Azərbaycan döVLƏt təHSİl naziRLİYİ Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti

Avropa Hun Imperatoru - Atilla
IV əsrin sonlarına doğru Balamirin liderliyində qərbə doğru yeriyən Hunların bir hissəsi ilk dəfə Şərq Anadoluya girdilər. Balamirin ölümündən sonra oğlu ya da nəvəsi olduğu sanılan Uldız dövründə isə Karpat dağlarını aşıb Macarıstana girərək burada Avropa Hun Devletini qurdular. Avropa Hun Devletinin xarici siyasəti Uldız dövründə təyin olunmuşdur. Bu siyasətə görə Bizans təzyiq altında tutulacaq və Germen qövmlərinə qarşı Qərb Roma İmperatorluğu ilə əməkdaşlıq ediləcək.

Avropada hunları Attiladan əvvəl də yaxşı tanıyırdılar. 374-cü ildə hunların xanı seçilən Balamir qərbə doğru xeyli irəliləyərək xeyli torpaqlar almış, şərqi german tayfalarını öz tərəfinə çəkmişdi. 375-ci ildə o, Dnepri keçərək viziqotları da məğlub etmişdi. Onun dönəmində hunlar müxtəlif istiaqamətlərdən yavaş-yavaş Roma imperiyasının sərhədlərinə doğru irəliləyirdilər. O cümlədən, Qafqazdan keçərək Anadoluda Roma ordusunu məğlub etmişdilər. 409-cu ildə Balamirin oğlu Ulduz xan Bizans üzərinə hücum etdi. Hunların təzyiqinə dözməyən Bizans imperatoru elçi göndərib sülh təklif etdi.

Buna baxmayaraq, German (Alman) əfsanələrində Attila, çox böyük və ədalətli bir hökmdar kimi göstərilir. Attilanın sarayında bir çox German hökmdarı yaşayırdı. Nibelungen Dastanı, Hun-German mücadilələrindən meydana gəlir. Bu hekayələrdə Attila, Etzel adında böyük avtoritetə sahib, barışsevər və yalnız asilərə qarşı qılınc kuşanan asil ruhlu bir hökümdardır. Avropa Hun İmperiyasının paytaxtı olan Etzelburg adının buradan gəldiyi bilinməkdədir. Aetus ile yaptığı katalon meydan savaşında roma ordusu dağılmış Qərbi Got kralı Theodeirch ölmüşdür. Attila ordusunu dinləndirərək qaçan Aetusu təqib etmədi.

Qərbi Roma İmperiyasına səfər edərkən Papanın araya girməsi ilə(Papa Attilanın önündə diz çöküb əhv diləmişdir.) Attila Romanı fəth etmədi və vergiyə bağladı. Attila 453-cü ilin son arvadı tərəfindən gərdək gecəsi öldürüldü.

Mezarının nerede olduğu bilinmemektedir. Cənazəsinə qatılanlar, məzarın yerinin bilinməməsi üçün öldürülmüştür. Amma tarixçilər arasında Tuna çayının yatağının bir sürəliğinə dəyişdirildiyinə və xazinələri ilə birlikdə Attilanın çayın altına dəfn edildiyinə, daha sonra da çay yatağının əski halına gətirildiyinə dair yaygın bir inanış vardır. Çayın aşırı uzunluğundan ve bir çok ülkeden geçtiği için bürokratik sorunlar çıkacağından kazı çalışması yapılamamaktadır.

Günümüzdə, Attila bəziləri üçün qəhraman (xüsusilə Türk ve Macar mədəniyyətində), bəziləri üçün isə barbarların atası (Avropa mədəniyyətində) olaraq alınır. Fəqət Attila barbar deyildi çünkü Avropaya Asiya uygarlığının önəmli öğələrini və özəlliklərini Hunlar gətirmişdir.