiləşdirmə 
məqsədilə və termin yaradıcılığı məqamlarında işlədilir. Bu ən çox diplomatik 
sənədlərin dilində, müqavilələrdə müşahidə edilir. «Tərəflər ümumi bir rəyə gələ 
bilmədilər» cümləsində göründüyü kimi, hər hansı iki dövlət və yaxud onların 
nümayəndəsi nəzərdə tutulur. -lar, -lər söz birləşməsi tərkibində ismin 
konkretləşməsinə xidmət edir: mülki
 
münasibətlər, hüquqi münasibətlər, mülki 
hüquqlar, mülki işlər, əşyavi dəlillər, prosessual müddətlər və s.
İşgüzar sənədlərin tərtibi zamanı çalışmaq lazımdır kı, sənədin məzmununa xələl 
gətirən morfoloji vasitələrdən biri olan qeyri- müəyyən əvəzliklərdən istifadə
edilməsin, çünki onlar əşya, fakt, hadisə və proseslər haqqında dəqiq məlumat və 
anlayış bildirmir. İşgüzar üslubda qeyri-müəyyən əvəzliklərdən istifadə olunması 
sənədlərin dilinin konkretliyini, dəqiqliyini və müəyyənliyini şübhə altına almaqla 
onun düzgün tətbiqi imkanlarını məhdudlaşdırır, bəzi hallarda isə, ümumiyyətlə, 
qeyri-mümkün edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, işgüzar yazılı nitqdə şəxs əvəzliklərindən istifadə 
edilməsinin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Qrammatik qaydalara uyğun 
olaraq bu üslubda tərtib olunan rəsmi sənədlərin məzmununda əvəzliklərdən istifadə 
olunarkən onlar birinci şəxsin təkində işlədilir